ديدگاهپس از انجام معامله در بازارهاي مالي چه روي مي‌دهد؟

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: ديدگاهپس از انجام معامله در بازارهاي مالي چه روي مي‌دهد؟
بخش مقدماتي- تفكيك وظايف معاملات و وظايف پس از معاملات: با تصويب قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران در آذر ماه 1384 باب جديدي در بازار سرمايه كشور گشوده شد كه شالوده آن تفكيك دو ركن نظارت و اجرا است.
بر اين اساس در ايران فرآيند قانوني و اجرايي شركتي شدن (Demutualization) آغاز شد و شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه (سهامي عام) و ساير نهادهاي اجرايي با مشاركت نهادهاي مالي و سرمايه‌گذاران حقيقي و غيره تشكيل شدند. سازمان بورس و اوراق بهادار نيز با واگذاري تدريجي وظايف اجرايي كه به صورت سنتي بر عهده داشت فعاليت‌هاي نظارتي خود را آغاز كرد و در اين راستا براي اعمال بهتر كنترل‌هاي داخلي، وظايف معاملات از وظايف پس از معاملات تفكيك شد و وظايف پس از معاملات بازارهاي مالي بر عهده شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه قرار داده شد. وظايف پس از معاملات بازارهاي مالي شامل ثبت و سپرده‌گذاري اوراق بهادار و پاياپاي و تسويه معاملات انجام شده در بازارهاي مالي است كه مشروح آن شامل نگهداري اطلاعات پايه اوراق بهادار، سهامداران و ساير بازيگران بازارهاي مالي، اطلاعات دارايي سهامداران، جزئيات مربوط به معاملات انجام شده در بازارهاي مالي، پاياپاي و محاسبه تعهدات طرفين معامله و تسويه تعهدات و ساز و كارهاي تسهيل و تضمين تسويه و غيره مي‌شود. همان طور كه از عناوين فعاليت‌هاي شركت پيداست، وظايف اين شركت چه در مورد ثبت و سپرده‌گذاري اوراق بهادار و چه در زمينه پاياپاي و تسويه وجوه معاملات بازارهاي مالي، از آن جا كه مستقيما حافظ منافع سرمايه‌گذاران است و بقا و تداوم بازارهاي مالي را فراهم مي‌كند، از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. بنابراين از اين پس طي سلسله مطالبي با وظايف پس از معاملات كه بر عهده شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه است يا به عبارت بهتر با آنچه كه پس از انجام معاملات در بازارهاي مالي روي مي‌دهد و بخش عظيم تري از آن چه در ظاهر بازارها قابل مشاهده است آشنا خواهيم شد.
بخش اول- نقش اتاق پاياپاي: همزمان با پيشرفت صنعت مالي و ساختار يافتن بازارهاي آن، شاهد رشد روز افزون شمار فعالان اين حوزه هستيم. با افزايش شمار فعالان و در نتيجه افزايش تعداد و حجم معاملات، تبادل يك به يك پول و ابزارهاي مالي ميان خريداران و فروشندگان چالشي جدي و چه بسا امكان‌ناپذير به شمار مي‌رود. به همين جهت متوليان بازارهاي مالي به دنبال ساز و كارهايي براي روان سازي اين فرآيندها هستند و بيشتر از خدمات نهادي به نام اتاق پاياپاي (Clearing House) كه وظيفه تمركز و تسهيل اين تبادلات را بر عهده دارد بهره مي‌جويند. در جريان پول و ابزارهاي مالي ميان خريدار و فروشنده پس از بسته شدن معامله ميان آنها، اتاق پاياپاي نقش واسط و در بازارهاي پيشرفته تر حتي نقش ضامن را در جابه‌جايي پول و ابزار مالي ايفا مي‌كند. اتاق پاياپاي به عنوان يك نهاد تخصصي مركزي در بازارهاي مالي نمي‌تواند و نبايد با تعداد بي شمار فعالان اين