نويسنده: منصور حاتمى راد سياست خارجى جمهورى اسلامى ايران از نگاه مقام معظم رهبرى (قسمت اول)

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: منصور حاتمى راد سياست خارجى جمهورى اسلامى ايران از نگاه مقام معظم رهبرى (قسمت اول)
خبرگزاري فارس: سياست خارجى در انديـشه سياسى رهبر معظم انقلاب ، استمرار سياست هاى بنيانگذار جمهورى اسلامى حضـرت امام خمينى (ره ) اسـت. ايـشان در بيان اصـول سياسـت خارجى معتقد به ادامه خط امام و اصل تغييرناپذير «نه شرقى، نه غربى» است.

چكيده

سـيـاسـت خـارجـى ، خـط مـشـى و روشـى اسـت كـه دولتـهـا در بـرخـورد بـا امـور و مسائل خارج از كشور براى حفظ حاكميت و دفاع از موجوديت و منافع خود اتخاذ مى كنند.
در عرصه روابط بين الملل ، سياست خارجى كشورها از اهميت و جايگاه ويژه اى برخوردار اسـت . رفـتـار دولتـهـا در مـحـيـط بـيـن المـللى بـر اسـاس اتـخـاذ سـيـاسـتـهـايـى شكل مى گيرد كه به بهترين وجه منافع ملى آنها را تامين كند. نـظـام بين المللى در برگيرنده كليه اعمال و رفتار دولتهاست . دولتها همچنان كه بر نظام بين المللى اثر مى گذارند، از آن نيز تاءثير مى پذيرند. اهداف و منافع دولتها در چهارچوب سياست خارجى مورد مطالعه قرار مى گيرد.
سـيـاسـت خـارجـى در انـديـشه سياسى رهبر معظم انقلاب ، استمرار سياست هاى بنيانگذار جـمـهـورى اسـلامـى حـضـرت امـام خـمـيـنـى (ره ) اسـت. ايـشـان در بـيـان اصـول سـيـاسـت خـارجـى مـعـتـقـد بـه ادامـه خـط امـام و اصـل تغييرناپذير ((نه شرقى، نه غربى )) است و بر اين نكته تاكيد دارند كه مهم تـريـن اصـل در سـيـاسـت خـارجـى مـا، حـمـايـت از هـويـت نـظـام اسـلامـى و پـافـشـارى بر اصـول و ارزشـهـاسـت و سـه اصـل ((عـزت ، حـكـمـت و مـصـلحـت )) را يك مثلث الزامى براى چارچوب ارتباطات بين المللى نظام جمهورى اسلامى مى دانند كه نبايد هيچ گونه خدشه اى به آن وارد شود.
از ديـدگـاه رهـبـرى ، در سياست خارجى جمهورى اسلامى هيچ گونه گردن كلفتى و ژست ابر قدرتى از هيچ كس پذيرفته نيست . كنار نيامدن با ظالم ، رشوه نپذيرفتن از زورمند و زرمـنـد، پـافـشـردن بـر حـقـيـقـت و حـمـايـت از مـظـلومـان و طـرفـدارى از اسـلام ، از جمله اصـول مـسـتـحـكـم سـيـاسـت خـارجـى مـحـسـوب مـى شـود كـه جنجال هاى هوچيگرانه دشمنان هم هرگز قادر به منحرف ساختن آن نخواهد بود.
مقاله حاضر در برگيرنده برخى از ديدگاههاى مقام معظم رهبرى پيرامون سياست خارجى نظام جمهورى اسلامى ايران است .

كـليـدواژه هـا: مـقـام مـعـظـم رهـبـرى ، سـيـاسـت خارجى جمهورى اسلامى ايران ، روابط بين الملل ، نظام بين الملل

مقدمه

سـيـاسـت خارجى يكى از مناقشه برانگيزترين حوزه هاى سياست گذارى در هر جا بوده و هـسـت . در نـگـاهـى عام ، سياست خارجى يكى از متعالى ترين امور عمومى در زندگى بشر امـروز مـى بـاشـد؛ چـرا كه وظيفه خطير توليد امنيت را بر عهده دارد. توليد امنيت گستره پـهـنـاورى را از حـفـظ بـقـاى سـرزمين تا توسعه امكانات اقتصادى و فرهنگى در بر مى گـيـرد و صـرفـا بـا ابـزارهـاى نـظامى تحقق پذير نيست . ابزار ديپلماتيك اگر اصلى تـريـن راه تـاءمين امنيت نباشد، بى ترديد يكى از عمده ترين مسيرهاى شناخته شده آن مى باشد.
در قـلب سـيـاسـت خـارجـى ، تـاءمـيـن صلح و جلوگيرى از تعرض به آب و خاك و سيستم سـيـاسـى قـرار دارد و ايـن بـدان مـعـنـى اسـت كـه همه شئون زندگى فردى و اجتماعى از چگونگى وضعيت نهايى سياست خارجى متاثر مى شود.
مـتـاءسـفـانـه بـايـد گـفـت در ايران اسلامى ، اهميت واقعى سياست خارجى و نقش آن در رقم خـوردن سـرنـوشـت كـشـور و مـلت و زمـيـنه سازى فراز و نشيب ها و نيز ارزش بى چون و چـرايـش ، بـه عـنـوان يـكـى از بـزرگ تـريـن ابـزارهاى تاءمين يكپارچگى ارضى ، امنيت سـرزمـيـنـى ، وجـهـه و اعـتـبـار بين المللى ، پيشبرد اهداف و برنامه هاى ملى در زمينه هاى سـيـاسـى ، اقـتـصـادى ، فـرهـنـگـى و... ، چنان كه بايد و شايد، شناخته نشده و تاكنون بررسى و ارزيابى علمى شايسته ، واقع بينانه و بى طرفانه اى از مواضع و برهه هاى گوناگون سياست خارجى ايران منتشر نگرديده است .
