شكلگيري گرايشهاي مذهبي تحت تأثير زرتشت (در ايران اسلامي) (به روايت اشپولر) / فان پاتوق

- هم زيستي اديان ناشي از حس ملي ايرانيان
23-1- اگر به اين امر توجه كنيم كه تا چه مدتي، لااقل در ايالات معدودي از ايران، دين اسلام و زردتشت در پهلوي يكديگر ميزيستند و تا چه حدّ اسلام پارهاي از عقايد مجوسيان را پذيرفته و يا لااقل با آنها مدارا نموده است، و همچنين اگر علاوه بر آن به اين مطلب بيانديشيم كه حس ملي روز افزون تا چه اندازه همه را به رعايت سنّت و عادات قديمي ايران ناگزير ميساخت و چگونه بسياري از مردم- به خصوص دانشمندان (مثلاً ابنراوندي)- مكرراً عقيدهي خود را تغيير ميدادهاند، ديگر نميتواند جاي تعجب باشد كه در جنب اين همزيستي نيز فرقههايي مختلط و ممزوج، از دين جديد و قديم يعني از اسل