فطر، عيد پيروزي فطرت بر شهوت

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: فطر، عيد پيروزي فطرت بر شهوت
گروه گزارش: عيد رمضان آمد و ماه رمضان رفت/ صد شكر كه اين آمد و صد حيف كه آن رفت/ عيد فطر يكي از اعياد بزرگ مسلمانان است و بزرگي آن بيش از هر چيز به واسطه آن است كه مومنان در ماه رمضان، يك ماه به صورتي ويژه به جنگ شيطان نفس مي‌روند و در جهاد اكبر شركت مي‌كنند.
«عيد» در لغت از ماده عود به معني بازگشت است و به روزهايي كه مشكلات از قوم و جمعيتي بر طرف مي‌شود و بازگشت به پيروزي‌ها و راحتي‌هاي نخستين مي‌كند گفته مي‌شود.(تفسير نمونه).

در روايات به نقل از اميرمومنان(ع) داريم كه «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه وشكر قيامه و كل يوم لا يعصى الله فهو عيد؛ اين عيد كسى است كه خدا روزه‌‏اش را پذيرفته، نماز او را ستوده و هر روز كه خدا از سوي او نافرمانى نشود، آن روز عيد است.»

عيد فطر روز بازگشت ‏به فطرت است، اين معنا را مى‏توان از لغت «عيد فطر» نيز دريافت، چرا كه «عيد» به معناى بازگشت و «فطر» به معناى «فطرت و طبيعت‏» است و فلسفه عيد فطر نيز اين است كه مسلمانان با يك ماه روزه‌داري شرايطي در خود ايجاد كرده‌اند كه زمينه بروز گناه در آنان كمتر شده و از اينرو نزديك‌تر شدن به فطرت پاك خويش را جشن مي‌گيرند، آن هم جشني اجتماعي كه خود موضوعيت جداگانه‌اي دارد.

عيد در قرآن

واژه «عيد» در قرآن تنها در يك جا در آيه 114 سوره مباركه مائده به كار رفته است. «قال عيسي ابن مريم اللهم ربنا انزل علينا مائدة من السماء تكون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آية منك‏» از آن جا كه روز نزول مائده نيز، روز بازگشت ‏به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح(ع) آن را عيد ناميده است. همان طور كه در روايات وارد شده، نزول مائده در روز يكشنبه بوده و شايد يكى از علل احترام روز يكشنبه در نظر مسيحيان نيز همين باشد.

عيد فطر در قرآن

با مراجعه به قرآن كريم مي‌توان دريافت كه عيد فطر از ديد تنها كتاب تحريف نشده الهي پنهان نمانده است. آيات 185 سوره بقره و 14 و 15 سوره اعلي را در توصيف و تشريح اين عيد گران‌قدر تفسير كرده‌اند.

آيه 185 سوره مباركه بقره پس از اينكه مي‌فرمايد: «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن هدي للناس و بينات من الهدي و الفرقان» و از نزول قرآن در ماه رمضان خبر مي‌دهد در انتها تاكيد دارد كه «يريد الله بكم اليسر و لايريد بكم العسر و لتكملوا العدة و لتكبرو الله علي ما هدئكم و لعلكم تشكرون». خداوند در تشريع احكام براي شما آساني خواسته نه سخت‌گيري، تا روزه ايام معدود را به هر صورتي كه بتوانيد چه در ماه رمضان يا غير آن به كمال رسانيد.

بيشتر دانشمندان گفته‌اند كه مقصود از ولتكبروا الله، تكبيرهايي است كه در شب عيد فطر وارد شده است كه اين تكبيرها بعد از چهار نماز مغرب و عشاء و صبح روز عيد و نماز عيد فطر گفته مي‌شود.(تفسير ابوالفتح رازي). در عيد فطر اين گونه مي‌گويند: «الله‌اكبر الله‌اكبر لااله الاالله و الله‌اكبر الله‌اكبر و لله‌الحمد الحمد علي ما هدانا و له الشكر علي ما اولانا.»