پـس از پـيـروزى انـقـلاب اسـلامـى و اسـتـقـرار نـظـام جـمـهـورى اسـلامـى كـه مـحـصـول دگـرگـونـى عـمـيـق در سـاختار سياسى كشور بود، تحولى نوين نه تنها در عـرصـه تـاريخ سياسى ، اجتماعى اين مرز و بوم ، بلكه در گستره جهانى اسلام پايه گـذارى و آغـاز گـرديـد و بـه مـوازات تغييرات بنيادين در چارچوب حكومت و اداره كشور، ديپلماسى هم دستخوش تحولات عميقى گرديد كه در اين راستا مبانى ارزشى انقلاب الهام گرفته از احكام دين مبين اسلام ، اهرم تغييرات را در ساختار ديپلماسى برعهده داشتند.
حـضرت امام خمينى (ره ) كه عهده دار رهبرى و هدايت انقلاب بودند، پس از پيروزى انقلاب تـمـام تـلاش خـود را بـراى نـوسـازى ديـپـلمـاسـى مـنـطـبـق بـر اصـول و ارزشـهـاى اسـلامـى بـه كـار مـى بـردنـد و در هـر فـرصـتـى بـه مـسـئولان و گـردانـنـدگان آن لازمه انطباق تصميمات در عرصه سياست خارجى با موازين و معيارهاى شرعى را گوشزد مى نمودند.
بـيـدارى اسـلامـى ، جـداسـازى اسـلام حـقـيـقـى از اسـلام امـريـكـايـى ، هـمـگـرايـى مـلل اسـلامـى ، اسـتـقـلال سـيـاسـى ، افـزايش مبارزات رهايى بخش ، به خوبى تاءثير انقلاب اسلامى بر مؤ لفه هاى بين المللى و سياست خارجى را نمايان مى سازد.
مطابق قوانين مندرج در قانون اساسى جمهورى اسلامى ، مقام معظم رهبرى كه در راءس هرم حكومت قرار دارد، بالاترين مقام براى اخذ تصميمات كلان در سياست خارجى نظام است .
مـنـويـّات و ديدگاه هاى ناب و زلال مقام معظم رهبرى علاوه بر شاءن سياست گذارى كلان بـراى نـظـام اسـلامـى ، بـه دليـل مـبـتـنـى بودن بر بنيان هاى مستحكم فكرى ، اعتقادى ، گـنـجـيـنـه گرانسنگى براى كشور به شمار مى رود؛ انديشه هايى كه با وقايع جامعه تطبيق مى كند و مى تواند مرهمى بر آلام جامعه باشد.
ايـن انـديـشـه ها بدان دليل بسيار ارزشمند و گران سنگ اند كه علاوه بر غنا و استوارى تئوريك و بنيادى ، كاربردى نيز مى باشند. در واقع معظم له در پى هر فرايند اجتماعى ، سـيـاسـى ، فـرهـنـگـى و.... ابـتـدا بـه شـرحـى كـوتـاه از اهـمـيـت و علل آن مى پردازند و سپس اگر آسيب و معضلى باشد، با ديدى آسيب شناسانه و عالمانه آن را حـلّاجـى و تـبـيـيـن مـى نـمـايـنـد و در پـايـان بـراى حـل آن مـعضل و مشكل ، راهكارهايى ارائه مى دهند كه اين راهكارها و راهبردها در صورت تحقق در جـامـعـه مـى تـوانـد بـه بـهـتـريـن شـكـل مـمـكـن بـرطـرف كـنـنـده يـا اصـلاح كـنـنده آن معضل اجتماعى باشد.
مـقـاله حـاضـر در پـى فهم و شناخت سياست خارجى با عنايت به انديشه هاى سياسى مقام مـعـظـم رهـبـرى بـوده در تـلاش اسـت با بهره گيرى از ديدگاه هاى ايشان ، حوزه سياست خارجى را مطالعه و تحليل نمايد.
تـمـامـى مـنـابـع مورد استفاده در اين مقاله ، برگرفته از متن پيام ها و سخنرانى هاى مقام معظم رهبرى است كه در خطبه هاى نماز جمعه و ديدار با گروههاى گوناگون مطرح شده و از مـنـظـر مـعـظـم له ، لبّ نـظـرات و اسـاسـى تـريـن مسائل جارى كشور و اسلام و مسلمين است .
هـر چـنـد ايـن مقاله گنجايش بررسى و تبيين علمى مجموعه مواضع ايشان در زمينه سياست خـارجـى را نـدارد، ولى سـعى نگارنده بر آن بوده كه هر چند گذرا، برخى از مواضع و رهـنـمـودهـاى ارزشـمـند مقام معظم رهبرى را جهت آشنايى علاقمندان به انديشه هاى سياسى ايشان ارائه نمايد. انتظار مى رود كاستى ها ـ و احيانا ـ خطاهاى مقاله را ياد آور شوند.

1. جايگاه سياست خارجى

در عـرصـه روابط بين الملل ، سياست خارجى كشورها جايگاه ويژه و مهمى دارد. نظام هاى سياسى مى توانند با اتخاذ تصميمات و سياستگذارى ها منافع ملى خود را تبيين نمايند، ضـمـن ايـنـكـه سـيـاسـتـهـاى مختلف ، انعكاسى از خواستها و نيازهاى اقتصادى ، سياسى، فرهنگى و امنيتى جامعه مى باشند.
