نويسنده: علي معروفي تاثير فرهنگ ايران بر بوسني و هرزه گوين

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: علي معروفي تاثير فرهنگ ايران بر بوسني و هرزه گوين
خبرگزاري فارس: فرهنگ و تمدن ايران به سبب گوهر جهان شمولي انسان ، از كهن ترين روزه گاران داراي عناصر تاثير بخش و تاثير پذير كارا و تعلقات " جامعه باز " بوده و در مبادله هاي مدني همواره جلوه هاي فرهنگ ساز ي آن مشهود بوده است.

پيش درآمد
فرهنگ و تمدن ايران به سبب گوهر جهان شمولي انسان ، از كهن ترين روزه گاران داراي عناصر تاثير بخش و تاثير پذير كارا و تعلقات " جامعه باز " بوده و در مبادله هاي مدني همواره جلوه هاي فرهنگ ساز ي آن مشهود بوده است.اين امر تاريخي بي ترديد ،در پهنه هاي جغرافيايي همجوار چه در شرق (چين و هند )و چه در غرب يونان و رم)كارايي و توانمندي بيشتري داشته است.و پژوهش هاي علمي در كاركردهاي فرهنگي - جهاني از جمله جاده ابريشم ، چگونگي ديالگ تاريخي انواع فرهنگ و پاره فرهنگ ها و نيز تمدن هاي منطقه را در زماني بيش از دو هزار سال نشان داده است. زبان فارسي و دورنماي تاريخي وگسترش آن را در بيرون مرزها و در سرزمين‌هايي چون شبه قارهي بالكان، شبه قارهي هند، اسپانيا، ارمنستان، و آسياي ميانه مي‌توان بازانديشي كرد.
بي ترديد بررسي همه جانبه تاريخ همه مناطق آ ن سرزمين هاي گسترده ، نيازمند پژوهش هاي ژرفي است و در اين گفتار كوتاه فقط به گوشه اي از اثرات فرهنگي ايران در منطقه اي نه چندان گسترده - بوسني و هرزه گوين - اشاره مي شود منطقه اي كه هم در عصر اپراطوري روميان و هم در دوره قدرت مداري عثمانيان ، داراي اهميت اجتماعي و تاريخي بود.
در اين دوره دربارهاي عثماني به پاسداشت زبان فارسي پرداخته‌اند و فرمانرواي عثماني، سلطان سليم ياووز، به زبان فارسي سخن مي‌گفته و شعر نيز مي‌سروده است. افزون بر اين، در اين روزگاران، تخم سخن فارسي، ميان هجرت‌گزينان ترك يا كارگزاران بومي بخش‌هايي از شبه جزيره بالكان و جنوب شرقي اروپا و سرزمين‌هايي چون آلباني، يوگسلاوي،‌ يونان، بلغارستان، روماني، و مجارستان تا دروازه‌هاي وين پراكنده شده است. پيشينه گسترش زبان و واژگان فارسي در فرمانروايي عثماني را مي‌بايست در دوره سلجوقي جست‌وجو كرد. پس از چيرگي سلجوقيان و دست‌نشاندگان آنان در آسياي صغير، فارسي، زبان رسمي آن ديار شد ونگارش كتاب وسرودن شعر و نيز آموزش و پرورش و نامه‌نويسي در دستگاه فرمانروايان اين خاندان، به زبان فارسي بود.

اثرات فرهنگي ايران
اگرچه بخشي ازگسترش زبان فارسي در بالكان را مي‌بايست از چيرگي و فرمانروايي عثماني بر آن سرزمين دانست، ولي اين گمانه را نبايد ناديده انگاشت كه چه بسا اسلاوهاي كهن، بخشي از مايه‌هاي زباني، انديشگي و فرهنگي آريايي را از زيستگاه‌هاي آغازين خود به بالكان آورده‌اند. هم‌چنين نقش يونانيان، مانويان و نومانويان و نيز گروه بوگلاميا را هم نبايد از ياد برد، زيرا زبان فارسي پس از دوره‌هاي فارسي باستان و فارسي ميانه يا پهلوي، به شيوه‌اي كارآمد در گسترش فرهنگ ايراني پاي به ميدان نهاد و در دوران هخامنشيان، سكاها و اشكانيان، زبان فارسي باستان و پهلوي درسند و ميان رودان (بين‌النهرين) گسترش يافت.