برخي براي روز عيد اين تكبيرها را بعد از نماز ظهر و عصر روز عيد نيز ذكر كرده‌اند. حضرت امام خميني و آيت‌الله اراكي جزء اين دسته از فقها هستند. مستند اين حكم، روايتي از قول امام صادق عليه‌السلام است كه فرمود: در عيد فطر هم تكبير هست. (مستدرك الوسايل)

ديدگاه علامه طباطبايي

مرحوم علامه طباطبائي نيز در حل تعارض بين اين ‌دو مي‌نويسد: اختلاف اين دو روايت كه يكي تكبير را در ظهر و عصر نيز مستحب مي‌‌‌داند و ديگري نمي‌داند ممكن است حمل شود بر مراتب استحباب، يعني دومي مستحب باشد، و اولي مستحب‌تر، و اين كه فرمود: منظور از (و لتكملوا العدة) اكمال نماز است شايد منظور اين باشد با خواندن نماز عيد، عدد روزه را تكميل كنيد و باز خود تكبيرات را بگوييد. كه خدا شما را هدايت كرد، و اين با معنائي كه ما از ظاهر جمله، ولتكبرواالله علي ما هديكم ... فهميديم منافات ندارد، براي اين كه كلام امام استفاده حكم استحبابي از مورد وجوب است. (الميزان علامه طباطبايي)

شافعي معتقد است كه بايد الله‌اكبر را سه بار گفت و از زماني‌كه ماه ديده مي‌شود و تا زماني‌كه امام به نماز مي‌ايستد اين تكبيرها تكرار شود. (تفسير ابوالفتوح رازي)

در آيات 14 و 15 سوره مباركه اعلي به نجات اهل ايمان و عوامل اين نجات اشاره مي‌كند، نخست مي‌فرمايد: مسلماً رستگار مي‌شود كسي كه خود را تزكيه كند (قد افلح من تزكي) و نام پروردگارش را به ياد آورد و به دنبال آن نماز بخواند (و ذكر اسم ربه فصلي) به اين ترتيب عامل فلاح و رستگاري و پيروزي و نجات را سه چيز مي‌شمرد: تزكيه و ذكر نام خداوند و سپس بجا آوردن نماز.

شخصي از امام صادق عليه السلام پرسيد: معناي آيه قد افلح من تزكي چيست؟ فرمود: اين است كه هر كس زكات فطره بدهد، رستگار مي‌شود. پرسيد معناي آيه و ذكر اسم ربه فصلي چيست؟ فرمود اين است كه به سوي صحرا برود و نماز عيد فطر بخواند.(من لا يحضره الفقيه)

عيد فطر از نگاه اميرمومنان

اميرالمؤمنين على(عليه السلام) در يكى از اعياد فطر خطبه‌اى خوانده‏‌اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم داده‌‏اند: اى مردم! اين روز شما روزى است كه نيكوكاران در آن پاداش مى‏گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مايوس و نا اميد مى‏گردند و اين شباهتى زياد به روز قيامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن به ياد آوريد خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوى پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت ‏به سوى منازل خود، متذكر شويد بازگشتتان را به سوى منازلتان در بهشت‏ برين.

اى بندگان خدا، كمترين چيزى كه به زنان و مردان روزه‌‏دار داده مى‏شود اين است كه فرشته‏اى در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا مى‏دهد و مى‏گويد: «هان! بشارتتان باد، اى بندگان خدا كه گناهان گذشته‏‌تان آمرزيده شد، پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد.»(ميزان الحكمه)

ابعاد اجتماعي، سياسي و اقتصادي عيد فطر

مسلمانان با پرداخت زكات فطره در حقيقت‏ به بخشى از دعاهاى ماه رمضان كه در مدت يك ماه بعد از نماز زمزمه مى‏كردند «اللهم فك كل اسير، اللهم سد فقرنا به غناك و... در روز عيد فطر جامه عمل مى‌‏پوشانند.

از زكات فطره مى‌توان قرض بدهكاران حقيقى و افرادى را كه در راه معصيت و خلاف، بدهكار نشده‌‏اند، پرداخت كرد. در ساختن مسجد، مدرسه، پل‏ها و راه‏ها و بيمارستان‏ها و برطرف كردن ساير نيازهاى مسلمانان نيز مى‌توان از اين بودجه مردمى استفاده كرد.

عيد فطر از نظر سياسي نيز همواره مورد توجه بوده است و رهبران سياسى نيز از آن بهره گرفته‏اند. پيامبر(ص) و حضرت علي(ع) در عيد فطر خطبه مي‌خواندند و علاوه بر توصيه‌هاي ديني و اخلاقي درباره مسايل سياسي هم آگاهي‌بخشي مي‌كردند.