حوزه اعم از خريدار و فروشنده در تبادل و تعامل باشد بلكه اين فعالان همان طور كه از طريق نمايندگاني به نام كارگزاران در اين بازارها معامله مي‌كنند بايد از طريق نمايندگاني به نام اعضاي اتاق پاياپاي تعهدات پولي و ابزار مالي خود در معاملات را ايفا كنند. البته خريداران و فروشندگان، بيشتر از وجود چنين نمايندگاني (اعضاي پاياپاي) بي‌اطلاع هستند زيرا همان كارگزاران از طرف آنها اين وظيفه را انجام مي‌دهند و حتي متعهد مي‌شوند. بنابراين در لايه زيرين بازارهاي مالي ساز و كارهاي مهمي در جريان است كه وظيفه تسهيل و تضمين كارآمدي و اعتبار بازارها را بر عهده دارند. به طور خلاصه، پس از انجام معامله، پول و ابزارهاي مالي از كانال كارگزاران، اعضاي اتاق پاياپاي و اتاق پاياپاي ميان خريدار و فروشنده جابه‌جا مي‌شود. شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه هم اكنون عهده دار اداره اتاق پاياپاي معاملات بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ايران، قراردادهاي آتي سهام و صكوك اجاره است و در آينده‌اي بسيار نزديك تمام بازارهاي مالي ايران خواهد بود. در بخش‌هاي بعدي بيشتر با چگونگي جابه‌جايي پول و ابزارهاي مالي ميان خريداران و فروشندگان و نقش شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه آشنا خواهيم شد.
بخش دوم- خالص سازي: در بخش اول و در توصيف نقش اتاق پاياپاي در بازارهاي مالي ديديم كه خريدار و فروشنده به صورت رو در رو و يك به يك اقدام به جابه‌جايي پول و ابزار مالي پس از انجام معامله نمي‌كنند بلكه كارگزاران و اعضاي پاياپاي به نمايندگي از طرف آنها اين كار را از طريق اتاق پاياپاي بازارهاي مالي انجام مي‌دهند.
به اين ترتيب هر كارگزار يا عضو پاياپاي مي‌تواند نماينده چندين مشتري اعم از خريدار يا فروشنده باشد كه بايد پول يا ابزار مالي را به طرف مقابل تحويل دهند. بديهي است كه با حركت پول در يك سو و از خريدار به فروشنده، ابزار مالي در سوي مخالف و از فروشنده به خريدار حركت مي‌كند. بنابراين كارگزار يا عضو پاياپاي به ازاي معاملات هر خريدار يا فروشنده بدهكار يا بستانكار پول و ابزار مالي است. معمولا براي سهولت تسويه معاملات، اين بدهكاري‌ها و بستانكاري‌ها در سطح هر كارگزار يا عضو پاياپاي براي پول و ابزار مالي مشابه خالص‌سازي (Netting) مي‌شود و تنها يك كميت بدهكاري يا بستانكاري در مقابل اتاق پاياپاي براي پول و ابزارهاي مالي مشابه باقي مي‌ماند كه كارگزار يا عضو پاياپاي اين كميت خالص شده را تسويه مي‌كند. بديهي است كه در يك سطح پايين‌تر مشتري نيز اقدام به تسويه تعهدات خود با كارگزار (عضو پاياپاي) مي‌كند. به طور خلاصه، در بازارهاي مالي ساختار يافته با توجه به حجم و تعداد معاملات، ساز و كارهاي تبادلات پولي و ابزارهاي مالي پس از انجام معامله به گونه‌اي است كه كمترين حجم و تعداد تراكنش و جابه‌جايي صورت پذيرد. براي مثال هم اكنون شركت سپرده‌گذاري اوراق بهادار و تسويه وجوه به عنوان متولي فعاليت‌هاي پس از معاملات بازارهاي مالي ايران، تعهدات وجوه ناشي از معاملات انجام شده در بورس اوراق بهادار تهران را در سطح اعضا و تعهدات اوراق بهادار مربوطه را در سطح مشتريان خالص سازي مي‌نمايد. در بخش بعد درباره زمان‌بندي اين فرآيندها صحبت خواهيم كرد.