در انـديـشـه سـيـاسـى مـقام معظم رهبرى ، سياست خارجى همواره جايگاه ارزشمندى داشته ، مـعـظـم له از حـسـاسـيـت ، تاءثيرگذارى و دشوارى هاى ميدان وسيع دستگاه ديپلماسى به مناسبت هاى مختلف سخن گفته اند:
سـيـاست خارجى و دستگاه اداره كننده سياست خارجى در حقيقت نيمى از نظام سياسى است كه رابـطـه و حـدود و مـنـافـع كـشـور را در اقـطـار عـالم دنـبـال مى كند. هر چه هم كه دنيا از ارتباطات بيشترى و نزديكترى برخوردار بشود، اين نـقـش اهـمـيـت بـيشترى پيدا مى كند. خيلى از مشكلات كشورها را ديپلماسى توام با ابتكار و اقتدار مى تواند حل كند. در واقع ديپلماسى ابزار كار آمد اقتدار نظام سياسى است . اقتدار نظام سياسى را بيش از بسيارى از دستگاههايى كه حافظ و موظف به حفظ امنيت ملى هستند، دسـتـگـاه ديپلماسى و اداره كننده سياست خارجى مى تواند به عهده بگيرد و تحقق ببخشد. (25 / 5 / 79).
در ديـدگـاه رهـبـرى سـيـاسـت خـارجـى از جـمـله مـسـائل درجـه اول نـظـام مـحـسـوب شـده و هـمـچون مهم ترين مسائل اقتصادى و خطوط اقتصادى كشور كه غالبا با نظر مسئولين طراز اول نظام انجام مى گيرد، بايد مورد توجه قرار گيرد:
ديپلماسى كار مجموعه نظام است ، يعنى اختصاص به وزارت خارجه ندارد. مجموعه مديريت كـلان نـظـام ، متصدى مساءله ديپلماسى است . اما دستگاه تخصصى و كارخانه ديپلماسى و ستاد اصلى ديپلماسى ، وزارت خارجه است . (6 / 6 / 79).
ايشان ميدان ديپلماسى را به ميدان نبرد نظامى تشبيه مى كنند و معتقدند كه در اين ميدان هم نبايد به دشمن اعتماد كرد، زيرا دشمن هم به ما اعتمادى ندارد:
مـيـدان ديـپـلمـاسى ، ميدان يك نبرد واقعى است ، منتها نبردى كه پشت ميز و با لبخند و با گـفـتـن صـبح بخير و شب بخير انجام مى گيرد! وجود ارتباطات ديپلماتيك ، هرگز نبايد به معناى اعتماد به دشمن تلقى شود، نبايد اعتماد كرد...(19 / 4 / 79)، ديپلماسى يك جنگ اسـت ، هـمـه ديـپـلمـاتهاى دنيا مشغول جنگند. ارزش و تاءثير آن جنگ هم ، گاهى از جنگ هاى نظامى كمتر نيست ، بلكه در مواردى هم بيشتر است ، البته هميشه اين گونه نيست . منظور من از جنگ يك مبارزه معمولى نيست كه اين كار همه ديپلمات هاست . (31 / 4 / 68).
در مكتب سياسى مقام معظم رهبرى ، خط درست ديپلماسى و سياست خارجى ، بستگى به حفظ جـهـت گـيـرى اسـلامى و گستاخى و شجاعت در مقابل تهديدات دشمنان و قدرت هاى بزرگ دارد ؛ و براى انجام اين مهم بايد وفادارترين صميمى ترين ، خوشفكرترين ، پرانگيزه تـريـن انـسـانـهـا در دسـتـگاه ديپلماسى مجتمع شوند، تا بتوانند تهديدها را به فرصت تبديل و منافع ملى كشور را حراست كنند:
آن دسـتـگـاهى كه مى تواند جلوى حمله را سدّ كند و منافع كشور را تاءمين كند و پيام دنيا پـسـنـد كشور را به دنيا برساند و دوست هم فراهم بكند و اعتماد ايجاد كند و رابطه به وجود بياورد و مجموعه كار آمد درست كند، دستگاه ديپلماسى است ...
... چقدر جنگهايى كه مى توانسته شروع بشود اما با اقتدار ديپلماسى شروع نشده ، چقدر تهاجمها و توطئه هايى كه شكل گرفته بود، اما با اقتدار ديپلماسى جلوى آنها سدّ شده ، چـقدر توطئه در زمينه افكار عمومى دنيا طراحى شده بود و ابتكار دستگاههاى ديپلماسى ، پـركـارى آنـهـا، تـوجـه آنـهـا، بـه روز بـودن آنـهـا، بـهـنـگـام عمل كردن آنها، توانسته اين توطئه را خنثى كند و از بين ببرد!) (6/6/79)

2. اصول و مبانى سياست خارجى جمهورى اسلامى

در كليه نظام هاى سياسى و حكومتى جهان ، قانون اساسى بالاترين سند و منبع سياسى رسمى نظام است . چارچوبها و كليات و حدود و ثغور سياست خارجى هر كشور نيز در همين سـنـد مـشـخـص و مـعـيـن مـى گـردد. در نـظـام جـمـهورى اسلامى ايران نيز قانون اساسى ، مـعـتـبـرتـريـن سـنـد و غـنـى تـريـن مـنـبـع سـيـاسـت خـارجـى اسـت ؛ و در گـوشـه و كـنـار اصول و فصول اين قانون و هر مناسبتى ، بحثى و رهنمودى و شاخصى از سياست خارجى گوشزد و بررسى گرديده است .
