در تاریخ کلیسای کاتولیک، قهرمانان و رهبران بسیاری از زمانهای دور تا کنون ظهور کردهاند. اما یکی از نکات قابل توجه در تاریخ این نهاد مذهبی، عدم وجود پاپ از قاره آفریقا در طول ۱۵۰۰ سال اخیر است. تنها سه پاپ از آفریقا در تاریخ ثبت شدهاند که هنوز هم پرسشهای بسیاری را در مورد دلایل این وضعیت برانگیخته است. این مقاله به بررسی دلایل این موضوع و پیامدهای آن برای کلیسا و قاره آفریقا خواهد پرداخت.
اولین پاپ افریقایی، «سن پطرس» (Saint Peter)، که به عنوان یکی از حواریون عیسی مسیح شناخته میشود، در قرن اول میلادی به مقام پاپی رسید. سپس، در قرنهای بعدی، دو پاپ دیگر با نامهای «سن مِلکیار» (Pope Miltiades) و «سن ویکتوریوس» (Pope Victor I) نیز از آفریقا به مقام پاپی رسیدند. با این وجود، پس از آن، قاره آفریقا به شدت از عرصه قدرت کلیسای کاتولیک کنار گذاشته شد و در ۱۵۰۰ سال گذشته، هیچ پاپی از این قاره به مقام رهبری کلیسا نرسیده است.
یکی از مهمترین دلایل این موضوع، تغییرات تاریخی و اجتماعی است که قاره آفریقا در طول تاریخ به خود دیده است. در قرون وسطی و بعد از آن، دو عامل عمده یعنی استعمار و جنگهای مذهبی در اروپا منجر به انزوا و بیتوجهی به آفریقا گردید. کشورهای اروپایی با استعماری که بر سرزمینهای آفریقایی به راه انداختند، ارتباطات مذهبی و فرهنگی را مختل کردند و به این ترتیب، عرصه حضور کلیسا را در این قاره تنگکردند.
علاوه بر این، در دوران رنسانس و عصر روشنگری، اروپا به سمت حرکتی قوی در راستای تجدیدنظر در اعتقادات مذهبی و نهادهای گوناگون حرکت کرد. کلیسای کاتولیک، بیشتر به مسائل داخلی و چالشهای اروپا پرداخت و قاره آفریقا به تدریج از دایره توجهاتش خارج شد.
نکته دیگر این است که حتی وقتی در دهههای اخیر شاهد جدیدی در حوزه دین و مذهب در آفریقا هستیم، تغییرات در ساختار کلیسای کاتولیک نسبت به پذیرش و معرفی رهبران غیراروپایی، به ویژه از قاره آفریقا، همچنان آهسته و محدود بوده است. پاپ فرانسیس، که از سال ۲۰۱۳ میلادی بر کرسی پاپی نشسته، بارها بر اهمیت تنوع در رهبری کلیسا تاکید کرده است، اما تا کنون تغییرات چشمگیری در این زمینه مشاهده نشده است.
افریقاییها از دیرباز از روحانیان و پیشوایان مذهبی خود در عرصههای مختلف برخوردار بودهاند اما موقعیت آنها در کلیسای کاتولیک و عناصری مانند نژادپرستی، تبعیض نژادی و فرهنگگرایی به شدت بر عدم پرورش پاپهای افریقایی تأثیرگذار بوده است. در سالهای اخیر، افزایش شمار کلیسای کاتولیک در قاره آفریقا نشاندهنده علاقه و اشتیاق مردم به این دین است، اما هنوز تنها چند مقام بالا و معتبری از آفریقا در نهاد کلیسا وجود دارند.
در نهایت، باید گفت که تاریخ پاپها بدین معنا نیست که قاره آفریقا و مردم آن در مسیر مذهبی خود به طور کامل مغفول ماندهاند، بلکه این واقعیت نشانهای از چالشهای پیچیدهای است که همزمان با تحولات اجتماعی و سیاسی در داخل و خارج از کلیسا در آفریقا وجود دارد. انتظار میرود که در آیندهای نزدیک، با تغییرات اجتماعی و فرهنگی، شاهد ظهور پاپی از آفریقا باشیم. این امر نه تنها میتواند نشانهای از پذیرش تنوع در رهبری کلیسای کاتولیک باشد، بلکه نمایانگر پیوندهای عمیقتری بین کلیسا و جوامع آفریقایی است. در نهایت، اینکه آیا در آینده نزدیک بتوان شاهد یک پاپ Afrikan باشد یا خیر، تنها زمان خواهد نشان داد.
