آیا هوش مصنوعی میتواند عصای دیجیتال برای افراد دارای معلولیت باشد؟
فناوریهای نوین هوش مصنوعی (AI) به سرعت در حال پیشرفت هستند و پتانسیل بالایی برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی افراد، به ویژه افراد دارای معلولیت، دارند. در همین راستا، محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، در مورد ضرورت طراحی یک دستیار هوش مصنوعی بومی ویژه نابینایان سخن گفته است. اما آیا واقعاً هوش مصنوعی میتواند به عصای دیجیتال برای این افراد تبدیل شود؟
پیشنهادی که اگر از سطح ایده فراتر رود، میتواند نقطه عطفی در عدالت دیجیتال برای میلیونها کاربر با نیازهای ویژه در ایران باشد.
– محمدامین آقامیری، رئیس مرکز ملی فضای مجازی
آقامیری در سخنان خود، مهمترین بستر توسعه عدالت را استفاده از ظرفیتهای فناوری دانست و اشاره کرد که میتوان از ظرفیتهای فناوری مستقل از زمان و مکان، برای کاهش نابرابری در ارائه خدمات استفاده کرد.
هوش مصنوعی و تبدیل تصویر به صوت
او با اشاره به فناوریهای موجود مانند Vision AI که تصویر را به صوت تبدیل میکند، اضافه کرد: «پیشنهاد میکنم یک دستیار هوش مصنوعی بومی برای کمک به فعالیتهای نابینایان کشور طراحی شود.»
اما این وعده در شرایطی مطرح میشود که هنوز بخش بزرگی از پلتفرمها و وبسایتهای ایرانی با استانداردهای دسترسپذیری دیجیتال (Accessibility) فاصله زیادی دارند و معدود پلتفرمهایی در این رابطه توانستهاند اقدامات موثری انجام دهند.
چالشهای پیش رو
بسیاری از سازمانهای دولتی، بانکی و حتی فروشگاههای اینترنتی برای کاربران نابینا یا کمبینا عملاً غیرقابل استفاده هستند. صفحات بدون توصیف صوتی، دکمههای بدون تگهای راهنما و عدم سازگاری با نرمافزارهای صفحهخوان، تجربه دیجیتال را برای این کاربران به یک چالش تبدیل کرده است.
این موضوع را هم نباید فراموش کرد که هوش مصنوعی در کشور هنوز متولی ندارد و معدود سازمانهایی که در این رابطه شکل گرفتهاند، عملاً منفعل شدهاند.
استانداردسازی خدمات آنلاین
مرکز ملی فضای مجازی وعده داده که با همکاری سازمان فناوری اطلاعات، استانداردسازی درگاهها و خدمات آنلاین را پیگیری کند و حتی طرحی برای الزام دستگاههای دولتی به رعایت این استانداردها در دستور کار قرار دارد.
با این حال، کارشناسان میگویند که مشکل اصلی نه در نبود فناوری، بلکه در نبود اراده اجرایی است. بسیاری از مصوبات و آییننامههای مشابه در حوزه شفافیت و دسترسپذیری، هرگز از مرحله کاغذ عبور نکردهاند.
فرصتها و چالشها
پیشنهاد آقامیری برای ساخت «دستیار هوش مصنوعی نابینایان» در بهترین حالت میتواند ادامه همین مسیر باشد؛ گامی نو در جهت برابری دیجیتال، اما به شرطی که بر شانههای زیرساختهای واقعی و استانداردسازی جدی بنا شود. در غیر این صورت، خطر آن وجود دارد که «عصای سفید دیجیتال» هم به سرنوشت مشابه بسیاری از طرحهای فناوری بومی دچار شود: نویدبخش در تیتر، ناکارآمد در واقعیت.