اصول قابل استخراج از قانون اساسى جمهورى اسلامى در ارتباط با سياست خارجى به شرح ذيل است :
سعادت انسان در كل جامعه بشرى . (اصل 152)
تـنـظـيـم سـيـاسـت خـارجـى كـشـور بـر اسـاس مـعـيـارهـاى اسـلام . (اصل 3)
حـمـايـت از مـبـارزات حـق طـلبـانـه مـسـتـضـعـفـيـن در بـرابـر مـسـتكبرين در هر نقطه جهان . (اصل 154)
امـامـت و رهـبـرى مـسـتـمـر و نـقـش اسـاسـى آن در تـداوم انـقـلاب اسـلامـى . (اصل 2)
خـوددارى از هـر گـونـه دخـالت در امـور داخـلى مـلت هـاى ديـگـر. (اصل 154)
تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان . (اصل 3)
ائتـلاف و اتـحـاد مـلل اسـلامـى و وحـدت جـهـان اسـلام . (اصل 11)
دفاع از حقوق همه مسلمانان جهان . (اصل 152)
نفى هر گونه ستمگرى و ستم كشى . (اصل 2)
نـفـى هـر گـونـه سـلطـه گـرى و سـلطـه پـذيـرى . (اصل 2)
عدم تعهد در برابر قدرتهاى سلطه گر. (اصل 152)
جـلوگـيـرى از سـلطـه اقـتـصـادى بـيـگـانـه بـر اقـتـصـاد كـشـور. (اصل 43)
اسـتـقـلال سـيـاسـى ، اقـتـصـادى ، اجـتـمـاعـى و فـرهـنـگـى . (اصل 2 و 3)
طرد كامل استعمار. (اصل 3)
جلوگيرى از نفوذ اجانب . (اصل 3)
نـفـى و اجـتـنـاب از پـيـمـانـهـايـى كـه مـوجب سلطه بيگانه بر منابع طبيعى ، اقتصادى ، فرهنگى و ارتش گردد. (اصل 153)
روابـط صـلح آمـيـز مـتـقـابـل بـا دول غـيـر مـحـارب . (اصل 153)
اعـطـاى پـنـاهـنـدگـى بـه بـه پـنـاه جـويـان سـيـاسـى سـايـر ملل از جور دولتهايشان . (اصل 155)
آنچه كه از اين اصول بيش از ساير مفاهيم قابل استفاده و استنباط است ماهيت و جوهر، جهان شـمـول و بـرون مـرزى و فـرامليتى و اسلام وطنى آرمانهاى تبيين شده در آن است كه حتى سـعـادت انـسـان در كـل جـامـعـه بـشـرى را بـه عنوان هدفى براى سياست خارجى جمهورى اسلامى ايران و كلا نظام جمهورى اسلامى تعيين نموده است .
بـه مـوجب اصل 110 قانون اساسى ، يكى از مهم ترين وظايف رهبرى ((تعيين سياست هاى كلى نظام پس از مشورت با مجمع تشخيص مصلحت و نيز نظارت بر حسن اجراى آن سياست ها مى باشد.))
رهـبـر فـرهـيـخـتـه و فرزانه انقلاب اسلامى از آغاز رهبرى تا كنون با اتكا به تجارب ارزشـمـنـد اجـرايـى ، بـصـيـرت و تـيـز بـيـنى خاص خود، ضمن نظارت دقيق بر عملكرد دولتـمـردان و نـمـايـانـدن نـقـاط قـوت و ضـعف با ارائه هشدارها، رهنمودهاى گره گشا و راهـكـارهاى اساسى و مهم ، دولت را در جهت رفع كاستى هاى موجود و رسيدن به اهداف آن يـارى و مـدد رسـانـده انـد. كـه در ايـنـجـا بـرخـى از ديـدگـاهـهـاى ايـشـان پـيـرامـون اصول سياست خارجى جمهورى اسلامى را بررسى و تبيين مى كنيم .
