افزایش نیاز به جراحی قلب و لزوم حفظ ایمنی کادر درمان
در سال های اخیر، شاهد رشد فزاینده در تعداد افرادی هستیم که به دلیل شیوع بیماری های قلبی عروقی، ناچار به انجام جراحی های پیچیده مانند جراحی قلب باز (بای پس عروق کرونر) می شوند. در سراسر دنیا و همچنین در ایران، بیماری های قلبی همچنان به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل مرگ و میر شناخته می شوند. با این حال، جراحی قلب باز برای بسیاری از بیماران، حکم تنها راه موثر برای بازگرداندن جریان خون طبیعی و نجات جان را دارد.
اما پیش از اینکه تیغ جراحی به کار گرفته شود، یک مرحله حیاتی وجود دارد: غربالگری دقیق عفونت های ویروسی. بررسی احتمال وجود ویروس های خطرناکی مانند هپاتیت B (HBV)، هپاتیت C (HCV) و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) در بدن بیمار، نه تنها بر روند درمانی خود فرد، بلکه بر ایمنی کامل تیم جراحی و کارکنان درمانی تاثیر مستقیم دارد.
چرا ویروس های خاموش، تهدیدی بزرگ هستند؟
اهمیت این غربالگری در این است که هر سه ویروس ذکر شده می توانند برای مدت های طولانی به صورت خاموش و بدون هیچ گونه علامتی در بدن بیمار باقی بمانند. در جراحی قلب باز، جراحان و پرستاران به طور اجتناب ناپذیری با حجم زیادی از خون بیمار در تماس هستند. اگر تیم درمان از وضعیت عفونی بیمار آگاهی نداشته باشند، خطر انتقال ویروس از طریق خراش های ناخواسته یا تماس مستقیم با خون آلوده به طور چشمگیری افزایش می یابد.
از طرف دیگر، اطلاع از میزان واقعی شیوع این عفونت ها در میان جامعه هدف بیماران قلبی، به مراکز درمانی کمک می کند تا برنامه ریزی دقیق تری برای اقدامات پیشگیرانه، کنترل عفونت و حتی کاهش هزینه های غیرضروری آزمایش های عمومی و گسترده داشته باشند. این آگاهی به سیاست گذاران سلامت اجازه می دهد تا اقدامات پیشگیرانه را به صورت هدفمند و بر اساس گروه های پرخطر واقعی، متمرکز کنند.
یافته های کلیدی یک پژوهش ایرانی: هپاتیت B، شایع ترین ویروس در جراحی قلب
برای درک بهتر این چالش، پژوهشی مهم توسط خانم مریم طالبی مقدم و همکارانشان در دانشگاه علوم پزشکی مازندران انجام شده است. این تیم تحقیقاتی، بیماران کاندید جراحی قلب بستری شده در بیمارستان فاطمه زهرا (س) ساری را مورد بررسی قرار دادند تا میزان شیوع HBV، HCV و HIV را در این جمعیت خاص شناسایی کنند. هدف اصلی این تحقیق، صرفا آمارگیری نبود، بلکه هدف، یافتن ارتباط میان ابتلا به این ویروس ها و عوامل خطر مانند سن، جنسیت، سوابق پزشکی و رفتارهای پرخطر بود.
در این مطالعه، داده های مربوط به ۵۰۰ بیمار که برای جراحی بای پس عروق کرونر یا سایر انواع جراحی های قلب باز آماده می شدند، جمع آوری و به دقت تحلیل شد. اطلاعات ثبت شده شامل سابقه تزریق خون، مصرف مواد مخدر، سابقه خانوادگی ابتلا و همچنین عوامل خطر رایج بیماری های قلبی مانند دیابت، فشار خون بالا و اختلالات چربی بود. با استفاده از ابزارهای آماری پیشرفته، الگوهای شیوع ویروس ها و ارتباط آنها با متغیرهای مختلف مشخص شد.
نتایج تکان دهنده این تحقیق به شرح زیر است:
- هپاتیت B (HBV): شیوع ۸ درصد.
- هپاتیت C (HCV): شیوع ۱ درصد.
- HIV: شیوع ۰.۲ درصد.
تحلیل های بیشتر نشان داد که الگوی شیوع بر اساس جنسیت متفاوت است؛ به طوری که هپاتیت B در زنان کمی بیشتر از مردان و هپاتیت C در مردان با شیوع بالاتری مشاهده شد.
عوامل خطر و گروه های آسیب پذیر: سن، اعتیاد و سابقه انتقال خون
این پژوهش همچنین توانست ارتباط معنی داری میان برخی عوامل و ابتلا به ویروس ها پیدا کند:
- سن: سن پایین تر با احتمال بیشتر ابتلا به HBV و HIV در ارتباط بود، در حالی که موارد هپاتیت C بیشتر در سنین بالاتر دیده شد.
- مصرف مواد مخدر و تزریق خون: مصرف مواد مخدر تزریقی و داشتن سابقه دریافت خون، به عنوان مهم ترین عوامل خطر در بروز عفونت های HCV و HIV شناخته شدند.
- رفتارهای پرخطر: در یک مورد شناسایی شده از بیمار مبتلا به HIV، علت اصلی ابتلا، داشتن چند شریک جنسی گزارش شد، که نشان می دهد رفتارهای پرخطر جنسی همچنان یکی از راه های انتقال مهم محسوب می شود.
جالب است بدانید که بیشتر بیماران مورد مطالعه در گروه سنی ۵۱ تا ۶۰ سال قرار داشتند و بیش از دوسوم آنها دارای تحصیلات زیر دیپلم بودند. با این حال، سابقه خانوادگی ابتلا به ویروس ها در این بیماران بسیار پایین گزارش شد.
لزوم اقدامات پیشگیرانه و توصیه های نهایی
محققان در جمع بندی پژوهش خود، که در «مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران» منتشر شده است، یک بار دیگر بر ضرورت غربالگری پیش از عمل برای تمامی بیماران در معرض خطر تاکید کردند. این غربالگری نه تنها از انتقال ناخواسته عفونت به سایر بیماران، بلکه به طور ویژه از سلامت کارکنان بیمارستان محافظت می کند.
نتایج این تحقیق نشان داد که میزان شیوع ویروس های هپاتیت در بیماران جراحی قلب ایران، تا حد زیادی مشابه الگوهای گزارش شده در سطح جهانی است. این امر، اهمیت رعایت اصول ایمنی و استفاده دائمی از تجهیزات محافظتی استاندارد توسط تیم جراحی را دوچندان می کند. اگرچه خطر انتقال ویروس از بیمار به پزشک پایین است، اما پژوهشگران یادآور می شوند که در صورت هرگونه تماس احتمالی، استفاده از روش های پیشگیری پس از تماس (PEP) همچنان یک اقدام حیاتی و ضروری است.
به طور خلاصه، این مطالعه یک هشدار جدی است: حفظ سلامت نظام درمان و جلوگیری از عواقب ناخواسته عفونت ها، تنها با انجام آزمایش های دقیق و هدفمند پیش از ورود بیمار به اتاق جراحی قلب باز امکان پذیر خواهد بود. انجام مطالعات گسترده تر در سطح ملی می تواند به شناسایی دقیق تر گروه های پرخطر و طراحی استراتژی های پیشگیری موثرتر کمک کند.
