با عباس حاجي آخوندي ، مشاور وزير بهداشت در امور طب سنتي و گياهان دارويي گمشده‌اي‌به‌نام‌داروهاي‌گياهي‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: با عباس حاجي آخوندي ، مشاور وزير بهداشت در امور طب سنتي و گياهان دارويي گمشده‌اي‌به‌نام‌داروهاي‌گياهي‌
جام جم آنلاين: طب سنتي، داروهاي گياهي، طب مكمل و عطاري‌ها واژه هايي هستند كه سال‌هاست در نظام سلامت كشور ما حضور گنگ و نامشخصي دارند. گروهي به اين مباحث اعتقاد دارند و عمل مي‌كنند. برخي‌ها هم نه توجهي به اين مباحث دارند و نه اعتقادي به كاربرد آنها. اما حقيقت اين نيست. شايد در كشور ما تعريف و جايگاهي براي اين مباحث به شكل شفاف وجود نداشته باشد، اما در دنيا اين طور نيست.

شايد همين توجه جهاني به اين مباحث سبب شد در كشور ما نيز، رسما ستادي با عنوان ستاد كشوري گياهان دارويي و طب سنتي از سال گذشته آغاز به كار كند.

اتفاقا دبير اين ستاد نيز در همين زمينه دانش لازم را دارد. دكتر عباس حاجي‌آخوندي، داروساز و متخصص فارماكوگنوزي و استاد دانشگاه است. او مهم‌ترين اقدام اخير را تشكيل دانشكده طب سنتي و حمايت از ارتقاي علمي اين مباحث مي‌داند. مصاحبه ما با او به پرسش‌هاي اين حوزه در كشور ما برمي‌گردد.

سوال اول من با يك جمله تعارضي شروع مي‌شود. اگر خداي نكرده بيمار شديد، از داروي گياهي استفاده مي‌كنيد يا داروي شيميايي؟

واقعا برايم فرقي نمي‌كند كه از كداميك از اين نوع داروها استفاده كنم.

اتفاقا انتظار داشتم برايتان فرق كند!

من مي‌دانم كه بين اين دو نوع دارو، هيچ فرقي وجود ندارد. در دنيا اين دو نوع دارو به هم گره خورده است. بسياري از داروهاي مهم شيميايي منشأ گياهي دارند. در واقع هيچ تعصبي در اين خصوص وجود ندارد.

اما از طرفي، هنوز هم جايگاه داروهاي گياهي يا طب سنتي در كشور ما مشخص نيست. بهتر است سوالم را جور ديگري بپرسم. جايگاه طب سنتي و گياهان دارويي در دنيا چگونه است؟

در خصوص جايگاه طب سنتي و گياهان دارويي 2 تعريف وجود دارد. تعريف اين جايگاه در دنيا و در كشور ما. در دنيا بر اساس تعاريف و استانداردهاي سازمان بهداشت جهاني در سال‌هاي 1996 و 2005 مبتني بر اين است كه طب سنتي و مكمل بايد مورد حمايت قرار گيرند تا اهداف عدالت در سلامت و پاسخگويي نظام سلامت تحقق يابد. علاوه بر اين، سازمان بهداشت جهاني برنامه‌هايي را در خصوص ترويج و فرهنگ‌سازي براي اين نوع از طب انجام مي‌دهد.

بحث طب سنتي و طب مكمل به لحاظي از بحث گياهان دارويي جداست. يعني گياهان دارويي در واقع بحث فراگيري است كه در تمام طب‌ها از آنها استفاده مي‌شود.

هر چند ميان گياهان دارويي و طب سنتي يك همراهي و ارتباط نزديك وجود دارد، اما مهم‌ترين مولكول‌هاي اكتيو در درمان بيماري‌هاي حاد و مزمن از گياهان است. گياهان دارويي علاوه بر اين كه حداقل منبع 25 درصد از داروهاي جديد هستند، الگوي داروسازي شيميايي هم هستند.

از طرفي، گياهان دارويي در تمام صنايع حتي صنايع نظامي هم مورد استفاده قرار مي‌گيرد. برهمين اساس، كشور ما بايد نهايت استفاده را از اين نوع گياهان ببرد، چرا كه كاربرد اين گياهان فقط در طب نيست.

با اين تفاسير، استفاده از اين گياهان اجتناب‌ناپذير مي‌شود. بر اين اساس، آيا گياهان دارويي جايگاه واقعي خود را در كشور ما دارند؟

گياهان دارويي جايگاه اوليه دارند، اما جايگاه واقعي خود را پيدا نكردند. كشور ما با وجود 8000گياه تنها 220 داروي گياهي توليد مي‌كند، ضمن اين كه وضعيت گياهي ما به شكلي است كه مي‌توانيم بيشترين بهره را از اين گياهان ببريم.