خـط امـام در سـيـاست خارجى عبارت است از طرفدارى از ملتها و مقابله با ابرقدرتها. خط امـام در سـيـاسـت خـارجى ، نه شرقى و نه غربى است . امام به سود هيچ ابرقدرتى با ابرقدرت ديگر نمى جنگد، امام با هر قدرت فائقه يى كه بخواهد ملتها را به اسارت و به زنجيز بكشد مبارزه و مقابله مى كند، موضع گيرى امام در سياست خارجى حمايت از همه جـنـبـشهايى است كه عليه ظلم و بيداد در سراسر جهان مجاهدت و فداكارى مى كنند. (12 / 11 / 58)
هـيـچ مـحـدوديـتـى در چـارچوب اصول براى ما در سياست خارجى وجود ندارد. ما هيچ گردن كلفتى و ژست ابرقدرتى را از هيچ كس قبول نمى كنيم . هر كس بخواهد برخورد قلدرمآب ابرقدرتى با ما حرف بزند، ما حرف او را به خودش بر مى گردانيم . (18 / 2 / 66)
ايـشـان در پـيامى به مناسبت دومين سالگرد ارتحال بنيانگذار جمهورى اسلامى ، حضرت امام خمينى (ره ) مى فرمايند:
خـطـوط اصـلى سـيـاسـت خـارجـى جـمـهـورى اسـلامـى ـ كـه پـايـه آن اصـل ((نـه شـرقـى و نـه غـربـى )) اسـت تـغـيـيـر نـيـافـتـه و هـرگـز هـم قـابـل تغيير نيست و جنجال هوچيگرانه دشمنان هم قادر نيست دولت و ملت ايران را از راهى كه با بصيرت انتخاب كرده و با معرفت پيموده است منحرف سازد. (13 / 3 / 70)
در ديـدگـاه رهـبر انقلاب مخالفت با سلطه گرى و سلطه پذيرى ، و حمايت از مظلومان و طرفدارى از اسلام از جمله اصول مستحكم سياست خارجى است آنجا كه مى فرمايند:
دفـاع از مـظـلوم ، هميشه يك نقطه درخشان است ، كنار نيامدن با ظالم ، رشوه نپذيرفتن از زورمـنـد و زرمـنـد، پـافشردن بر حقيقت ، اينها چيزهايى است كه هيچ وقت در دنيا كهنه نمى شود، اينها را بايد دنبال كنيم ، اصول اينهاست . (16 / 8 / 80)
ايـشـان در ديـدار بـا مـسـئوليـن وزارت خـارجـه بـر لزوم ابـتـكـار عمل ، مهارت ، هوشمندى ، سرعت عمل ، پيگيرى و برنامه ريزى جامع و تفصيلى در دستگاه ديپلماسى كشور تاءكيد و تصريح مى كنند:
مـهـم تـريـن اصـل در سـيـاسـت خـارجـى حـمـايـت از هـويـت نـظـام اسـلامـى و پـافشارى بر اصـول و ارزشـهـاسـت و جـمـهـورى اسـلامـى ايـران ، اصـول و ارزشـهـاى خـود را كه عزت ملى است با هيچ چيز معاوضه نخواهد كرد! (29 / 5 / 82)
رهـبـر مـعـظـم انـقـلاب مـوقـعيّت كنونى و كم نظير جمهورى اسلامى ايران را در ميان ملتها بويژه ملتهاى اسلامى به دليل اصول و ارزشهاى حاكم بر اين نظام مى دانند و معتقدند:
امـروز نـيـز بـيـشـتـريـن حـجـم تبليغات براى القاى عقب نشينى جمهورى اسلامى ايران از اصول خود است تا بدينوسيله از تاءثيرگذارى و محبوبيت نظام اسلامى بكاهند. (همان )
ايشان اصول نـظـام را مـنـبـع مـنـافـع مـلى و هـويـت مـلى و جمعى كشور دانسته و با تاءكيد بر حفظ سه اصل اساسى ((عزت ، حكمت و مصلحت )) در چارچوب ارتباطات بين المللى مى فرمايند:
((عـزت و حـكـمـت و مـصـلحت ، يك مثلث الزامى براى چار چوب ارتباطات بين المللى ماست . عـزت : ((الاسـلام يـعـلوا و لايـعـلى عـليـه ))، ((لن يـجعل اللّه للكافرين على المؤ منين سبيلا)). ما نمى خواهيم عزتمان را با تكيه بر نژاد و نـاسـيـوناليسم و حرف هايى كه متاءسفانه همه دنيا با تكيه به آنها دور خودشان يك حصار مى كشند ثابت كنيم . (18/4/70) معناى عزت اين است كه جامعه و نظام اسلامى ، در هـيـچ يـك از بـرخـوردهـاى بـيـن المـللى خـود، نـبـايـد طـورى حـركـت كـنـد كـه مـنـتـهـى به ذليل شدن اسلام و مسلمين شود. (9/11/68).
حـكـمـت يـعـنـى حـكـيمانه و سنجيده كار كردن . هيچ گونه نسنجيدگى را نبايد در اظهارات ديـپـلمـاتـيـك و هر آنچه كه مربوط به سياست خارجى و ارتباطات جهانى است راه داد. همه چيز بايد سنجيده باشد.
((و امـا مـصلحت ؛ مراد مصلحت شخص من و شما نيست كه اگر ما اين اقدام را كرديم ، ممكن است برايمان گران تمام بشود، نه ، گران هم تمام بشود! مگر ما كه هستيم ؟ اگر كارى به مـصـلحـت كشور و به مصلحت انقلاب است ، ولى به مصلحت شخص من نيست ، چه اهميتى دارد؟ مـصـلحـت يـعـنـى مـصحلت انقلاب و اين مصلحت همه جانبه است ؛ يعنى از رفتار شخصى ما ـ بخصوص شما ـ شروع مى شود.)) (18/ 4 / 70)
ولى امـر مـسـلمـيـن جـهـان بـر تـعـامـل بـا كـشـورهـاى مـخـتـلف دنـيـا بـر اسـاس اصـول تـاءكـيـد نموده و ادامه سياست تنش زدايى را محور اصلى سياست خارجى دانسته و تصريح مى دارند:
مـقـبـوليـت جـهـانـى بـسـيـار خـوب اسـت ، امـا نـه بـه بـهـاى دسـت بـرداشـتـن از اصول جمهورى اسلامى كه هويت ملى و جمعى ماست ! (29 / 5 / 82)
آنـچـه در پيامها و فرمايشات مقام معظم رهبرى مورد تاءكيد بوده و در واقع ستون فقرات سـيـاسـت خـارجـى كـشـور در بـرخـورد بـا اسـتـكـبـار را تـشـكـيـل مـى دهـد، ايـن اسـت كـه در تـعـامـل بـا كـشـورهـا و حـضـور فـعـال در صـحـنـه سـيـاسـت خـارجـى هـرگـز نـبـايـد بـه اصـول و مـبـانـى انـقـلاب و نظام جمهورى اسلامى ايران كوچك ترين خدشه اى وارد شود؛ بـلكـه هـمـواره بـايـد ((عـزت ، حـكـمـت و مـصـلحـت )) نـظـام مـورد تـوجه قرار گيرد و بر استقلال و عزت اسلامى و اجتماعى تاءكيد شود:
كـسـى فـكـر كند مبانى نظرى و اصولى نظام ـ كه پذيرفته شده است و پايه اين نظام بر آن مبانى است ـ اينها در سياست خارجى اصلا نبايد اثر داشته باشد، نه ؛ كجاى دنيا اين جورى هست كه حالا يك عده اى مى خواهند ايران اسلامى را اين جورى كنند؟ مبانى ارزشى نـظـام كـه در سـيـاسـتـهـاى كلى نظام متجلى است ، اين پايه سياست خارجى ماست ، آن وقت سـيـاسـت خـارجـى بـنـابـرايـن يـك ستون هايى پيدا مى كند كه اين ستون ها بناى سياست خارجى ما را روى خودشان قرار مى دهند.
