واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: تعادل در اقتصاد
ايران- بيژن بيدآباد*:
مفهوم تعادل يكي از مهمترين مفاهيم تحليلي در تمامي رشتههاي علوم است و اين مفهوم در معاني مقدماتي و معاني متعالي خود حاوي قضاوتهاي ارزشي و اخلاقي است.
علوم مختلف، مفهوم تعادل را به صور مختلف بهكار گرفتهاند و اصولاً ساير پديدههاي عالم هستي منبعث از اين مفهوم است.
علت وجود اين مفهوم در تمامي پديدهها تضاد و كشمكش نيروهاي متضاد است و برآيند نيروها وضعيتي را بهوجود ميآورد كه اين وضعيت تعادل نام دارد؛ خواه اين تعادل ثابت باشد يا متحرك، خواه باثبات باشد يا بيثبات، خواه موقت باشد يا دائم، خواه ميرا باشد يا غيرميرا، متناوب باشد يا غيرمتناوب، كوتاهمدت باشد يا بلندمدت.
مفهوم تعادل در اقتصاد از ديدگاه اقتصاددانان مختلف مطرح شده و نظريات متعددي نيز در اين ارتباط در حيطه مباحث اقتصاد خُرد و اقتصاد كلان و اقتصاد بينالملل مطرح شده است. مفهوم اساسي تعادل در رفتار اقتصادي زيربناي حسابداري دارد و در مفاهيم ساده خريد و فروش دريافت و پرداخت ، دارايي و بدهي و بستانكار و بدهكار پنهان است.
براي مثال خريد يك كالا براي يك فرد معادل فروش كالا به اوست و دريافت يك وجه مستلزم تعادل دريافت و پرداخت در همان وجه، هم براي دريافتكننده و هم براي پرداختكننده است و ميزان دارايي در يك حساب معادل بدهي در حساب طرف مقابل است و بستانكاري يك نفر در يك قلم معادل بدهكاري طرف مقابل در همان قلم است.
اين مفاهيم هرچند بهدليل كثرت تكرار، پيش پا افتاده بهنظر ميرسد ولي اساس تعادل در رفتار اقتصادي انسانها را تشكيل ميدهد كه اين موضوع در اقتصاد به تعادل مصرفكننده، تعادل توليدكننده، عرضه و تقاضا، تعادل در بازار، تعادل در چند بازار، تعادل بين بازارهاي پول و كالا، تعادل در اقتصاد كلان، تعادل در اقتصاد جهان، تعادل در طول زمان و قص عليهذا تعميم مييابد.
مصرفكننده در قالب تعادل ايجاد شده با ارزيابي مطلوبيت نسبي كالاها و خدمات مختلف ميزان رضايتمندي خود را در قالب تركيب سبد كالاي خريداري شده خود حداكثر ميكند. توليدكننده نيز رفتار مشابهي را دنبال ميكند. او براي حداكثر كردن سود خود (در شرايط رقابت كامل) اقدام به حداكثرسازي ميزان توليد محصولات خود كرده و در اين راستا كل محدوديت هزينه و ظرفيت توليد اجازه توليد بينهايت را نميدهد؛ لذا به ميزان منابع خود اقدام به توليد محصول ميكند.
در اين حالت با توجه به اينكه بازدهي يك عامل توليد متفاوت از عامل ديگر است با جايگزيني نسبي آنها تركيبي از آنها را به دست ميآورد تا حداكثر محصول با استفاده از محدوديت هزينه حاصل شود؛ لذا تعادل در رفتار توليدكننده از لحاظ اقتصاد نئوكلاسيك تحقق مييابد.
مفهوم تعادل در بازار
ملاقات مصرفكنندگان براي خريد و توليدكنندگان براي فروش در بازار، منجر به مبادله كالا بين اين دو گروه شده و رقم خريداري شده معادل رقم فروخته شده ميشود و اين مفهوم تعادل در بازار را به وجود ميآورد.
مفهوم تقاضا و عرضه كه ناشي از رفتار مصرفكنندگان و توليدكنندگان است در هنگام عمل مبادله و معامله در قيمت تعادل به مفهوم خريد و فروش است و در باقي قيمتها به مفهوم تمايل خريد (براي مصرف كننده) يا تقاضا و تمايل فروش (براي توليدكننده) با عرضه مطرح ميشود. نظريه تعادل در بازار از همين مفاهيم به دست آمده است.
تعادل از يك بازار به بازار ديگر منتقل ميشود. بلكه به عبارت بهتر بايد گفت در اقتصاد الزاماً بازارها بايد با هم در تعادل قرار گيرند. اگر در يك بازار عدمتعادل تحقق يابد الزاماً بايد بازار ديگري وجود داشته باشد كه در آن نيز عدمتعادل وجود داشته باشد.
مفهوم تعادل در اقتصاد اخلاق
اسلام امور اقتصادي را در زندگى بشر هدف قرار نداده بلكه وسيلهاي لازم دانسته كه با اين وسيله فضايل اخلاقى و معنوي توسط آن احصاء شود. دعوت اسلام به رعايت اعتدال و ميانه روى در اين امور است؛ يعني رعايت اعتدال هم در امور معنوي و هم در امور مادي، براي مثال حتى در انفاق و بخشش كه يك امر منبعث از اخلاق است توصيه ميفرمايد كه جانب اعتدال رعايت شود.
