راز فسیل “آرکیوپتریکس”: سکوتی که دانشمندان را به حرف آورد!
آیا میدانید فسیلهای باستانی چه اسراری درباره تکامل پرندگان در خود پنهان کردهاند؟ کشف جدیدترین فسیل “آرکیوپتریکس”، گونهای نمادین متعلق به دوران ژوراسیک، دریچهای نو به سوی درک بهتر این موجودات شگفتانگیز گشوده است. این فسیل که به “آرکیوپتریکس شیکاگو” شهرت یافته، چهاردهمین نمونه یافتشده از این نوع است و به دلیل حفظ فوقالعاده و اندازه کوچک (تقریباً به اندازه یک کبوتر) از اهمیت ویژهای برخوردار است.
نگاهی بیسابقه به آناتومی آرکیوپتریکس
“آرکیوپتریکس شیکاگو” در رسوبات آهکی نزدیک سولنهوفنِ آلمان، که به عنوان بهشت فسیلهای ژوراسیک شناخته میشود، کشف شده است. این فسیل که پیش از سال 1990 توسط یک کلکسیونر خصوصی کشف شده بود، تا آگوست 2022 در اختیار مجموعهداران خصوصی باقی ماند تا اینکه ائتلافی از حامیان به موزه فیلد (Field Museum) کمک کرد تا آن را به دست آورد. دکتر جینگمای اوکانر (Dr. Jingmai O’Connor)، متصدی فسیلهای خزندگان در موزه فیلد، ورود این فسیل را “خیلی، خیلی، خیلی باحال” توصیف کرد و ابراز هیجان کرد که علیرغم اینکه بیش از 160 سال از شناخت آرکیوپتریکس میگذرد، این فسیل میتواند اطلاعات جدیدی ارائه دهد.
دیرینهشناسان با استفاده از سیتیاسکن با وضوح بالا و بازسازی دیجیتال سهبعدی، این فسیل را با جزئیات فوقالعاده بررسی کردند. این فرآیند منجر به کشف یک جمجمه تقریباً کاملاً حفظشده، از جمله یک کام (سقف دهان) بهطرز چشمگیری سالم شد. دکتر اوکانر توضیح داد که استخوانهای موجود در سقف دهان به محققان کمک میکنند تا تکامل جنبش جمجمهای (cranial kinesis) را درک کنند؛ ویژگیای که در پرندگان امروزی وجود دارد و به آنها اجازه میدهد منقار خود را مستقل از جعبه مغز حرکت دهند.
او گفت: «شاید این موضوع هیجانانگیز به نظر نرسد، اما برای افرادی که تکامل پرندگان را مطالعه میکنند، واقعاً مهم است، زیرا این فرضیه مطرح شده است که توانایی تکامل جمجمههای تخصصی برای جایگاههای بومشناختی مختلف، به پرندگان کمک کرده است تا به بیش از 11000 گونه امروزی تکامل یابند.»
این فسیل همچنین بافتهای نرمی را در دستها و پاها حفظ کرده است که این فرضیه را تقویت میکند که آرکیوپتریکس زمان قابل توجهی را روی زمین راه میرفته و احتمالاً قادر به بالا رفتن از درختان بوده است.
[تصویری از آرکیوپتریکس شیکاگو (Credit: Michael Rothman)]
شواهد جدید برای توانایی پرواز آرکیوپتریکس
پرهای بال آرکیوپتریکس شیکاگو، سرنخهای تازهای در بحث علمی مداوم پیرامون منشاء پرواز در دایناسورها ارائه میدهند. در حالی که آرکیوپتریکس اولین دایناسور دارای پر یا بال نبود، اما به عنوان اولین گونه شناختهشدهای در نظر گرفته میشود که قادر به پرواز بوده است. دکتر اوکانر بر کشف مجموعهای خاص از پرها تاکید کرد که قبلاً در این گونه دیده نشده بود: پرهای بلند روی بازوی بالایی به نام tertials.
او توضیح داد که بر خلاف اکثر پرندگان امروزی، آرکیوپتریکس استخوان بازوی بسیار بلندی دارد که باعث ایجاد فاصلهای بین پرهای بال و بدن میشود. این فاصله به هوا اجازه میدهد تا از آن عبور کند و در طول پرواز باعث اختلال در نیروی بالابر شود و پرواز را دشوار کند.
پرندگان امروزی این مشکل را با داشتن بازوهای بالایی کوتاهتر و مجموعهای از پرهای ترتیال که این فاصله را پر میکنند، حل میکنند. دکتر اوکانر گفت: «نمونه ما اولین آرکیوپتریکسی است که به گونهای حفظ و آمادهسازی شده است که میتوانیم پرهای بلند ترتیال آن را ببینیم.»
پیشبرد دانش با فناوری مدرن
تحقیقات انجامشده بر روی آرکیوپتریکس شیکاگو اخیراً در مجله Nature منتشر شده است. این تحقیق نشان میدهد که چگونه روشهای مدرن اسکن و بازسازی میتوانند نور جدیدی بر فسیلهایی که مدتهاست توسط علم مطالعه شدهاند، بتابانند.
حفظ فوقالعاده این نمونه به دیرینهشناسان این امکان را میدهد تا آناتومی و رفتار پرندگان اولیه را با جزئیات بررسی کنند و درک عمیقتری از چگونگی تکامل پرواز و ساختارهای جمجمهای تخصصی در طول دوره ژوراسیک به دست آورند.