يكى از اين ستون ها ((استقلال )) است . استقلال يعنى عدم وابستگى سياسى ؛ يعنى اتخاذ مـواضـع مستقل . يعنى اگر همه دنيا هم اتفاق نظر پيدا كنند در قضيه فلسطين ـ مثلا ـ بر يك امرى ، بعد ما ببينيم كه اين چيزى كه مورد اتفاق اينهاست با مبانى ما تطبيق نمى كند، ما او را صريح رد مى كنيم ؛ مواضع مستقل . (27 / 5 / 81)

3. اهداف سياست خارجى

اهداف سياست خارجى ، پايه اى ترين مفهوم در سنجش كارايى است . در يك چشم انداز كلان و تـطـبـيـقـى اهداف كلى سياست خارجى كشورها كم و بيش يكسان است . هر واحدى كه ملت ـ دولت نـامـيـده مـى شـود، در رفـتـار خارجى در پى اعتبار بخشيدن ، تاءمين امنيت ، توسعه اقتصادى و كسب پرستيژ است .
به عبارت ديگر، اگر دولت ـ ملتى نتوانست در مرزهاى پيرامونى خود، امنيت فراهم آورد و نـتـوانست از شرايط خارجى جهت رشد و رفاه و توسعه اقتصادى اتباع خود بهره گيرد و قـادر نبود كه نسبت به ارزش ها و فرهنگ كشور خود از نظر ديگران احترام بيافريند، از سياست خارجىِ كارآيى برخوردار نيست . در اين راستا نقش نخبگان سياسى به طور عام و نـخـبـگـان سياست خارجى به طور خاص در كارآيى و يا عدم كارآيى سياست خارجى مهم و برجسته است .
در نـوشـتـارهـاى مـربـوط بـه سـيـاسـت خـارجى ، نقش هاى مختلفى كه كشورها در عرصه سـيـاسـت خارجى دنبال مى كنند، شناسايى و شمارش شده است . برخى از كشورها در پى ايـفـاى نـقـش ((حـفـظ وضـع مـوجود))، يا ((برهم زننده وضع موجود))، ((رهبر منطقه اى ))، ((رهـبرى قوم گرايانه منطقه اى و فرامنطقه اى ))، ((رهبرى فرهنگى و مذهبى منطقه اى و فـرا مـنـطـقـه اى ))، ((ژانـدارم منطقه اى ))، ((هژمون جهانى ))، ((رهبرى مخالفت با هژمون جهانى )) و دهها نقش ديگرند.465
در نـظـام جـمـهـورى اسـلامـى ، مـهـم ترين منبع براى شناخت اهداف سياست خارجى ، قانون اسـاسـى مـى بـاشـد كـه بـا تـوجـه بـه آنـچـه در مـقـدمـه و اصـول آن آمـده اسـت ، مـى تـوان اهـداف نـظـام و نـهـادهـاى فـرهنگى ، اجتماعى ، سياسى و اقتصادى ايران را كه بر اساس اصول و ضوابط اسلامى تدوين شده ، بشناسيم .
مجموع اهداف سياست خارجى ايران با بررسى قانون اساسى موارد زير است :
سعادت انسان در كل جامعه بشرى ، استقلال كشور، ظلم ستيزى ، عدالت خواهى ، طرد نظام سـلطـه در جـهـان ، حـمـايـت از مـبـارزه حق طلبانه مستضعفين ، تعهد برادرانه نسبت به همه مـسـلمـانـان ، ائتـلاف و اتـحاد ملل مسلمان و وحدت جهان اسلام و نيز دفاع از حقوق مسلمانان جـهـان ، نـفـى هـر گـونـه سـتم گرى و ستم كشى ، نفى هر گونه سلطه گرى و سلطه پـذيـرى ، عـدم تـعـهـد در بـرابـر قـدرتـهـاى سـلطـه گـر، طـرد كامل استعمار و جلوگيرى از نفوذ اجانب ، حفظ تماميت ارضى ، نفى و اجتناب از پيمان هايى كـه مـوجـب سـلطـه بـيـگـانـه بر منابع طبيعى و اقتصاد كشور، فرهنگ و ارتش مى گردد. روابـط صـلح آمـيـز مـتـقـابـل بـا دول غير محارب ، صداقت و وفاى به عهد در معاهدات بين المللى .