جالب است بدانيد بر اساس نتايج تحقيقي در يكي از دانشگاه‌هاي آلمان، مشخص شده است از سال 1991 تا سال 2003 ميلادي صادرات و واردات داروهاي گياهي در 110 كشور دنيا سالانه رقمي به ارزش 2/1 هزار ميليارد دلار بوده است. در حالي كه سهم كشور ما از اين مبلغ فوق‌العاده ناچيز بوده است.

براساس اين بررسي، عمدتا 12 كشور در صادرات و واردات داروهاي گياهي موفق بوده‌اند و در اين ميان هم كشور چين اولين صادركننده بوده است. در واقع كشورهاي آلمان، آمريكا، چين و هنگ‌كنگ فعالان اصلي در زمينه گياهان دارويي هستند.

در حالي كه در كشور ما در سال 85، كل بازار دارويي كشور 5/1 ميليارد دلار بوده كه اين رقم در سال 86 به 1.9 ميليارد دلار رسيده است كه سهم گياهان دارويي كمتر از 200 ميليون دلا‌ر مي‌شود. در حالي كه صادرات چين در اين زمينه 10 برابر اين رقم‌هاست.

شما دقيقا به بحثي اشاره مي‌كنيد كه سوال اصلي ماست. چرا؟ چرا ايران از اين بازار با وجود همه پتانسيل‌هاي موجود فاصله دارد؟

خب اين ستاد يعني ستاد طب سنتي و گياهان دارويي هم به همين منظور تشكيل شده است.

از چه سالي؟

از سال 86.

تشكيل اين ستاد چگونه اتفاق افتاد؟

مجموعه‌اي از گزارش‌ها در اين خصوص به نهاد مقام معظم رهبري ارسال شد و براي اولين بار به طور رسمي ايشان طي دستوري از رئيس‌جمهور خواستند اهتمام بيشتري در اين زمينه انجام شود به اين ترتيب در هيات دولت اين دستور مكتوب به وزارت بهداشت ابلاغ مي‌شود. تدبير وزير بهداشت هم تشكيل اين ستاد و انتخاب مشاوري در اين زمينه بود.

تاكنون چه كارهايي در اين ستاد صورت گرفته است؟

حمايت از تشكيل دانشكده طب سنتي را داشتيم كه با استقبال دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تهران، شاهد، ايران و شهيد بهشتي هم رو به رو شديم و به اين ترتيب هردانشگاه 6 دانشجو در مقطع بالاتر از دكتري يعني تخصص پذيرفتند و با حضور 24 دانشجو در دانشگاه علوم پزشكي تهران با بهترين تجهيزات دانشكده طب سنتي شروع به كار كرد.

اين دانشكده در حال حاضر 3 رشته مصوب دارد كه اين رشته‌ها در 2 رشته امسال پذيرش دانشجو داشت. اين رشته‌ها شامل طب سنتي، داروسازي و اخلاق پزشكي است.

در مورد ضرورت اخلاق پزشكي هم توضيح دهيد.

ببينيد اين بحث در حال حاضر كمي مهجور است. پزشك بايد حكيم باشد، اما در حال حاضر اين طور نيست و در برخي موارد به بيماران توجه لازم نمي‌شود. در واقع پزشك با توجهي كه به بيمار مي‌كند و به اصطلاح دست ملاطفتي كه بر سر بيمار مي‌كشد در روند بهبود او تاثيرگذار است، بر همين اساس، اين رشته تاسيس شده است. همچنين ما قصد داريم تا سال 1390 تعداد اين رشته‌ها را به 8 رشته برسانيم و دانشكده طب سنتي را قوي‌تر، علمي‌تر و غني‌تر كنيم البته مطمئن باشيد كساني هستند كه با اين حركات و پيشرفت ها مخالفت مي‌كنند.

اين مخالفان دقيقا چه كساني هستند؟

ببينيد 2 گروه هستند كه با ما مخالفت مي‌كنند. يك عده كه از روي جهل مخالف پيشرفت در اين حوزه هستند و گروه دوم به خاطر سود و منفعت مالي و تجارت با اين مساله مخالفند و در واقع به خاطر انحصاراتي كه در حوزه درمان و دارو وجود دارد، در برخي مواقع نگاه تجارت‌گونه و منفعت‌طلبي در اين حوزه ديده مي‌شود.

