معمای اصرار آژانس بر “توافق قاهره”؛ چرا ایران نمی تواند یک طرفه این تعهد دو جانبه را لغو کند؟

تصویب قطعنامه سخت گیرانه علیه ایران در شورای حکام

در تاریخ 28 آبان ماه، قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی و آمریکا علیه برنامه هسته ای صلح آمیز ایران، در نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی با 19 رای موافق، سه رای مخالف و 12 رای ممتنع به تصویب رسید. این قطعنامه، از ایران می خواهد که فورا اطلاعات، دسترسی و نظارت کامل را بر اساس موافقت نامه پادمان جامع فراهم کرده و همکاری فنی خود را با آژانس افزایش دهد. در غیر این صورت، کشورهای غربی تهدید کرده اند که موضوع ایران به شورای امنیت ارجاع خواهد شد.

یکی از تحولات مهم در این قطعنامه جدید، درخواست از مدیرکل آژانس برای ارائه گزارش راستی آزمایی فعالیت های هسته ای ایران، بر اساس شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل (صادر شده بین سال های 2006 تا 2010) است. این قطعنامه ها که به واسطه مکانیسم ماشه توسط سه کشور اروپایی مجددا در 28 سپتامبر 2025 به اجرا بازگشته اند، از نظر فنی و حقوقی ایران را ملزم به تعلیق تمام فعالیت های مرتبط با غنی سازی، بازفرآوری، تحقیق و توسعه، پروژه های آب سنگین و نیز اجرای کد اصلاح شده 3.1 و پروتکل الحاقی می کنند.

بازگشت قطعنامه ها: گسترش فعالیت ها زیر سوال

رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل بین الملل، رویکرد قطعنامه اخیر شورای حکام را “سخت گیرانه” توصیف کرد. او تاکید کرد که با بازگشت قطعنامه های شورای امنیت، هرچند برجام به پایان رسیده، اما مبنای راستی آزمایی و گزارش دهی آژانس دوباره بر اساس این قطعنامه ها روی میز قرار گرفته است.

به گفته قهرمان پور، بر اساس این قطعنامه ها، اصل داشتن غنی سازی زیر سوال رفته است و هر گونه فعالیت غنی سازی ایران “غیر قانونی” تلقی می شود. این در حالی است که در چارچوب برجام، ایران اجازه داشت سطح مشخصی از تحقیق و توسعه را داشته باشد.

اصرار آژانس بر “توافق قاهره”: خروج یک طرفه امکان پذیر نیست

یکی از ابعاد قابل توجه قطعنامه اخیر، اصرار آژانس بر اجرای توافق نامه ای موسوم به “توافق قاهره” است. این در حالی است که مسئولان ایرانی اعلام کرده اند که این توافق در واکنش به اجرای مکانیسم ماشه (اسنپ بک) ملغی شده است.

قهرمان پور درباره دلیل این اصرار آژانس توضیح داد:

استدلال آژانس این است که توافق قاهره، یک توافق دو جانبه است و ایران نمی تواند به صورت یک طرفه عدم اجرای آن را اعلام کند. خروج از این توافق باید با رضایت هر دو طرف انجام شود. آژانس همین استدلال را از ابتدا درباره اجرای کد اصلاحی 3.1 نیز بیان کرده بود.

بنابراین، از دیدگاه حقوقی آژانس، درخواست ها و تعهدات ایران بر اساس توافق قاهره همچنان به قوت خود باقی است، اگرچه مسئولان کشورمان نظر دیگری دارند.

سکوت خطرناک قطعنامه درباره حملات نظامی

این کارشناس بین الملل یک انتقاد جدی به رویکرد قطعنامه اخیر وارد کرد. او تاکید کرد که قطعنامه و گزارش آژانس، هیچ اشاره ای به حملات نظامی غیرقانونی آمریکا و اسرائیل به مراکز اصلی هسته ای ایران نمی کند.

• نادیده گرفتن حملات: آژانس بدون توجه به این حملات، صرفا به دنبال افزایش دامنه آگاهی خود درباره برنامه هسته ای ایران است، گویی هیچ حمله ای انجام نشده است.
• منفعت غرب: قهرمان پور معتقد است که کشورهای غربی عمدا موضوع حمله نظامی را مسکوت گذاشته اند، زیرا در صورت اشاره به آن، ایران می توانست از آن به عنوان “دستاویز حقوقی” به نفع خود استفاده کند و نیاز به همکاری گسترده با آژانس را کاهش دهد.

رویکرد سخت گیرانه و نیاز به دیپلماسی فعال

قهرمان پور در جمع بندی خود، رویکرد کلی قطعنامه شورای حکام را “سخت گیرانه” و “تند” دانست. او احتمال داد که این موضع تند به این دلیل اتخاذ شده است که کشورهای غربی فعلا نخواسته اند موضوع «عدم پایبندی ایران» را به شورای امنیت ارجاع دهند، اما در عین حال قصد داشته اند پیام بسیار محکمی به ایران بفرستند و از این رو، مطالبات حداکثری را مطرح کرده اند.

وی تاکید کرد که دیپلماسی هسته ای ایران باید تلاش می کرد تا با همکاری روسیه و چین، روی مسائلی مانند نقض روح اساسنامه آژانس توسط آمریکا و اسرائیل در حمله به ایران و اثرات بازگشت قطعنامه های شورای امنیت بر نوع راستی آزمایی فعالیت های هسته ای ایران، تمرکز بیشتری صورت گیرد.