بخش سوم- دوره تسويه: در بخش‌هاي قبلي و در توصيف نقش اتاق پاياپاي در بازارهاي مالي ديديم كه خريدار و فروشنده به صورت رو در رو و يك به يك اقدام به جابه‌جايي پول و ابزار مالي پس از انجام معامله نمي‌كنند بلكه كارگزاران و اعضاي پاياپاي به نمايندگي از طرف آنها اين كار را از طريق اتاق پاياپاي بازارهاي مالي انجام مي‌دهند. هر كارگزار يا عضو پاياپاي نماينده چندين مشتري است كه تعهدات مشتريان در سطح اعضاي پاياپاي خالص سازي مي‌شود. تمامي اين فرآيند‌ها و ساير سازو‌كارهايي كه در بخش‌هاي بعدي بدان‌ها پرداخته خواهد شد مستلزم صرف زمان و بررسي‌هاي ويژه هستند و معمولا مدتي از بستن معامله ميان خريدار و فروشنده طول مي‌كشد تا اين بررسي‌ها و فرآيندها تكميل شود. بنابراين معاملات هر روز معمولا چند روز معين پس از معامله تسويه و تبادلات پول و ابزار مالي انجام مي‌شود. اين دوره بسته به اينكه اتاق‌هاي پاياپاي از چه ساز و كارهايي استفاده كنند و براي بازارهاي مختلف متفاوت است. براي مثال اين دوره براي تسويه پولي معاملات انجام شده در بورس اوراق بهادار تهران، از سوي شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه سه روز كاري اتخاذ شده است، يعني تبادلات پولي ميان اعضاي پاياپاي نماينده خريدار و اعضاي پاياپاي نماينده فروشنده سه روز پس از انجام معامله صورت مي‌گيرد. اما مطابق مقررات بازار سرمايه ايران خريداران موظف هستند براي جلوگيري از قصور و شكست فرآيند تسويه قبل از انجام معامله وجه معامله را به حساب كارگزار خود واريز كنند. فروشندگان نيز سه روز پس از انجام معامله مي‌توانند انتظار دريافت وجه خود از كارگزاري را داشته باشند. از آنچه در اين بخش بيان شد به آساني مي‌توان دريافت كه فرآيندهاي تسويه معاملات با ريسك قصور هر يك از طرفين معامله اعم از خريدار و فروشنده در ايفاي تعهدات خود در پرداخت پول يا ارائه ابزار مالي روبه‌رو است. اتاق‌هاي پاياپاي براي مقابله با اين قبيل ريسك‌ها ساز و كار‌هاي مديريتي اتخاذ مي‌كنند كه در بخش‌هاي بعدي بدان خواهيم پرداخت.