اهـداف سـيـاسـت خـارجـى جـمـهـورى اسـلامـى و تـعـيـيـن اولويـت هـاى آن بـر اسـاس سـه اصـل تـثـبـيـت شـده ((عـزت ))، ((حـكـمـت ))، و ((مـصـلحـت )) بـوده و ايـن اصول سه گانه ، جهت دهنده ارتباط جمهورى اسلامى با ديگر كشورهاست .
رهبر معظم انقلاب اهداف سياست خارجى را چنين تفسير مى كند:
هـدف مـا، هـدف و راهـى اسـت كه اسلام معين كرده ، نه در آن ظلم است و نه تجاوز به حقوق انـسـان ، و نـه بـى اعـتـنايى به تجاوزهايى كه مردم ظالم نسبت به مردم مظلوم انجام مى دهـنـد. حـقوق انسان در آن ، در حداكثر ميسور و ممكن رعايت شده است . راه ما اين است . تا حالا هم بحمداله اين هدفها را تعقيب كرده ايم . (2 / 7 / 77)
در ديـدگـاه مـقـام مـعظم رهبرى اجراى اهداف سياست خارجى در گرو اجماعى بين نخبگان در مـرحله اول و كل جامعه در مرحله بعد مى باشد هر چند اين بدان معنى نيست كه بايد همه يك نـوا و يـك صـدا در امـور سـيـاسـت خـارجـى سـر دهند، بلكه در سمت و سوهاى اصلى حركت سـيـاسـت خـارجـى ، تـمامى نخبگان اجرايى ، كم و بيش بايد در پايه هاى اوليه توافق داشته باشد.
ايشان خطاب به مسئولان وزارت خارجه مى فرمايند:
بايد سعى كنيد كه همه در دنيا بدانند كه ملت و دولت ايران انگيزه و هدفش اين است كه مـى خـواهد با فكر خود، با نيروى خود، با اراده خود، در راه سعادت خود قدم بر دارد؛ اين آن چيزى است كه ما به عنوان يك ملت دنبالش هستيم . (2 / 6 / 77)
و در جاى ديگر تاكيد مى كنند:
اهـداف راهـبـردى و چـارچـوب كـلى سـيـاسـت هـاى خـارجـى ايـران هـمـان اهدافى است كه 25 سـال پـيـش از درون پـديـده عـظـيم ، عميق و ماندگار انقلاب اسلامى پديدار شد و تا به امـروز در عـرصـه ديـپـلمـاسـى جـهـانـى و مـنـطـقـه اى دنبال شده است . (25 / 5 / 83)
ايـشـان بـا تـوجـه بـه پـيـشـرفت هاى انكارناپذير ملت ايران در عرصه هاى سياسى ، اقتصادى ، اجتماعى ، فرهنگى ، علمى و ديگر عرصه ها بر اين باورند كه :
در جهان اسلام هم بيدارى اسلامى ، فرو ريختن ترس ملتها از ابرقدرتها و احساس هويت تـوده هـاى مـسـلمـان از آثار گرانقدر انقلاب اسلامى و پايدارى ملت ايران است . (25 / 5 /83)
معظم له با اشاره به تغييرات اساسى كه در هندسه معرفتى و سياسى جهان ايجاد شده مى افزايند:
امـروز ليـبـرال دمـكـراسى غرب در افكار عمومى ملت ها با مخالفت هاى روز افزون مواجه شـده اسـت و با افزايش نفرت جهانى از آمريكا دولت اين كشور در حضيض شكست سياسى قرار دارد و در دنيا عملا منزوى شده است . (همان )
مـقـام مـعـظـم رهـبرى يكى ديگر از اهداف سياست خارجى نظام جمهورى اسلامى را نشان دادن چـهـره مـعـتـرض و سـازش نـاپذير نظام اسلامى نسبت به متعرضين مى دانند و تاءكيد مى كنند:
آن نـظـامـى كـه بـه نـام اسـلام و بـه نـام قـرآن اسـت ، ولى در مـقـابـل دشـمـنـان خـدا تـسـليـم مـى شـود، ديـگـر جـمهورى اسلامى نيست ، جمهورى اسلامى امريكايى است . مكتب قرآن و راه انبياء نيست . آن چيزى كه در راهش ، جوانى ها از بين رفت ، جان هاى طيب و طاهر از تن ها خارج گرديد، خون ها ريخته شد، برايش ‍ زحمت ها كشيده شد، ايـن ديـگـر آن نـخـواهـد بـود. چـهره جمهورى اسلامى نسبت به دشمنان خدا و متعرضان به حـريـم مـلت هـا و شـرف انسانيت و استقلال ملت ها، چهره متعرض و عدم تسليم است . ما بى اعتماد و معارض بوديم و هستيم و خواهيم بود. (31 / 4 / 68)
در واقـع اهـداف سـيـاسـت خـارجى تاءمين كننده منافع ملى ايران اسلامى بوده و در راستاى نهادينه كردن حاكميت ملى در نظام متحول بين المللى است .