در سال 637 ميلادي ، اعراب مسلمان وارد تيسفون پا يتخت ساسانيان شدندو پس از دو يا سه سال ، جنگ بزرگ نهاوند ، كه فتح الفتوح نام گرفت ، پديد آمد و ايران باستاني شكل جديدي گرفت و پس از كشته شدن يزد گرد سوم در مرو به سال 652م برابر با سال 31 قمري و هشتمين سال خلافت عثمان اكثر مناطق ايران در زمره سرزمين هاي مفتوحه در آمدند و مردم به مرور و به علت هاي گوناگون به دين اسلام روي آوردند.
در نيمه قرن پنجم هجري ، اندك اندك سرزمين هاي بيزانس با اسلام آشنايي پيدا كرد و پس از تشكيل سلسله عثماني ، منازعات با امپراطوري روم شرقي شدت يافت و با سقوط قسطنطنيه تمام منطقه بيزانس و اروپاي شرقي زير سيطره عثمانيان قرار گرفت.
سلطان محمد فاتح در قسطنطنيه حين قدم زدن در كاخ هاي امپراتوري بيزانس به زبان فارسي چنين زمزمه مي كرد:
بوم نوبت مي زند بر طارم افراسياب

پرده داري مي كند در قصر قيصر عنكبوت
تركان سلجوقي و نظاميان و همراهان آنها ، سبب گسترش فرهنگ ايراني و اسلامي در بيزانس شدند. زبان فارسي شيوه حكومت ، اندشه و فقه ، معماري و هنر ، كتابت و آموزش و انواع معارف و ظرايف ذوقي اين سوي جهان بدان سوي جهان راه بردو به مرور در حيات فرهنگي عموم نو مسلمانان بيزانس جاي گرفت به گونه اي كه اكنون كه اشتراكات رهنگ و تمدن ايران و بوسني و هرزه گوين و كشورهاي كه در پي بالكانيزاسيون امپراطوري عثماني در اروپا ساخته شدند مي تواند شعبه هاي از معارف تاريخي جهان ، به ويژه جهان اسلام در بخش هاي گوناگون مادي و غير مادي به شمار آيد .
خوشبختانه دانشمندان اين دو كشور مطالعات و بررسي هاي ارزنده اي را انجام داده اند و مي توان اميد وار بود كه محققان اين نسل و نسلهاي آينده تحقيقات ارزنده تري درباره دوره هاي چند گانه تاريخ فرهنگ ايران در كشورهاي اروپايي انجام دهند.

ويژگي بوسني و هرزه گوين

اثر پذي بازتاب گسترش زبان فارسي در كشور عثماني و آگاهي فرمانروايان و پادشاهان عثماني در پراكندن زبان فارسي را مي‌توان در شهرهايي چون استانبول، بغداد، دمشق، قونيه، و سرزمين‌هاي يوگسلاوي، به ويژه بوسني و هرزگوين، جويا شد.
ري هاي فرهنگي با چگونگي جامعه ، گذشته آن و ساختارهاي اجتماعي آن پيوند مستقيم دارد. به اين سبب پاره اي از جامعه ها زودتر از جامعه هاي ديگر مي توانند عناصر فرهنگي جامعه اي را پذيرا شوند يا به دلايل تاريخي علرغم همه كوششها ، هيچيك از عناصر فرهنگي برون جامعه اي ، نمي تواند درون جامعه اي ديگر نفوذ كند . اين امر جدا از موقعيت جامعه هاي باز و بسته است.
در فرهنگ و تمدن و ديانت مسيحيان بوسني و هرزه گوين از دير باز ، اثرات ايرانيان و انديشه هاي مذهبي آنان ( مهر گرايي و مانويت) پويايي نسبي خود را حفظ كرده بود و پذيرش اسلام بدون جنگ و خونريزي ، نشاندهنده تقارب عقيدتي و باور منديهاي فطري ساكنان بخش هاي از بالكان با ديانت جديد بوده است و اين آئين مقدس از فضاي فرهنگي ايران كذر كرده است و به منطقه بالكان رسيده است .
مثنوي معنوي و غزليات و اشعار مولانا جلال الدين بلخي و خواندن آنها در شب هاي شعر و مراسم پنج شنبه شب هاي مثنوي خواني ، عنايت خاص به حافظ و سعدي و ديگر شاعران عارف ايراني از يك سو و برگزار كردن مراسم سوگواري در عاشورا براي حسين بن علي(ع) از سويي ديگر ، عرفان خاصي را بيان مي دارد كه امروز هم براي ايرانيان امتياز ويژه اي دارد.
چهار قرن حاكميت عثمانيان در منطقه بوسني و هرزه گوين زبان و ادب فارسي را در آن منطقه ، كه زمينه هاي فرهنگي آن آماده بود رونق فراوان داد.واژه هاي اصيل فارسي و واژه هاي غربي و واژه هاي عربي فارسي شده در زبان مردم بوسني و هرزه گوين بسيار شنيده مي شود برخي از اين واژه ها عبارتند از :

