چهارشنبه هاي ماه آخر سال در آستارا رنگ ديگري دارد

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: چهارشنبه هاي ماه آخر سال در آستارا رنگ ديگري دارد
آستارا ـ بر اساس رسمي ديرين در خطه آذربايجان و از جمله شهرستان آستارا و در همه مناطقي كه به زبان تركي آذري تكلم مي كنند، در اسفندماه، هرهفته جشني براي استقبال از بهار برپا مي شود.

به گزارش خبرنگار ايرنا، مردم معمولاً اين جشن ها را از اولين چهارشنبه اسفندماه معروف به ”يالانچي چرشنبه“ (چهارشنبه دروغين) شروع مي كنند.

مراسم چهارشنبه در دومين چهارشنبه كه به ”خبرچي چرشنبه“ (چهارشنبه خبرچي) سومين چهارشنبه كه به ”كول چرشنبه“ (چهارشنبه خاكستري) و چهارمين چهارشنبه نيز كه به ”گول چرشنبه“ (چهارشنبه گل) معروف است ، ادامه مي يابد.

علاوه بر اين؛ به اعتقاد مردمان اين سرزمين، عدد چهار اصل و ريشه طبيعت جاودانه است و با توجه به اعتقاد عميق به چهار عنصر آب ، باد ،خاك و آتش در زندگي مردم ، اولين چهارشنبه را منسوب به باد مي دانند و اعتقاد دارند در آن روز باد خواهد وزيد.

دومين چهارشنبه ماه آخر سال نيز منسوب به خاك، سومين چهارشنبه منسوب به آتش و چهارمين چهارشنبه هم منسوب به آب است.

هر كدام از اين چهار چهارشنبه ماه آخر سال؛ آيين هاي مخصوص به خود را دارد كه سه مورد از آن آيين ها هم اكنون در شهرستان هايي مثل آستارا فراموش شده ولي آيين هاي ويژه چهارشنبه آخر سال كه به چهارشنبه سوري نيز معروف است، همچنان با قوت برگزار مي شود.

امروز بر اساس اين تقويم مردمي، سومين چهارشنبه يا ”كول چرشنبه“ (چهارشنبه خاكستري) و يا به تعبيري چهارشنبه آتش است.

در اين روز برخي از مردمان اين خطه با روشن كردن آتش در ساعات غروب روز سه شنبه به استقبال بهار رفته و با سرخي آتش و گرماي آن، گرم شدن زمين و رويش دوباره حيات و طبيعت را نويد مي دهند.

هر چند كه نام چهار چهارشنبه آخر سال با نام چهارشنبه گره خورده ولي مراسم آن در ساعات غروب روز سه شنبه برگزار مي شود.

برگزاري اين آيين ها در ساعات پاياني روز سه شنبه حكمتي دارد كه در هزار توي تاريخ گم شده ولي نشانه هايي مي توان از علت دقيق آن به دست داد.

در سال هاي دور كه هنوز ساعت اختراع نشده بود، مردم فواصل زماني روز و شب را با طلوع و غروب آفتاب سنجيده و آغاز هر روز را از غروب روز قبل محاسبه مي كردند.

به همين علت غروب روز سه شنبه جزو لحظات متعلق به چهارشنبه تلقي شده و از اولين دقايق روز چهارشنبه محسوب مي شد و بر همين اساس ، آيين هاي ويژه چهارشنبه نيز در اولين ساعات همان روز (چهارشنبه) بر پا مي شد.

هر چند كه آخرين چهارشنبه هر سال است كه آيين هاي ويژه و مخصوص به خود را دارد و همه ساله با شكوه خاصي در شهرستان آستارا برگزار مي شود ، ولي در چهارشنبه هاي ديگر ماه اسفند نيز برخي مردم علاقه مند، مراسم ويژه اين ايام را نيز برپا مي دارند.

آغاز تكم گرداني و روشن كردن آتش در غروب امروز از آن جمله آيين ها است و بر اساس رسم ديرين، تكم گردانها به طور رسمي فعاليت آييني خود را در آستارا آغاز مي كنند.

تكمچي ها و تكم گردانان در بين دو چهارشنبه آخر يعني "كول چرشنبه" و "گول چرشنبه" مي آيند و اشعارشان را خوانده و مژدگاني آمدن عيد و فرا رسيدن نوروز را مي گيرند.

تكم خواني و تكم گرداني آييني است كه همواره در خطه آذربايجان و مناطق آذري زبان از جمله آستارا به عنوان سنتي ماندگار و منحصر به فرد در زمينه عيد باستاني نوروز مورد توجه مردم بوده و با روش مخصوص خود به اجرا در مي آيد.

واژه تكم Takam از دو بخش "تكه" و "م" تشكيل شده است. تكه در زبان تركي به معني بز نر قوي هيكل كه هميشه در راس گله حركت مي كند و گله را به چراگاه و محل هاي معين هدايت مي كند و "م" ضمير ملكي دوم شخص مفرد است و تكم در واقع به معني "بز نر من" است.

