چرا درك هنر عامه پسند اتفاقاً كار مشكل تري است درباره اينكه براي نقد مثبت نوشتن، پول مي گيرم يا نه

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: چرا درك هنر عامه پسند اتفاقاً كار مشكل تري است درباره اينكه براي نقد مثبت نوشتن، پول مي گيرم يا نه
امير قادري

? آقاي اصلاني كارگردان فيلم «آتش سبز» هفته پيش در مصاحبه يي گفته اند؛ «سايت سينمايي يكي از منتقدان كه از صاحبان فيلم ها پول مي گيرد و مطلب درباره آنها روي سايت قرار مي دهد با قلي پور غتهيه كننده آتش سبزف تماس گرفت و گفت در ازاي 300 هزار تومان اين كار را با آتش سبز انجام مي دهد. مبلغ زيادي هم نيست. ولي قلي پور با اخلاق خاصي كه دارد، گفت شما بايد همين قدر به من پول بدهيد تا اجازه بدهم درباره فيلم تبليغ كنيد. بين اينها دعوا شد و ماجرايي خاله زنكي به وجود آمد. حالا فكر كنيد اگر 300 هزار تومان را داده بود اتفاقات بعدي نمي افتاد؛ به همين راحتي.» منظورشان از آن منتقد من بوده ام و منظورشان از سايت سينمايي مورد نظر؛ سايت «سينماي ما».

? آن «ماجراي خاله زنكي» كه آقاي اصلاني بهش اشاره كرده اند، اتفاقي بود كه بعد از نمايش فيلم «آتش سبز» در جشنواره فجر پارسال افتاد. به نظر من و دوستانم، فيلم ايشان تو خالي بود با ادعاهاي بسيار؛ پس يك سوال نوشتم پر از «ايسم» و حرف هاي دهان پر كن كه هيچ چيزش به هيچ چيز ربط نداشت. يعني رسماً بي معني بود. اما همان طور كه پيش بيني مي كرديم كارگردان با مطالعه و روشنفكر فيلم «آتش سبز» از همان تعريف هاي بي معني تشكر كرد. بعد هم در برابر چشم هاي حيرت زده ما شروع كرد به پاسخ دادن به آن سوال بي ربط بي معني اما ظاهراً گنده گو و مهم، خب، شما هم جاي ما بوديد خنده تان مي گرفت. ما كه كاري نكرده بوديم. حتي بد فيلم را هم نگفته بوديم. فيلمساز بزرگ در همان دامي افتاد كه داشت براي مخاطبش پهن مي كرد. اينكه فيلمش را پشت معاني و مفاهيم ظاهراً سنگيني پنهان كند كه قرار بود جاي تمام آن ارزش هاي واقعي را بگيرد.

? با اين وجود وقتي «آتش سبز» اكران شد و... فروخت، خودمان را به نديدن زديم. با خودم گفتم سوال مان را پرسيده ايم، كارمان را كرده ايم و نظرمان را گفته ايم. از اين به بعدش ديگر آزار و اذيت فيلمساز است. حتي به سايت مان هم كه مراجعه كنيد، يك دانه نقد منفي كه در ايام اكران نوشته شده باشد پيدا نمي كنيد. تا جايي هم كه شد گفت وگوهاي اصلاني را بازتاب داديم. ارزش دشمني هم نداشت. به خصوص كه اصلاني هم در گفت وگوهاي بي شمارش گفت قرار است ارزش فيلم «آتش سبز» را آيندگان بدانند و تاثيرش بر نسل هاي بعدي مشخص خواهد شد. پس ربطي به ما و زمانه ما نداشت. استاد خودش مي دانست و نسل هاي آينده. به ما چه؟ اين جوري شد كه تعداد صفحه هاي مربوط به حرف هاي آقاي اصلاني در روزنامه ها، كم كم از تعداد تماشاگران فيلمش بيشتر شد. او در اين گفت وگوها از ارزش ساخت چنين فيلم هايي براي حفظ فرهنگ ملي سخن گفت، اينكه هيچكاك مبتذل است و اين سينماي «جدي» است كه اهميت دارد. هرچند كه لطف كرد و گفت با فيلم ها به عنوان محصولاتي لذت بخش براي عامه تماشاگران مشكلي ندارد. در همين مصاحبه اخير مي خوانيم؛ «من عبارت سينما يعني سرگرمي را نفي نمي كنم. معتقدم جامعه يي كه افرادش سه شيفت كار مي كنند و هنوز احساس مي كنند كه عقب مانده اند و نيازهايشان برآورده نشده يا وقتي كه جامعه متوسط ما دارد به متوسط پايين تبديل مي شود، اينها يعني جامعه ما خسته و بي رمق است و احتياج به سرگرمي دارد تا تجديد قوا كند و بتواند فردا صبح دوباره با مشكلات زندگي روبه رو شود. اين جامعه به خود فراموشي، فرو خوردگي در برابر نهي هاي جنسي و اجتماعي و سياسي احتياج دارد.»