ژومبول = سنبل ، پا چوجا= كفش راحتي ، دوشمن = دشمن بهار = شكوفه ، نيسان = نشان ، پنجر= پنچره ،
اوروز =خروس ، كاشيكا = قاشق ، گوز = قفس ، كليم = گليم ، آبدست= وضو ، اينسان = انسان ن حيوان = حيوان ، دكان = دكان ، چسمه = چشمه ، جمدان = چمدان و بسياري از واژه هاي ديگر .
اشعار عمر خيام نيشابوري در بسياري از رستورانها به چشم مي خورد .برسنگ هاي مزار بسياري از اموات شعرهاي فارسي ديده مي شود. در منطقه اسكوپيه مقدونيه كه مسلمانان در اكثريت نيستند ، در گورستاني بر روي چند سنگ مزار نوشته شده است:
اي كه برما بگذري دامن كشان
از سر اخلاص الحمدي بخوان
يا اين بيت مشهور حافظ:
برسر تربت ما چون گذري همت خواه
كه زيارتگه رندان جهان خواهد شد
در ان قرستانها برايم توضيح دادند(دكتر صفار مقدم ) كه سنگهاي كه داراي سنگ كبوتر است ، به شيعيان تعلق دارد.
در وسط صحن يك كاروانسرا كه به آم " خوان " مي گفتند ، سقاخانه اي بود ه كه بر صدر آن نوشته بودند:" يا حضرت عباس بن علي (ع) ادركني " و گفتند كه اين كاروانسرا پيشتر به صورت خانقاه متعلق به بكتاشيان بود ه است.
كوتاه سخن به قول استاد بزرگوار محمد امين رياحي ( سلمه الله تعالي):
زبان و ادب فارسي در آسياي صغير و ساير قلمروهاي دولت عثماني ، جلال و شكوهي ديگر داشت كه وضع هيچ كشوري جز شبه قاره هند قابل قياس با ان نيست . وي افزوده است كه طبقه برجسته جامعه به زبا ن فارسي سخن مي گفتند، شعر مي سرودند ، آواز مي خواندند، نامه نگاري مي كردند، به زبان فارسي وعظ و تدريس مي كردند و كتاب مي نوشتند.
متاسفانه فهرست كامل كتاب هاي خطي موجود در منطقه به زبا فارسي و نسخه هاي خطي كتابخانه سارايو در دسترس نيست. شاعران بوسني به تركي - فارسي ن فارسي - عربي و فارسي ناب اشعار دلپذيري سروده اند كه هيچ نسخه اي از آنها چه بصورت ديوان و چه بصورت تذكره يا مجموعه شعر در دسترس محققان ايراني قرار ندارد.
بسياري از شاعران و اديبان بوسني به سبك گلستان سعدي يا بهارستان جامي آثار ارزشمندي چون ، سنبلستان ، بلبلستان و....را فراهم نموده اند كه آثاري گرانبها ست و بر ديوانها و و آثار ادبي فارسي شرح هاي نگاشته اندكه مشهورترين آنها كه موجود است" شرح سودي" ( احمد افندي سودي ) بر غزليات بوستان و گلستان و حافظ و مثنوي مولاناست كه از قرن شانزدهم به بعد ، مورد استفاده اديبان هنرمند و شاعران نكته ياب قرار دارد.