نقل شده است كه آغاز حركت ‏سياسى ابومسلم خراسانى و شورش وى بر عليه دستگاه خلافت ‏بنى‌اميه نيز در يكي از اعياد فطر بوده است. وى به سليمان بن كثير دستور داد به اقامه نماز عيد فطر و ايراد خطبه بر عليه امويان بپردازد. سليمان نيز انقلاب و شورش بر عليه سلطنت اموى را در خطبه نماز عيد فطر اعلام كرد. به اين ترتيب آنان در سال 129 قمري در روز عيد فطر در شهرهاى ماوراء النهر به پا خاسته، قيام خود را اعلام و در مدت كوتاهى سلسله بنى اميه را منقرض كردند.

احكام زكات فطره

در بيان عيد فطر و احكام مربوط به زكات فطره اين روز، مسايل فقهي گوناگوني عنوان شده است كه بنا بر ضرورت چند نمونه از مهمترين‌ها در ذيل ذكر مي‌شود: كسيكه موقع غروب يعنى قبل از غروب شب عيد فطر گرچه بچند لحظه باشد بالغ و عاقل و هوشيار است و فقير و بنده كس ديگر نيست، بايد براى خودش و كسانيكه نان‏خور او هستند، هر نفرى يك صاع كه تقريبا 3 كيلوگرم است گندم يا جو يا خرما يا كشمش يا برنج‏يا ذرت و مانند اينها بمستحق بدهد و اگر پول يكى از اينها را هم بدهد كافى است.

انسان بايد فطره كسانى را كه در غروب شب عيد فطر نان‏خور او حساب مى‏شوند بدهد: كوچك باشند يا بزرگ، مسلمان باشند يا كافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد يا نه، در شهر خود باشند يا شهر ديگر.

اگر كسى را كه نان‏خور او است و در شهر ديگر است وكيل كند كه از مال او فطره خود را بدهد، چنانچه اطمينان داشته باشد كه فطره را مى‏دهد، لازم نيست‏خودش فطره او را بدهد.

فطره مهمانى كه پيش از غروب شب عيد فطر با رضايت صاحبخانه وارد شده و نان‏خور او حساب مى‏شود، بر او واجب است.

فطره مهمانى كه پيش از غروب شب عيد فطر بدون رضايت صاحبخانه وارد مى‏شود در صورتيكه نان‏خور او حساب شود واجب است و همچنين است فطره كسيكه انسان را مجبور كرده‏اند كه خرجى او را بدهد.

فطره مهمانى كه بعد از غروب شب عيد فطر وارد مى‏شود، بر صاحبخانه واجب نيست، اگر چه پيش از غروب او را دعوت كرده باشد و در خانه او هم افطار كند.

كسيكه ديگرى بايد فطره او را بدهد، واجب نيست فطره خود را بدهد.

اگر فطره انسان بر كسى واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمى‏شود.

اگر كسى كه فطره او بر ديگرى واجب است‏خودش فطره را بدهد، از كسي كه فطره بر او واجب شده ساقط نمى‏شود.

انسان اگر چه مخارج عيالاتش را از مال حرام بدهد، بايد فطره آنان را از مال حلال بدهد.

همچنين مبلغ زكات فطره براي امسال از سوي دفتر آيت‌الله امامي كاشاني براي هر نفر 1200 تومان اعلام شده است.

آداب و رسوم عيد فطر در برخي از كشورهاي اسلامي

مسلمانان مصر جشن و سرور خاصي در عيد سعيد فطر دارند كه ميراث گذشتگان آنها به شمار مي‌رود. يك هفته قبل از شروع عيد سعيد فطر خيابانها و كوچه‌هاي اين كشور رنگ و بوي خاص عيد را به خود مي‌گيرند و بازارهاي مختلف از ازدحام و شلوغي خاص عيد برخوردار مي‌شوند .

مسلمانان مصري در عيد سعيد فطر براي كودكان خود لباس و كفش مي‌خرند و حتي جوانان نيز به خريد لباس نوي عيد مي‌پردازند. شب عيد فطر مصري‌ها آوازهاي خاصي كه يكي از آنها «اي شب عيد» است را مي‌خوانند، اين آواز كه از سروده‌هاي قديمي مصر باستان به شمار مي‌رود ريشه در افسانه‌ها و اساطير دارد.

خواندن سرودها و آوازهاي گروهي در اين ايام به همراه برخي از آداب و رسوم و حركات خاص، از زمان فراعنه سرچشمه گرفته است و اينك با گذشت قرنها همچنان آن را حفظ كرده و در عيد فطر برگزار مي‌كنند.