بخش چهارم- تبادل مالكيت اوراق بهادار:در بخش‌هاي قبلي ديديم كه پس از گذشت تعداد معيني روز از روز معامله تعهدات طرفين معامله در تبادلات پول و ابزار مالي تسويه مي‌شود و همچنين به نقش واسط اتاق پاياپاي و اعضاي آن در اين تبادلات اشاره كرديم. اين تعهدات شامل پرداخت پول از سوي خريدار و نماينده وي (عضو پاياپاي خريدار) و تحويل اوراق بهادار از سوي فروشنده و نماينده وي (عضو پاياپاي فروشنده) به اتاق پاياپاي جهت نهايي شدن معاملات و تكميل جابه‌جايي پول و مالكيت ابزار مالي است. آنچه در اين جا بدان خواهيم پرداخت جابه‌جايي مالكيت اوراق بهادار ميان خريدار و فروشنده است. در ابتداي تاسيس بورس‌ها رسم بر اين بود كه پس از انجام معامله، سوابق معامله براي درج در امور سهام شركت ناشر اوراق بهادار ارسال مي‌شد و اعمال تغيير مالكيت از فروشنده به نام خريدار بسيار زمان بر بود و گاه ماه‌ها به طول مي‌انجاميد. اما هم اكنون ناشران اوراق بهادار اقدام به سپرده كردن سهام خود نزد شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه مي‌كنند تا به نمايندگي از سوي آنها اقدام به نگهداري مشخصات سهامداران و ميزان سهام تحت مالكيت آنها بكنند. شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه نيز مشخصات سهامداران و دارايي آنها را به صورت ثبت‌هاي دفتري و نه اوراق بهادار فيزيكي نگهداري مي‌كنند. با ظهور رايانه و بهره‌گيري از آن در صنعت مالي، ثبت‌هاي دفتري نيز به صورت سوابق الكترونيك با امنيت بالا انجام و دارايي مشتريان نزد ترتيبات بورس‌ها به صورت كاملا غير‌فيزيكي نگهداري مي‌شود. غير‌فيزيكي بودن و ثبت‌هاي دفتري الكترونيك اين امكان را فراهم مي‌كند تا مدت كوتاهي پس از انجام معامله تغيير مالكيت به صورت مكانيزه روي دهد و امكان معامله مجدد سهام به سرعت و پس از گذشت دوره تسويه فراهم شود. در بخش بعدي درباره مديريت ريسك‌هاي تسويه سخن خواهيم گفت.
بخش پنجم - مديريت ريسك تسويه: در بخش‌هاي قبلي ديديم كه خريداران و فروشندگان از طريق نمايندگان خود، كارگزاري‌ها و اعضاي پاياپاي اقدام به تسويه تعهدات خود از طريق اتاق پاياپاي در روز تسويه مي‌كنند. اما در معامله در بازار‌هاي مالي از جمله بورس سهام نيز امكان دارد يكي از طرفين معامله، خريدار يا فروشنده، از انجام تعهدات خود در قبال معامله سر باز زنند و به ترتيب در ارائه پول و ابزار مالي در موعد تسويه قصور كرده و موجب ابطال معامله شوند؛ اما اغلب چنين امري در اين بازارهاي ساختار‌مند رخ نمي‌دهد زيرا با پيشرفت صنعت مالي روش‌هايي از طرف بورس‌ها و اتاق‌هاي پاياپاي و گاه مشتركا اتخاذ مي‌شود تا هر چه بيشتر انسجام بازارهاي مالي حفظ شده و قصور تعداد اندكي از مشتريان منجر به از هم گسستگي بازار و از دست رفتن قابليت اطمينان آن نشود. روش‌هاي بسيار زيادي در اين زمينه به كار گرفته مي‌شود و گاهي حتي اتاق پاياپاي با اطمينان از روش‌هاي اتخاذ شده تسويه معاملات را كاملا تضمين مي‌كند. تضمين تسويه معاملات شامل گردآوري منابع عظيم مالي در قالب صندوق‌هاي تضمين تسويه (صندوق تضمين تسويه معاملات بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ايران در شركت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه كه عهده‌دار اداره اتاق پاياپاي اين بازارها است، در شرف تاسيس است) و ساير ودايع و اتخاذ رويه‌هاي عملياتي پيچيده است. پس پرداخت كارمزدهاي معامله از سوي مشتريان بي‌جهت نيست؛ زيرا ساز و كارهاي متعدد و پيچيده‌اي براي حفظ منافع آنها و پيوستگي بازار‌ها در سطوح غير‌قابل رويت بازارها در جريان است و مشتريان هنگام انجام معامله هزينه اندكي جهت بهره‌گيري از اين خدمات مي‌پردازند.

سه|ا|شنبه|ا|11|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 76]