واژگان در قالب اسامي فارسي
نام ها يا نشانه ها براي اماكن ، نشانه فرهنگ پذيري جماعت ها ست ، كلمه سرا يو و به معناي (محوطه اطراف كاخ حاكم ) از سال 1507 بكار رفته است. واژه سرا واژه اي فارسي است.
در گذشته بازرگانان مسلمان جاده ابريشم تا اين شهر ن همراه كاروان حركت مي كردند.اما از آنجا تا درياي بالتيك و رفتن به ونيز ورم بر عهده بازرگانان مسيحي بود تا از لحاظ مذهبي در مضيقه نباشند. در اين شهر كاروانسرا ها و حمام ها و و مسجدها و سقاخانه ها و حتي كليساها و كنيسه هاي وجود داشت تا مسافران بتوانند به راحتي در آن شهر ، بيش و كم جاده ابريشم استراحت كنند.
خسرو بيك كه از سال 1521تا 1541 براين شهر حكومت مي كرد ، شهر را توسعه دادو معماري هاي شكوهمندي در آن پديد اورد كه هنوز هم باقي است . مسجد غازي خسرو بيك ، مسجد فرهاد پاشا ، مسجد باش چهار سيا ( باش ،سر - چار ، چهار - سيا ، سو - مسجد چهار سو ) بازار و كاروانسرا و عمارت هاي حكومتي ، نمونه هاي از آن بنا هاست.
گورستانها نيز داراي وضع مرتب و منظمي بودند و نه تنها پيروان مذاهب براي خود منطقه خاصي داشتند بلكه ساكنان موقت نيز داراي قبرستاني ويژه بودند با عنوان فارسي - عربي بوسنيايي .

نام اشخاص نيز جالب به نظر مي رسند . بهمن ، كيوان ، فرهاد ، فيروز ، خسرو ، خورشيد ، درويش ، جانان ، رستم ، شاهين ، نياز ، نريمان ، زيباو نام هاي اسلامي مشتركي با عنوان علي ، حسين ، حسن و .... ،
با ترجمه رباعيات خيام، ژرف‌انديشي ايراني، مرزها را درنورديده و تا دوردست‌هاي جهان ره يافته است. برگردان انگليسي فيتز جرالد كه در سال (1859م.) انجام پذيرفته، گنجايي زبان فارسي را براي بيان انديشه‌هاي ژرف باز نموده است. از اين رهگذر نيز واژه‌هاي فارسي در زبان صربي وارد شده است .
در بوسني و هرزه گوين اين ضرب المثل جايگاه تاريخي داشته است و هنوز هم در بين مردم متداول است :
" در بهشت به زبا ن عربي تكلم مي كنند وليكن اگر بخواهي به بهشت بروي بايد زبان فارسي بداني"
مطلب را با چند بيت از شعر يك شاعر بوسنيايي قلمرو عثماني ثابت علاء الدين بوسنوي ، شاعر نيمه اول قرن دوازدهم هجري به پايان مي برم .
امين رب عزت ، خازن گنجينه رحمت
دليل را ه دولت ، رهنماي جنت الماوي
رسول قادر مطلق ، شفيع اقدم و اسبق
حبيب حضرت حق ، محرم اسرار ما اوحي
امام صاحب الكوثر ، خطيب لا مكان منبر
امان دهشت محشر ، ضمان رحمت مولا
نبي محترم احمد ، رسول افضل و امجد
حبيب حق محمد، تاجدار افسر طاها

منابع:
1- ادبيات فارسي در يو گسلاوي اثر بو گرانويچ ، ديان 1345
2- روابط ايرانيان با غرب
........................................................................................
انتهاي پيام/
يکشنبه 26 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 179]