تكم يك عروسك چوبي سنتي است و به كسي كه اين عروسك را بگرداند و همراه با شعر شيرين و آهنگين در شهر نويد آمدن نوروز را بدهد ، تكمچي مي گويند.

تكم به خودي خود شايد فاقد ارزش باشد ولي افرادي كه به آنها تكم خوان و يا تكم گردان مي گويند با خواندن اشعار متناسب با عيد و زندگي روزمره مردم به آن هويت خاصي داده اند.

تكم خوان ها معمولا از كوهستان ها مي آيند و اشعاري را درباره نوروز ، زايش و نوزايش مي خوانند و علامت مشخصه آنها نيز همين بز تزيين شده و تكم است.

تكم خواني يك نمايش عروسكي و يكي از شاخه هاي فرهنگ شفاهي ما است كه اگر ناديده گرفته شود به معني ناديده گرفتن و پشت سر گذاشتن ميراث فرهنگي خود ماست و نخستين نتيجه آن، اين خواهد بود كه نسل آينده جاي پاي محكمي براي گذاشتن نخواهد داشت.

معمولاً آيين هاي نمايشي از جوامع كشاورزي نشأت مي گيرند و به همين علت بسيار با طبيعت همگون بوده و با صفا هستند.

آيين تكم خواني هم كه از جامعه روستايي و كشاورزي خطه آذربايجان سرچشمه گرفته ، متاسفانه با پيشرفت علم و تكنولوژي، صنعتي شدن و گسترش شهرنشيني و در نهايت به علت فراهم نبودن بستر ارايه آن عقب نشيني كرده و در حال فراموشي است.

تكم گردان ها كه مژده بهار را مي دهند ، از مردم مژدگاني مي گيرند. آنها به اين مژدگاني ”پاي“ يا سهم مي گويند و گرفتن آن را حق خودشان مي دانند.

آيين تكم گرداني با ارزش گذاري مجدد، بازشناسي و كاربردي كردن آن قابل احيا و گسترش است ولي لازمه اين امر آن است كه متصديان امر فرهنگ، احياي آن را براي خود وظيفه دانسته و فقط در روزهاي نوروز به فكر احيا و استفاده از اين آيين نيفتند.

***

آذين بندي تكم:

تكم يك عروسك چوبي است كه به قطر حدود 4 سانتيمتر ، طول 25 و عرض 12 الي 15 ساخته مي شود و آن را آذين مي كنند. اين عروسك خاص مراسم نوروز در خطه آذربايجان است.

روي اين عروسك چوبين را با مخمل يا پارچه هائي به رنگ قرمز مي پوشانند و روي اين پارچه را نيز با پولك ، زنگوله ، سكه و نيز پارچه هاي الوان و حتي آئينه تزيين مي كنند.

تكم با قطعات پارچه اي رنگي آذين بندي شده مانند گل هاي بهاري است كه هر رنگ و گل اين تكم معناي خاص خود را دارد. رنگ سرخ به معني شادي و نشاط است. اين رنگ در فرهنگ آذربايجان خيلي مورد استفاده قرار مي گيرد و به طوري كه حتي لباس عروس هاي اين خطه در سالهاي نه چندان دور سرخ رنگ بوده است.

گاهي تكم برخي از تكم چي ها به جاي بز شتر است و شعرهايشان نيز با همين تغيير شكل تكم عوض مي شود مثلاً:

آق دوه نون گوزلري /

يره گيرمز ديزلري

بو ايامين قيزلاري /

كبين كسر اوزلري

پس تكمچي ها گاهي به جاي بز ، از شتر نيز استفاده مي كردند. چون اينها همه از نشانه هاي زندگي در طبيعت است و هر كدام از اين حيوانات نيز به عنوان سمبلي از زندگي محسوب مي شوند.

***

اشعار تكم خواني:

مهمترين بخش آيين تكم گرداني خواندن اشعار آن است. نمايش هاي آييني ساختار نمايشي محكمي ندارند و ساختار نمايشي آنها بسيار ساده ، صميمي و روان بوده و بيشتر بيانگر مفاهيم انساني عصر خودشان است. اين نمايش ها به احتمال زياد ادامه همان سرودهاي ايران باستان هستند كه مربوط به دوره هخامنشيان و قبل از آن است كه به مرور زمان با تغيير شكل به ما رسيده است.

اشعار تكم خواني از نظر ساختاري جزو ترانه هاي عاميانه محسوب مي شود. اوزان و هارموني آن با توجه به نياز و مقتضيات زمان جابجا و عوض مي شود و هر تكمچي يا تكم گردان با آزادي كامل اشعار اين آيين را عوض كند.

در اشعار تكم خواني گاهي اشعار مذهبي نيز به چشم مي خورد. اين اشعار بر اساس مستندات موجود از زمان صفويه كه بنيانگذار شعيه در ايران هستند وارد اين آيين شده و اغلب در سالهايي كه ايام نوروز با مناسبت هاي مذهبي همزمان مي شود از اين اشعار مذهبي استفاده مي شود.