يعني همان مافيايي كه در بخش دارو وجود دارد، درخصوص داروهاي گياهي هم چنين مافيايي حضور دارد؟

بله. در واقع مانع كار ما مي‌شوند. حتي هزينه مي‌كنند براي اين كه كارهاي ما درخصوص اصلاح نظام مصرف دارو و درمان، عدالت در سلامت و حق انتخاب براي مردم به ثمر ننشيند.

البته درخصوص گياهان دارويي، مساله ديگري هم وجود دارد. نحوه ارائه و فروش اين گونه محصولات در كشور ما بسيار ضعيف است، درصورتي كه مشابه‌هاي خارجي آن در بسته‌بندي‌هاي شكيل و زيبا عرضه مي‌شود.

بله، قبول دارم. ببينيد در دنيا صادرات هر تن از فرآورده‌هاي گياهان دارويي به طور ميانگين 2600دلار است. اين ميانگين براي هر تن، در فرانسه 5000 دلار است. در كشور كره 33 هزار و 250 دلار، در ژاپن 21 هزار دلار، اما در كشورهاي جهان سوم اين ميزان خيلي كمتر است.

اين ميزان در مصر به رقم 1100 دلار مي‌رسد. متاسفانه در اين زمينه علي‌رغم اين كه مدل‌ها و الگوهاي خوبي وجود دارد، اما ضعيف عمل كرده‌ايم. مثلا گران‌ترين روييدني دنيا كه زعفران است، در ايران مي‌رويد و 95 درصد آن در كشور ما توليد مي‌شود.

اما بازار آن در دست كشور اسپانياست!

بله دقيقا. زعفران‌هاي ما به اسپانيا مي‌رود و در بسته‌بندي‌هاي خوب عرضه مي‌شود و بازار اين محصول در دست اسپانياست، در حالي كه اين فقط يك نمونه است و درخصوص شيرين‌بيان، هميشه بهار و ديگر گياهان دارويي هم همين مساله وجود دارد.

خب حالا چكار بايد كرد؟ ما هميشه با حسرت از اين منابع و فرصت‌هايي كه داريم حرف مي‌زنيم و در عمل اتفاق خاصي نمي‌افتد.

البته من باز هم تاكيد مي‌كنم كه با حمايت ستاد طب سنتي و گياهان دارويي، اخيرا كارهاي رضايت‌بخشي انجام داده‌ايم، در كنار تشكيل دانشكده طب سنتي و ارتقاي رشته‌هاي آن، 2شورا را هم فعال كرديم تا به توسعه مراكز پژوهشي كمك كنيم. در حال حاضر حدود 12مركز تحقيقات ويژه طب سنتي و گياهان دارويي در كشور داريم و مراكز رشد واحدهاي فناوري را هم فعال كرديم و تقريبا 70درصد دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور با احداث اين مراكز، اعلام موافقت و همكاري كرده‌اند.

درخصوص پوشش بيمه‌اي داروهاي گياهي موجود هم اقدامي صورت گرفته است؟

در حال حاضر با توصيه‌ها و تلاش‌هاي انجام شده، 10 داروي گياهي بيمه هستند.

10 دارو از 220 داروي گياهي؟ به نظر ناچيز مي‌رسد؟

بله، حق با شماست. ناچيز است، اما همين تعداد را هم بيمه‌ها نمي‌پذيرفتند. در طول 30 سال گذشته بيمه‌ها فقط يك پماد را بيمه كرده بودند و به نسبت 10 قلم كنوني كه تحت پوشش بيمه قرار گرفته‌اند، باز اميدوار‌كننده است.

درخصوص انواع طب سنتي موجود، كداميك از اين روش‌ها كه براي درمان مورد استفاده قرار مي‌گيرد، مورد تاييد وزارت بهداشت است؟

ابتدا اجازه بدهيد طب سنتي را تعريف كنم. طب سنتي در كشورهاي مختلف متفاوت است. در واقع طب سنتي طب متعلق به همان كشور است.

در كشور ما هم پزشكاني كه تخصص طب سنتي مي‌گيرند، مي‌توانند مطب تاسيس كنند و براي انجام كار و توليد و واردات فرآورده‌هايشان مشكلي ندارند.

حجامت جزو طب سنتي است؟

بله، حجامت جزئي از طب سنتي است.

خب وقتي درخصوص انجام حجامت يا بحث اهداي خون، اختلاف نظرها و توصيه‌هاي متفاوتي وجود دارد، تكليف مردم چيست؟

ببينيد علي‌رغم اين‌كه وزارت بهداشت بر اهداي خون به جاي حجامت تاكيد دارد، اما به مراكز معتبري براي انجام حجامت هم مجوز كار داده است.

خب من هم منظورم همين است، در واقع در اين مباحث تناقضاتي وجود دارد.