? اصلاني اگر نمي گفت به اين خاطر از فيلمش خوش مان نيامده كه بهمان كمي پول دستي نداده، حالا هم چيزي نمي گفتيم. اينقدر فيلم خوب در دنيا ساخته مي شود كه ديگر به اين چيزها نمي رسيم. همان واكنش بامزه اش در جلسه مطبوعاتي جشنواره برايمان بس بود. اما حالا خواندن اين حرف هاي تازه، فرصتي پيش آورده تا حرف هايمان را بزنيم. تا اتفاقاً به اين نكته اشاره كنم كه آتش سبز، برخلاف ادعاهاي آقاي فيلمساز، به اين دليل فيلم سخت و پيچيده يي نيست كه تماشاگر سواد كافي براي فهميدن آن ندارد. (آقاي اصلاني گفته اند يك صفحه از آثار مولوي را بگذاريد جلوي منتقداني كه فيلم را دوست نداشته اند؛ هيچي نمي فهمند.) مشكل ما اتفاقاً ساده انگاري و سطحيت موجود در همين افكار و فيلم هاست. اين يك جور طرز تفكر است كه به نظرم كمبودهايش را پشت يك ظاهر پر طمطراق پنهان مي كند. كارگردان آتش سبز در كنار مبتذل دانستن هيچكاك، از آثار ميكل آنجلو آنتونيوني به عنوان سازنده آثار «جدي» سينمايي تعريف كرده است. آنتونيوني البته فيلمساز خيلي بزرگي است. اما با اجازه شما مي خواهم عرض كنم نه فقط به آن دلايلي كه آقاي اصلاني و همفكرهاي شان به عنوان ارزش آثار استاد بهشان اشاره مي كنند. اصلاً اين جدا كردن فيلم سرگرم كننده از فيلم جدي، سوا كردن هنر والا از پست، يك سوء تفاهم بزرگ است. شما از همان چيزي لذت مي بريد كه برايتان با ارزش است و چطور يك اثر هنري مي تواند براي شما جدي باشد، در حالي كه لذت بخش نيست؟ اگر از چيزي لذت مي بريد كه برايتان جدي نيست يا بالعكس، يك جايش داريد به خودتان دروغ مي گوييد. و اتفاقاً معمولاً والاترين جلوه هاي هنر در ميان آثاري يافت مي شود كه پيوندهاي ناگسستني با هنر عامه پسند دارند. همين است كه اگر آقاي اصلاني از هيچكاك بد مي گويد، مشكل اش اين نيست كه فيلم هاي هيچكاك به اندازه آتش سبز ظاهراً عميق و پيچيده نيست. مشكل اتفاقاً اين جاست كه درك «بدنام» و «مرد عوضي» كار سخت تري است. همان طور كه وقتي قرار مي شود از ارجاع هاي فرويدي «هفت» ديويد فينچر و مفاهيم اسطوره يي «بيل رو بكش؛ جلد دوم» به عنوان فيلم هاي تجاري جريان اصلي سينماي روز دنيا، حرف بزنيم. كار دشوار مي شود. به ما انگ مي زنند كه سينما را به عنوان يك عنصر سرگرمي ساز مي شناسيم. اما كاش بدانند درك اين سرگرمي چه كار سختي است. اين همان طرز تفكر آشنايي است كه اتفاقاً چون لايه هاي پنهان «دكتر ژيواگو» ديويد لين را نمي فهمد به آن انگ سينماي عامه پسند و سرگرمي ساز مي زند. بعد تازه مي رسيم به بحث اصلي. اينكه چنين مدعياني چطور از اتفاقاً درك ظاهر ناتوانند. آنها مجبورند از «اعماق» و «پيچيدگي ها» حرف بزنند، چون درك فرق در باز كردن و چراغ روشن كردن و وارد شدن همفري بوگارت به اتاق در يكي از سكانس هاي مثلاً «شاهين مالت» چرا با موارد ديگر فرق دارد. چرا قشنگ تر است. سخت است اتفاقاً كه ياد بگيريم چطور از ظاهر لذت ببريم و اصلاً اينكه از چه ظاهري لذت ببريم. اين شايد از درك نمادها و اعماق هم كار سخت تري باشد. درك كامل «سرقت الماس» استاد ويليام گلدمن و پيتر ييتز همان قدر كار سختي است كه مثلاً درك حفره پنهان و ناديدني موجود در «زابريسكي پوينت» ميكل آنجلو آنتونيوني. اين جور تقسيم بندي ها بين هنر والا و پست، بين سينماي عامه پسند و جدي، اتفاقاً از كم سوادي مي آيد. از ناتواني. بعد كاش فرصتي باشد تا در اين باره حرف بزنيم كه گاهي «تماشاگر عادي» سينما هم شدن براي ما آدم هاي ظاهراً آگاه، چه كار سخت و البته ارزشمندي است. و آن وقت برسيم به اين نكته كه هنر «ناخودآگاه» به عنوان يكي از عالي ترين اشكال هنر، جلوه اصلي اش را در همين آثار عامه پسند سرگرمي ساز به دست مي آورد.