عيد فطر در عربستان

مسلمانان عربستان پس از اينكه يك ماه را روزه گرفتند، ضمن تبريك به مناسبت فرا رسيدن عيد فطر، نماز عيد را با وجود ازدحام شديد در خيابانها، ميادين و محله‌هاي اين كشور اقامه مي‌كنند. بازارهاي عربستان در عيد فطر با ازدحام شديدي روبه رو است و همه شهرهاي عربستان مزين و چراغاني و آماده پذيرايي از زائران مي‌شوند. خيابان‌ها، ميدان‌ها باغ‌ها با چراغ‌هاي رنگي و نوراني تزئين مي‌شوند به طوري چراغ‌هايي نيز به درخت‌هاي نخل مي آويزند تا در جلب مردم تأثير گذارد.

برگزاري مراسم خاص فرهنگي اعم از جشنواره‌‌ها، موسيقي محلي، ملي، برگزاري مراسم از سوي هنرمندان و گروه‌هاي خاص، صدقه دادن، انفاق، هديه به كودكان، برگزاري نمايش، تئاتر، آتش‌بازي، مسابقات اسب دواني و برگزاري جلسات شعر از برنامه‌هاي عيد فطر به شمار مي‌رود كه از اهميت خاصي برخوردار است.

عيد فطر در مالزي

عيد فطر در مالزي هم با شكوه خاصي برگزار مي‌شود، معمولاً در شب پيش از عيد فطر، خانواده‌هاي مالايي، به ويژه زنان خانه‌دار به تهيه غذاها و شيريني‌هاي سنتي مخصوص اين عيد مي‌پردازند. از مهم‌ترين اين غذاها، رندانگ است كه از گوشت گاو و مرغ پخته شده در شيرنارگيل درست مي‌شود.

در فرهنگ مالزي، شب بيست و هفتم ماه رمضان «توجوه ليكور» خوانده مي‌شود كه به معني عدد بيست و هفت است. در طي اين شب‌ها، مردم مالزي با روشن كردن شمع‌ها و چراغ‌هاي نفتي(كه پليته ناميده مي‌شود) در جلوي خانه‌ها و آذين‌بندي و چراغاني كردن خيابان‌ها به استقبال عيد فطر مي‌روند. اين سنت از اين باور سنتي مالايي‌ها سرچشمه مي‌گرفت كه در شب قدر، فرشتگان و روح القدس در خانه‌هايي كه در آن نور وجود دارد، فرو مي‌آيند؛ البته امروزه چنين باوري وجود ندارد و روشن كردن چراغ‌هاي نفتي صرفاً جنبه تزييني دارد.

مسلمانان مالزي عموماً در روز و پس از طلوع آفتاب، در نماز عيد فطر شركت مي‌جويند؛ پس از نماز زيارت اهل قبور مرسوم است. در زمان زيارت قبور، سوره يس را مي‌خوانند و براي آرامش روح مردگان دعا مي‌كنند. نخست وزير مالزي هم در روز اول عيد فطر معمولاً بارعام مي‌گيرد و مردم مي‌توانند براي عرض تبريك به خانه او بروند؛ اين مراسم در شهر پوتراجايا برگزار مي‌شود.

تعيين عيد فطر در برخي از كشورهاي اسلامي

در ايران تعيين عيد فطر بر عهده حاكم شرع است و پيروي از آن طبق نظر اكثريت مراجع تقليد و علماي شيعه بر تمام شيعيان حتي مراجعي كه نسبت به آن علم ندارند لازم است. هر چند اگر فردي مطمئن شود كه آن روز آخر ماه رمضان و يا دوم ماه شوال است شرعا نمي‌توان او را از عمل به علم خود بازداشت.

در كشور عربستان سعودي به عنوان مهم‌ترين كشور سني مذهب، اين وظيفه را شوراي عالي قضايي عربستان سعودي كه مهم‌ترين مرجع اسلامي و تصميم گيري است بر عهده دارد.

معمولاً ساير كشورهاي عربي و اسلامي منطقه نيز با پيروي از روز خاصي كه توسط شوراي عالي قضايي عربستان سعودي تعيين شده، آن روز را به عنوان روز عيد فطر اعلام مي‌كنند.

علي فرج‌زاده
سه شنبه 9 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 214]