نقش وقف در توسعه گردشگري

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: نقش وقف در توسعه گردشگري
سنت حسنه وقف از صدر اسلام تاكنون به عنوان يكي از روش‌هاي تأمين مالي فعاليت‌هاي عام‌المنفعه نقشي اساسي در اقتصاد جوامع اسلامي ايفا كرده است. دامنه و حوزه نفوذ وقف، طيف وسيعي از كسب و كارها و فعاليت‌ها از آموزش و درمان تا گردشگري را دربرگرفته است.از طرفي، اينك در دهه آغازين هزاره سوم، صنعت گردشگري به يكي از سه كسب و كار بزرگ عصر حاضر مبدل و با رشد و تقاضايي گسترده، مواجه شده است، تقاضايي كه شايد با جستجو و كاربرد ابزارهاي مناسب تأمين مالي آن، بتوان امكان گسترش بيش از پيش آن را فراهم كرد.

مقاله حاضر در پي آن است كه سه مسأله كليدي پيوندزننده اين دو فعاليت پرسابقه در جوامع اسلامي را مورد توجه قرار دهد. نخست آن كه چه ضرورتي در ورود وقف به مسأله گردشگري نهفته است. دوم آن كه سابقه تاريخي اين موضوع چگونه است و سرانجام، آيا گمانه‌زني در زمينه آينده تعامل ميان سنت حسنه وقف و صنعت گردشگري در جهان اسلام امكانپذير است؟

در اين مسير، ابتدا جايگاه سفر و گردشگري از نظر آيين اسلام بررسي خواهد شد و با نشان دادن اهميت و ارزش سير و سفر در انديشه اسلامي، به كمك منابع اصيل قرآن و سنت، ضرورت توجه به تأمين مالي آن از سوي جامعه اسلامي روشن خواهد شد. آنگاه سير تاريخي نقش وقف در توسعه گردشگري بررسي مي‌شود.

سرانجام، به بررسي رابطه ميان وقف و گردشگري در جوامع اسلامي پرداخته و از منظر اقتصادي و ارزش‌هاي مذهبي، ضرورت تعامل آتي ميان اين دو، بيان مي‌شود.

جايگاه سفر در انديشه اسلامي

در انديشه اسلامي، موضوع حركت از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. جهان هستي همه با حركت پيوند خورده و سكون و ايستايي در آن معني و مفهومي جز نابودي ندارد و همه آنچه در اين جهان مي‌شناسيم از ستارگان تا كوه‌ها (سوره نمل آينه 88) در حال حركت هستند و انسان نيز از اين موضوع مستثني نيست.

اهميت مسأله حركت درخصوص انسان را شايد به سادگي بتوان در اين بيان علامه اقبال لاهوري، انديشمند پاكستاني، يافت كه معتقد بود هستي انسان در حركت و نيستي آن در سكون است.

در طول تاريخ، انديشمندان مسلمان از سراسر سرزمين‌هاي اسلامي با درك اهميت اين موضوع، كمال‌يابي و پيشرفت شخصيتي خود را در سير و سفر و تجربه آموختن يافته‌اند. مصلح‌الدين سعدي شيرازي، ناصرخسرو قبادياني، ابن‌بطوطه مراكشي، ابن خرداد به، يعقوبي، مسعودي، ابن‌فقيه، اصطخري، ابن‌حوقل، مقدسي، ابوريحان بيروني، ادريسي، امام محمد غزالي، ياقوت حموي، ابوالغداء، ابوالغازي و جهان‌نما، با تأسي از سنت رسولان الهي و نص صريح قرآن، پاي در راه سفر گذارده‌اند.

براي آن كه دريابيم از ديدگاه اسلامي چه محرك‌هايي براي سير و سفر و توصيه به آن وجود دارد، بي‌ترديد مراجعه به كتاب الهي و سنت رسول‌الله(ص) راهگشا خواهد بود.

با جستجو در قرآن كريم، واژه‌هايي كه مي‌توان استناد سفر از آنها را برگرفت، عبارتند از سفر، سير، هجرت، نفر و سرانجام سياحت. چهار نكته بسيار مهم در اين خصوص قابل طرح هستند:

1) تفاوت فضايي واژگان

نخستين موضوع، تفاوت فضايي اين واژگان است. سفر به معناي پرده برداشتن براي آشكار كردن چيزي؛ سير به معني رفتن در زمين همراه با انديشه؛ هجرت به معناي ترك سرزميني به سوي سرزمين ديگر؛ نفر با مفهوم كوچ و رفتني كه از پراكندگي هدفمند حاصل مي‌شود و سرانجام سياحت به معني استمرار در سير دانسته مي‌شود.

(همايون، 1384، صص143 ـ 141)

آنچه در همه اين تعابير مشترك است را مي‌توان در دو ويژگي مهم خلاصه كرد. نخست اينكه در تمامي اين واژگان مفهوم حركت نهفته است و دومين ويژگي كه حائز اهميت است، ارزشمند و در هدفمند بودن اين حركت‌ها است. اين موضوعات با نگاهي مثبت در قرآن كريم مطرح و فعل حركت با مضمون پيشرفت، آگاهي و ارتقا همراه شده است.

2) بازتاب انگيزه‌هاي سفر در قرآن كريم

در باب انگيزه‌هاي سفر در آيات متعددي كه اهميت حركت را مورد تأييد قرار داده‌اند، مي‌توان به عناصري همچون عبرت‌آموزي و درس‌آموزي از تاريخ گذشتگان، شناخت ماهيت و مبدأ خلقت جهان و آموختن، اشاره داشت.

نتيجه حاصل از حركت آگاهانه‌اي كه با چنين انگيزه‌هايي شكل گرفته باشد، البته شناخت و قرب‌الهي خواهد بود، مشروط بر آن كه گردشگر تحقيق و دقت را با خلوص نيت همراه سازد.

نحوه بيان مسأله در قرآن نيز واجد اهميت بسيار است و در بسياري موارد سفر كردن با وجوه امري فعل به كار برده شده است كه حتي اگر نتوان معناي وجوب سفر را از آن برداشت كرد، به روشني مطلوبيت سفر از ديدگاه شارع را بيان مي‌دارد. در برخي موارد البته، انجام چنين تحركي براي گروهي از مؤمنان شكل وجوب نيز به خود مي‌گيرد كه استطاعت براي حج مصداق روشن آن است.

3) شكل طرح مسأله سفر

مسأله سوم را در شكل طرح مسأله سفر بايد جستجو كرد. در مواردي ديگر در قرآن كريم صورت بيان مسأله به شكل طرح سؤال و استفهام است، طرح سؤالي كه در قالب آن به نكوهش يا ترغيب كساني پرداخته شده است كه از سفر كردن سرباز مي‌زنند.

4) تقسيم بندي موضوعي آيات قرآن در باب سفر

سرانجام، مسأله چهارم به تقسيم‌بندي موضوعي آيات در باب سفر باز مي‌گردد. از منظر موضوعي، آيات الهي در قالب هدايت انسان به كسب آگاهي و شناخت جهان به شرح سفر پيامبران و اولياي الهي و سرانجام به احكام الهي در باب سفر، نظير شكسته شدن نماز يا عدم وجوب روزه پرداخته‌اند. (همايون، 1384، صص148ـ 146)

با پي‌جويي در سنت رسول اكرم(ص) نيز مشاهده اهميت مسأله سفر به روشني ميسر است و احاديث متعددي در اين خصوص از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است.

دوشنبه 20 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 138]