4. مؤ لفه‌هاى قدرت

رهـبـر مـعـظـم انـقـلاب مـنـافـع مـلى را در چارچوب اصول ، اهداف و ارزشهاى نظام اسلامى قابل تعريف دانسته و در بيان مولفه هاى قدرت ملت ايران خاطر نشان مى كنند:
احـساس هويت و عزت اسلامى ـ كه امروز به بركت پيروزى انقلاب اسلامى در جهان اسلام نـمـودار شـده اسـت ـ يـكـى از مـهـم تـريـن مـؤ لفه هاى قدرت ملت ايران است كه بايد در مناسبات بين المللى حتما به آن توجه شود. (24 / 12 / 84)
ايـشـان الگوى اسلام ارائه شده در ايران را يكى ديگر از مؤ لفه هاى قدرت ملى برمى شمارند و مى فرمايند:
اسلامى كه امروز در ايران ارائه شده برخلاف اسلام طالبانى و همچنين اسلام امريكايى يـا هـضـم شـده در فـرهـنـگ غـربى ، اسلامى است كه داراى روشنفكرى پايبندى به عقايد اسـلامـى ، نـوآورى و پـويـايـى اسـت و بـر اسـاس آن يـك نـظـام و دولت مـتـكـى بر مردم شكل گرفته و در 27 سال گذشته با وجود همه فشارها از مسير اصلى خود خارج نشده ، بـنـابـرايـن بـراى مـسـلمـانـان جـهـان بـسـيـار جـذاب و قـابـل الگـو بـردارى اسـت و ايـن بـرخـلاف خواسته قدرتمندان عالم بويژه امريكاست . (همان )
ايـشـان وسـعـت ، تـنـوع جـمعيتى ، برخوردارى از منابع مهم انرژى دنيا و بسيارى از مواهب طـبـيـعى ، هوشمندى بالاى مردم ، وجود پيوند عميق ميان دولت و مردم ، سطح مشاركت بالاى مـردم در تـصـمـيـم گيرى و انتخابات و موقعيت جغرافيايى بسيار حساس ايران را از جمله ((مـؤ لفـه هـاى مـادى )) قـدرت كشور دانسته ايمان و روحيه معنوى را به عنوان ((مؤ لفه هاى فرهنگى )) قدرت بر شمرده و معتقدند:
عـلاوه بـر ايـن ، ايـمـان اسـلامـى و روحـيـه معنوى ملت ايران و حضور آنان در عرصه هاى مـخـتـلف و حـسـاس كـشـور در سـالهـاى گـذشـته ؛ بر اساس اين ايمان ، از ((مؤ لفه هاى فـرهـنـگى )) قدرت كشور است كه روحيه فداكارى و شهادت طلبى ، ناشى از همين ايمان اسـلامـى اسـت و قدرتهاى جهانى نيز از آن وحشت دارند، بنابراين بايد همواره حفظ شود. (همان )
از ديـدگـاه ، رهـبـر معظم انقلاب ، در عرصه سياست خارجى با چنين پشتوانه و روحيه اى بـايـد بـه ايـفـاى نقش ، مذاكره و هماوردى پرداخت تا قدرت هاى سلطه گر متكبر نتوانند خـواسـتـهـاى خـود را تـحـمـيـل كـنـنـد. ايـشـان در هـمـيـن رابـطـه بـه بـيـان چـگـونـگـى تعامل و روابط با ديگر كشورها مى پردازند و خاطر نشان مى كنند:
در تـعـامـل و مـناسبات دو جانبه همواره بايد تنظيم روابط مد نظر باشد و به گونه اى عـمل شود كه طرف مقابل احساس كند هر گونه رفتار مثبت و يا منفى ، داراى واكنش و نتيجه متناسب با آن خواهد بود. (همان )
ايـشـان معتقدند كه اگر جهان اسلام از نيروى انسانى خود، از نفت خود و از بازارهاى خود، از عـلم خـود و ذخـايـر گـونـاگـون مـادى و معنوى خود خوب استفاده كند، قدرتمندان عالم و سـلطـه گـران نـمـى توانند به او زورگويى كنند؛ زيرا جهان اسلام با داشتن يك پنجم جـمـعيت دنيا و حضور در يكى از حساس ترين مناطق جهان و ميراث علمى و معنوى عميق و كهن ، بـالقـوه مـى تـوانـد بـا جـمـع آورى امـكـانـات خـود مـجـوعـه يـى مـقـتـدر، ثـروتـمـنـد و مستقل تشكيل دهد؛ و در برابر قدرتهاى سلطه گر و اقتدارگر بايستد:
تـظـاهـر ابرقدرتها به اقتدار، بيش از اقتدار واقعى آنهاست . آنها تظاهر به اقتدار مى كـنند، براى اينكه با ابهت و چهره اخم آلود خودشان ملتها را بترسانند، اما اين طور نيست كه آنها واقعا قدرتى داشته باشند!. (6 / 2 / 84)
ايـشـان گـسـتـرش جـنـجـال هـاى تـبـليـغـاتى و جنگ روانى دشمن عليه جمهورى اسلامى را دليـل اقـتـدار ملت ايران مى داند و تاءكيد دارند كه آنها سلطه به همه دنياى اسلام را مى خـواهـنـد و قـصـد دارنـد كـه تـمامى سرزمين هاى اسلامى را در دستهاى مجرم و گنهكار خود قبضه كنند. ولى ملت ما ايستاده است .
استكبار جهانى بداند كه اين ملت فولاد آبديده است زن و مرد اين كشور و اين مرز و بوم ، جوان و پير اين ميهن بزرگ اسلامى و نسل هاى پى در پى از اين ملت بزرگ كه در كوره هـاى حـوادث آبـديـده شـده انـد، بـراى خودشان يك رسالت قائلند؛ رسالت پاسدارى از اسـلام و پـرچـم بر افراشته اسلام در اين سرزمين ، كه امروز يك و نيم ميليارد مسلمان در مناطق مختلف دنيا به اين پرچم چشم دوخته اند. (5 / 1 / 85)
ادامه دارد/
يکشنبه 26 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 318]