نه، تناقض نيست، اين دغدغه ما هم محسوب مي‌شود، در واقع تاكيد سازمان انتقال خون اين است كه به جاي دور ريختن خون از طريق حجامت، مردم به اهداي خون توجه كنند.

به ساير روش‌هاي طب سنتي در كشور اشاره مي‌كنيد؟

ببينيد، طب سنتي شامل طب يوناني هم مي‌شود.يعني اين‌كه مزاج‌ها و عناصر اربعه و تعادل و عدم تعادل ميان آنها قابل تشخيص و كاربرد باشد.

در واقع اين مباحث جزو اولويت‌هاي طب سنتي در كشور ماست. البته علاوه بر طب سنتي، طب مكمل هم مورد توجه است و در دانشكده هم تدريس مي‌شود، اما اولويت با طب سنتي است. درخصوص طب مكمل هم بايد توضيح بدهم كه طب سوزني، طب هموپاتي، يوگا درماني و... نيز جزو طب‌هاي مكمل محسوب مي‌شوند. در واقع طب‌هايي كه از ساير كشورها وارد روش‌هاي درماني ما شده‌اند.

بحث آموزش طب‌هاي مكمل در كشور چگونه است؟ در واقع عملكرد پزشكاني كه با اين عنوان مشغول به كارند، مورد تاييد شما هستند؟

در حال حاضر مراكز آموزش طب‌هاي مكمل نظير هوميوپاتي يا طب‌سوزني در كشور كه البته زياد هم هستند، مورد تاييد ما نيستند، تنها پزشكاني را كه در خارج از كشور در مراكز معتبر در اين رشته‌ها مورد آموزش قرار گرفته‌اند را به رسميت مي‌شناسيم. البته درصدد ساماندهي آموزش طب مكمل در كشور هستيم. مثلا در خصوص هوميوپات‌ها هم چالشي كه داريم اين است كه آنها اجازه واردات، توليد و توزيع دارو را ندارند.

در خصوص انرژي درماني چطور؟

در برخي از كشورها جزو طب مكمل شناخته شده است، اما در نظام سلامت ما شناخته شده نيست.

اتفاقا انرژي درماني از آن روش‌هاي طب مكمل محسوب مي‌شود كه حرف و حديث زيادي دارد. براساس اعلام وزارت بهداشت مورد تاييد نيست، اما برخي افراد در اين زمينه مشغول به كار هستند و مخالفت با آنها هم ظاهرا به جايي نمي‌رسد؟

بله، در حال حاضر افرادي با اين عنوان مشغول به كار هستند، اما مورد تاييد وزارت بهداشت نيست.

نظر شخصي شما در خصوص انرژي درماني چيست؟

من مطالعه‌اي در اين خصوص نداشته‌ام. تخصص و مطالعات من بيشتر در خصوص گياهان دارويي بوده است.

با توجه به اين كه كشور ما در خصوص گياهان دارويي غني محسوب مي‌شود، اخبار غيررسمي از قاچاق اين گياهان به ساير كشورها و بهره‌برداري آنها در توليد داروهاي گياهي كمياب خبر مي‌دهد، شما اين موضوع را تاييد مي‌كنيد؟

ممكن است چنين موضوعي صحت داشته باشد، اما جواب اين سوال شما را نيروي انتظامي يا قوه قضاييه بايد بدهد كه كنترل مرزها و اجراي قانون را به عهده دارند. منتهي اين مساله صحت دارد كه كشور ما يكي از منابع وسيع نباتات چه از لحاظ كميت و چه از لحاظ كيفيت است و با ساماندهي اين منابع مي‌توانيم در دنيا حرفي داشته باشيم.

مجوز عطاري‌ها از سوي وزارت بازرگاني داده مي‌شود. جامعه عطاري‌ها دلسوز هستند و منطبق بر واقعيت‌هاي جامعه كار مي‌كنند كه بايد به آنها توجه شود. عطاري‌ها مي‌توانند منشأ خدمات خوبي باشند. مي‌توانند به بهداشت خيلي بيشتر از آنچه در حال حاضر مورد توجه است، اهميت دهند.

مي‌توانند خدمات خود را مبتني بر مطالعه و علم انجام دهند. اين صنف كاملا آمادگي دارد كه براساس مديريت صحيح و آموزه‌هاي علمي ارتقا پيدا كند. به هر حال بايد با در نظر گرفتن نكات مثبت عطاري‌ها، در تقويت عملكرد آنها بكوشيم چرا كه آنها هم بازار كار دارند و هم متولي بخشي از سلامت مردم هستند.

مستوره برادران نصيري‌
سه شنبه 30 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 106]