? من البته بر خلاف شما از واكنش هاي آقاي اصلاني به عنوان يك پاسدار فرهنگ ملي ما تعجب نكردم. اصلاً برايم عجيب نبود كه تهمت بزند و بگويد ازش پول خواسته ايم تا درباره فيلمش مثبت بنويسيم. همان طور كه تعجب نكردم وقتي گفت مجله فيلم به اين دليل از آتش سبز زياد دفاع نكرده كه با جعفري جلوه مشكل دارد، و اينكه مظلوم نمايي كند. دشمن بتراشد و هشدار دهد كه اگر فيلم هايي مثل آتش سبز ساخته نشود، فرهنگ ملي ما روي هواست. از اين جور واكنش ها و تهمت ها و برخوردها، از چنين تفكري كه خودش را پشت چنين ظاهر پرطمطراقي پنهان كرده، اما بيماري هاي كهن روشنفكري ايراني را ويترين مي كند، زياد ديده ايم. چون اگر اين ظاهر جدي و عميق و پيچيده و البته حمايت هاي رسمي و دولتي را از دست بدهد، ديگر زنده نمي ماند. اين فرق سينماي ملي علي حاتمي است مثلاً با فيلمي مثل آتش سبز.

روزي روزگاري نويسنده جواني از جرج برنارد شاو پرسيد؛ «شما براي چي مي نويسيد استاد؟» برنارد شاو جواب داد؛ «براي يك لقمه نان.» پسره بهش برخورد. پس توپيد كه؛ «متاسفم. برخلاف شما ما براي فرهنگ مي نويسيم.» و برنارد شاو گفت؛ «عيبي ندارد پسرم. هر كدام از ما براي چيزي مي نويسيم كه نداريم.»
دوشنبه 16 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 122]