درپي، برخي از صفات بشري كه در ارتباط با رفتارهاي اقتصادي است را برميشماريم كه بسياري از آنها ممدوح و بسياري ديگر مذموم هستند ولي بهينه رفتاري از لحاظ اقتصاد اخلاق، رعايت ميانهروي و اعتدال در آنهاست. در 2 طرف اعتدال، افراط و تفريط قرار دارند كه مهمترين رفتار اقتصادي زير اين 3 عنوان ميانهروي در مقابل اسراف و اقتار است. تبذير و بخل نيز در همين دو غايت قرار ميگيرند كه ميانه روي در خرج، اعتدال آنهاست.
كنز (مال اندوزي، زراندوزي، گنجسازي) در مقابل بذل زياده (ولخرجي) قرار دارد كه در اعتدال آن علم معاش (اقتصاد به مفهوم سنتي آن) قرار دارد. سرمستي از دارايي، افراط و تفريط آن بيتوجهي به اموال و دارايي است و رسيدگي و مراقبت مال اعتدال آن است.
مال انديشي و خمود مالي دو طرف افراط و تفريط و ترك آرزو و واقعيتگرايي حد اعتدال است. تكاثر دارايي در افراط، در مقابل تباه كردن دارايي در تفريط است و حد اعتدال آن در نمو و رشد معتدل دارايي است. اعتدال معاش در ميانة غنا و فقر است و طمع و حرص و آز در حد افراط و سهلانگاري و بيتوجهي در حد تفريط قرار دارند كه اعتدال آن قناعت است.
اتراف در مقابل زهد و رهبانيت (ترك دنيا) در 2 غايت و مصرف در حد نياز در اعتدال آن قرار دارد. پركاري در مقابل تنبلي و بيكاري و اعتدال آن ميانهروي در كاركردن است. حسد و حسرت به ديگران دو طرف غايي و غبطه خوردن و تنبه در ميانه است.
تجمل گرايي و زينت پرستي در مقابل پارهپوشي و كثيفپوشي و اندراس است و تميز پوشي اعتدال آن است. مصرف نكردن و نخوردن و خسّت در يك سمت و تباه و فاسد كردن و دور ريختن و هدر دادن مال در سمت ديگر و اعتدال در حفظ مال و مصرف بهجاست.
خوشبيني افراطي و بدبيني افراطي در طرفين اعتماد قرار ميگيرند و غش زدن و مغبون شدن در طرفين صحت معامله. بسياري صفات محسنه نظير اطعام، ايثار، انفاق، احسان، اكرام، امانت، خوش برخوردي، جوانمردي، بذل، بخشش، رفع تنگدستي و... در مقابل افعال مذموم نظير كم فروشي، گرا نفروشي، خودكامگي، فريب، احتكار، تدليس، تقلب و... در اطلاقات افراط و تفريط قرار دارند كه در اين حدّين قرار ميگيرند.
تمامي اين ملاحظات طيف و دامنه «رفتار عقلايي» كه اقتصاد نئوكلاسيك مطرح ميكند اغماض شده؛ لذا بهينة مطرح در اقتصاد نئوكلاسيك الزاماً بهينه محلي است و بهينه كلي نيست. در اقتصاد اخلاق تعريف مفاهيم بايد متفاوت از اقتصاد متعارف باشد.
لذا مفهوم تعادل علاوه بر خصوصيات مادي مفهوم تعادل كه به آن پرداختيم شامل خصوصيات تعادل به معني حد وسط واقع شدن و به مفهوم عدالت يعني «قرار دادن شئ در موضوع خودش نيز است»
و اگر هدف تعالي روحي انساني را نيز به آن اضافه كنيم مفهوم تعادل در اقتصاد اخلاق به استفاده از منابع به معني قرار دادن شيء در موضع صحيح خودش در جهت حداكثر كردن رشد و تعالي انساني يعني تحقق تعريف كمال برميگردد.
قرار دادن شيء در موضع خود از لحاظ رياضي منطبق با استفادة بهينه از آن است و تحقق معني كمال به معني به فعليت رسيدن قواي فطري انسان است. مسلماً اين رشد و تعالي هم در جنبه مادي است و هم جنبه معنوي. يعني بايد منابع را براي حداكثر كردن مصارف (مطلوبيت/توليد) به گونهاي بهكار برد كه ضمن تامين نيازهاي مادي انسان، زمينه حداكثر رشد و تعالي فكري و معنوي انسان نيز محقق شود.
* اقتصاددان
تاريخ درج: 29 ارديبهشت 1387 ساعت 17:41 تاريخ تاييد: 29 ارديبهشت 1387 ساعت 21:07 تاريخ به روز رساني: 29 ارديبهشت 1387 ساعت 21:05
يکشنبه 29 ارديبهشت 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: همشهری]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1598]