اخلاق و روابط بين‌الملل (9)نظريه نظام جهاني و نقد اخلاق سرمايه‌داري

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: اخلاق و روابط بين‌الملل (9)نظريه نظام جهاني و نقد اخلاق سرمايه‌داري
خبرگزاري مهر - گروه دين و انديشه: نظريه نظام جهاني از گسترده‌ترين تلاشهاي نظري و متأثر از جامعه شناسي تاريخي در روابط بين‌الملل، توجه به ساختار نظام بين‌الملل را در شكل گيري مناسبات بين‌المللي مد نظر دارد. يكي از چشم اندازهاي نظري مورد توجه در روابط بين‌الملل نظريه نظام جهاني است كه بيش از هر كس با نام "امانوئل والرشتاين" (Immanuel Wallerstein)، جامعه شناس امريكايي پيوند خورده است.

نظريه نظام جهاني متأثر از جامعه شناسي تاريخي است. جامعه شناسي تاريخي به زمينه‌هاي تاريخي شكل گيري و تحول ساختارها، نهادها، و فرايندهاي اجتماعي توجه مي‌كند. منشأ نظريه نظام جهاني به اولين تلاش منظم جهت به كار گيري عقايد ماركس در حوزه روابط بين‌الملل برمي‌گردد. يعني متفكراني مانند "هابسون" (Hobson)، "لوكزامبورگ" (Luxemburg)، "بخارين" (Bukharin)، "هيل فردينگ" (Hilferding) و لنين در آغاز قرن بيستم به انتقاد از امپرياليسم پرداختند.

ديدگاه‌هاي لنين به وسيله مكتب وابستگي امريكاي لاتين گسترش يافت. به ويژه آثار "رائول پربيش" (Raul Perbisch) از اهميت خاصي برخوردار است. او معتقد بود كه كشورهاي پيرامون از آنچه كه او آن را "نزول شرايط تجارت" مي‌نامد، رنج مي‌برند. به عبارت ساده‌تر او معتقد بود كه قيمت كالاهاي توليد شده بسيار سريع تر از مواد خام افزايش مي‌يابد. در نتيجه كشورهاي پيراموني در مقايسه با كشورهاي مركز فقيرتر مي‌شوند.

اين بحث توسط نويسندگاني چون "آندره گوندر فرانك" (Andre Gunder Frank) و "هنريك فرناندو كاردوسو"(Henrique Fernando Cardoso) و "امانوئل والرشتاين" بيشتر توسعه يافت.[1] والرشتاين در بسياري از مباحث خود از ماركسيسم متأثر است. براي او همانند ماركس، واقعيت بنيادين تضاد اجتماعي ميان گروه‌ها و طبقات اجتماعي مي‌باشد؛ اقتصاد و روابط اقتصادي در تحليل امر اجتماعي بسيار مهم است. اما والرشتاين، از نظر چگونگي تعريف سرمايه‌داري و نيز سطح تحليل(نظام جهاني به جاي دولتهاي ملي) از ماركسيسم جدا مي‌شود.[2]

از نظر والرشتاين، غالب‌ترين شكل سازمان اجتماعي همان چيزي است كه او آنرا "نظام‌هاي جهاني" مي‌نامد. تاريخ دو گونه نظام جهاني را شاهد بوده است: امپراطوري جهاني(world-empires) و اقتصادهاي جهاني(world-economies). مهم‌ترين تمايز بين امپراطوري جهاني ، چگونگي اتخاذ تصميم گيري در مورد توزيع منابع است. در امپراطوري جهاني يك نظام متمركز سياسي، قدرت خود را به كار مي‌گيرد تا منابع را از مناطق پيرامون در مناطق مركزي توزيع كند. ولي در اقتصاد جهاني با يك اقتدار مركزي مواجه نيستيم بلكه مراكز متعدد قدرت وجود دارند كه در رقابت با يكديگر به سر مي‌برند و منابع با اتخاذ تصميم از سوي اقتدار مركزي(مانند امپراطوري جهاني) توزيع نمي‌گردد، بلكه از طريق بازار توزيع مي‌شود. ولي تأثير نهايي هر دو نظام يكسان است و در هر دو سيستم انتقال منابع از پيرامون به مركز صورت مي‌گيرد.

به نظر والرشتاين، نظام جهاني مدرن نمونه يك اقتصاد جهاني است كه اين نظام در اروپا در پايان قرن 16 ظاهر شد. متعاقبا اين نظام توسعه يافت تا وضعيت موجود را به وجود آورد به گونه‌اي كه در آن هيچ گوشه‌اي از جهان وجود ندارد كه در اين نظام كاملا جذب نشده باشد. نيروي محرك اين فرايند تجمع مستمر سرمايه يا به عبارتي سرمايه داري بوده است. لذا نظام جهاني مدرن بيش از هر چيز يك نظام سرمايه‌داري است و اين سرمايه‌داري است كه نيروي اصلي را ايجاد مي‌كند.[3]

در سطح معرفت شناسي، والرشتاين از منتقدان علم‌گرايي مدرن و اثبات‌گرايي و تلاش آن براي دستيابي ادعايي به قوانين عام و جهان شمول با تجزيه واقعيت به اجزاء مختلف و كشف روابط ميان آنهاست. او در مقابل رهيافتي چند رشته‌اي را پي مي‌گيرد.
نكته ديگر در معرفت شناسي نظريه والرشتاين اين است كه او به وضوح امكان نيل به "حقيقت" به معناي جوهري و فرا زماني آن را در علوم اجتماعي رد مي كند. او معتقد است مفاهيم مورد استفاده در علوم، بازتابي از وضعيتهاي خاص اجتماعي‌اند كه ما در آنها زندگي مي‌كنيم.

بنا براين مطالعات مبتني بر نظريه نظام جهاني به يك معنا بي‌طرف نيستند. والرشتاين قائل به فرض علم جداي از ارزش نيست. از ديد او علوم اجتماعي تاريخي اساسا سياسي و اخلاقي است. او معتقد است هر چارچوب نظري، چارچوبي سياسي است و هر ادعايي كه درباره "حقيقت"، حتي اگر به عنوان حقيقتي گذرا يا نظريه‌اي اكتشافي يا باز پژوهانه مطرح شود، ادعايي ارزشي است.[4]

يادداشتها
1-جان بيليس و استيو اسميت، جهاني شدن سياست: روابط بين‌الملل در عصر نوين، تهران: انتشارات ابرار معاصر، 1383، ص 464.
2-حميرا مشير زاده، تحول در نظريه‌هاي روابط بين‌الملل، تهران: انتشارات سمت، 1385، ص 179.
3-Iain Mclean, The Concise Oxford Dictionary of Politics, Oxford University Press, 1996.
4-www.newleftreview.com

دوشنبه|ا|14|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 701]