تكم‌گردان‌ها اين گونه آواز سرمي‌دهند:

بو تكه اويون ائدر

قوردونان قول بويون ائدر

يئغار ايرانئن دويوسون

چه پيشينين تويون ائدر

ترجمه: / اين بز نر بازي مي‌كند / با گرگ همراهي مي‌كند / و دست برگردن او مي‌اندازد / محصول برنج كل

ايران را جمع‌آوري مي‌كند / و براي بزغاله‌اش جشن عروسي به پا مي‌كند/

*****

بو تكه آختا تكه

بويونوندا وار نوختا تكه

گاه قول اولار ساتئلار

گاهدا چئخار تاختاتكه

ترجمه: / اين بز نر ، بز نر اخته است / طنابي بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده مي‌شود و به فروش مي‌رسد / و گاه پادشاه مي‌شود و بر تخت سلطنت تكيه مي‌دهد /

*****

جناب جبرئيل نامه گتوردي

گتور جگين پيمبره يتوردي

مبارك قوللارين گويه گوتوردي

سيزون بوتازه بايراموز مبارك

آيوز ، ايلوز ، هفتوز ، گونوز مبارك

ترجمه: جناب جبرائيل نامه آورد / به محض آوردن به پيامبر رسانيد / پيغمبر هم دستهايش را بر آسمان برداشت كه / اين عيد تازه تان مبارك باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارك باد /

*****

اميرالمومنين تخته چخاجاق

يزيدون بوينونا نوخدا وراجاق

شيرين شربت سو يرينه آخاجاق

سيزون بوتازه بايراموز مبارك

آيوز ، ايلوز ، هفتوز ، گونوز مبارك

ترجمه: حضرت اميرالمومنين ، به تخت ولايت خواهد نشست / و برگردن يزيد افسار خواهد بست / و به جاي آب در رودها شربتهاي شيرين جاري خواهد شد / اين عيد تازه تان مبارك باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارك باد /

*****

بيزيم يرده يومورتاني يويارلار

انوني دونوب يددي رنگه بويارلار

يددي سينده تحويل اوسته قويارلار

سيزون بوتازه بايراموز مبارك

آيوز ، ايلوز ، هفتوز گونوز مبارك

ترجمه: / در محل ما تخم مرغ را مي شويند / و آنرا به هفت رنگ مي آرايند / و هر هفت تا را در سفره عيد مي گذارند / اين عيد تازه تان مبارك باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارك باد /

*****

بيزيم يرده قوهون قارپوز اكرلر

اوني تامام شهرلره توكرلر

تزه ايلين چوخ حسرتين چكرلر

سيزون بوتازه بايراموز مبارك

آيوز ، ايلوز ، هفتوز ، گونوز مبارك

ترجمه: در محل ما خربزه و هندوانه مي كارند / آنها را به تمام شهرها مي فرستند / حسرت فرا رسيدن سال نو را مي كشند / اين عيد تازه تان مبارك باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارك باد /

*****

تكم گئتدي مرنده

تاماشادي گلنده

كول تكمون باشينا

قايناناسي بيلنده

ترجمه: / تكم رفته به مرند / برگشتنش تماشايي است / خاك بر سر تكم / اگر مادر زنش آگاه شود /

*****

آغ دَه وَه نين گوزلري يئره گلمز ديزلري

بو ايامين قيزلاري كبينين كسراوزلري

ترجمه: / چشمان شتر سفيد / زانوهايشان به زمين نمي آيد / دختران امروزي / عقدشان را خودشان مي بندند/

***

پاداش تكم چي:

تكمچي به در هر خانه اي كه مي رود و شعر مي خواند، صاحبخانه به تناسب وضعيت مالي و امكانات خود چيزي به عنوان شاباش ، خلعت و انعام به او مي دهد. البته تكمچي نيز لزوم دادن انعام را همراه با شعر ياد آور مي شود:

آي تكمين كندي وار

كمندي وار كندي وار

هر قاپودا اويناسا

بير نلبكي قندي وار

ترجمه: / تكم ده دارد / كمند دارد و ده دارد / جلوي هر دري برقصد / يك نعلبكي قند پاداش دارد/

تكم اولدي ايپين گتير آي خانم

چاتديغجان يوكين گتير آي خانم

كسمه پائين بوتون گتير آي خانم

ترجمه: تكم مي ميرد طنابش را بياوريد خانم جان / تا زورتان مي رسد بارش را بياوريد خانم جان / سهمش را كم نكنيد و كامل بياوريد خانم جان /

***

زمان اجراي آيين تكم خواني:

تكم آييني است كه چند روز مانده به چهارشنبه سوري اجرا مي شود. بر اساس رسمي ديرين در شهرستان آستارا در اسفندماه، هر هفته جشني براي استقبال از بهار بر پا مي شود و معمولا مردم اين جشنها را در بين دو چهارشنبه آخر يعني كول چرشنبه و گول چرشنبه مي آيند و اشعارشان را خوانده و مژدگاني آمدن عيد و فرا رسيدن نوروز را مي گيرند. ك/4

535/695/508

انتهاي خبر / خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا) / كد خبر 80026351

سه|ا|شنبه|ا|16|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1354]