تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835558380
واقع‌گرایی اخلاقی با تأکید بر اندیشه صدرایی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
واقع‌گرایی اخلاقی با تأکید بر اندیشه صدرایی
در این نوشتار، مسئله واقع‌گرایی تنها از حیث وجودی مورد بحث قرار می‌گیرد و جنبه معرفت‌شناسانه آن لحاظ نمی‌شود.
بخش اول چکیده تبیین واقع‌گرایی اخلاقی براساس اندیشه متعالیه و ارائه نظریه مختار مسئله این مقاله است؛ ازاین‌رو ابتدا با اثبات وجود مُعَنونی برای موضوعات گزاره‌های خارجی جهت فراهم آوردن بستر برای وجود خارجی محمول‌های گزاره‌های اخلاقی گردد. به یاری معقولات ثانی فلسفی و معناشناسی، استدلال‌هایی برای واقع‌نمایی محمولات اخلاقی ارائه گردد. در نتیجه چنین نظامی در صورتی می‌تواند وجود واقعیاتی در جانب مفاهیمی را که شأن محمولی دارند، اثبات نماید که نفس‌الامر را آن‌گونه که علامه طباطبایی تفسیر کرده (تحقق و ثبوت) تلقی کنیم. نکته قابل ذکر اینکه در این نوشتار، مسئله واقع‌گرایی تنها از حیث وجودی مورد بحث قرار می‌گیرد و جنبه معرفت‌شناسانه آن لحاظ نمی‌شود. طرح مسئله سخن از واقع‌گرایی اخلاقی (1) و ناواقع‌گرایی اخلاقی (2) در پاسخ به این پرسش کلی است که آیا در عالم واقع، واقعیاتی اخلاقی مستقل از ما وجود دارند که بخشی از اثاث عالم را پر کرده و گزاره‌های اخلاقی حاکی و کاشف از آنها باشند یا اینکه چنین نیست و آرای اخلاقی، کاذب یا حاصل احساسات و عواطف ما هستند و هیچ واقعیتی مستقل از ما ندارند. واقع‌گرای اخلاقی به پرسش اول پاسخ ایجابی می‌دهد و افزون بر اینکه به وجود حقایق اخلاقی مستقل از ما معتقد است، آنها را به یاری قوای ادراکی، قابل شناخت می‌شمارد و گزاره‌های اخلاقی حاکی از آنها را نیز صدق و کذب‌پذیر و معرفت‌بخش می‌داند و لذا می‌توان او را شناخت‌گرای اخلاقی(3) نیز دانست؛ اما اگر فرد قائل به کذب رأی اخلاقی باشد یا آرای اخلاقی را برآمده از احساسات و عواطف بداند، ناواقع‌گرا به‌شمار می‌آید. (4) از بین ناواقع‌گرایان می‌توان نظریه خطای مکی را نیز شناخت‌گرا و دیگران را ناشناخت‌گرای اخلاقی (5) دانست. بنابراین واقع‌گرایی اخلاقی، نوعی نظریه متافیزیکی در مورد ماهیت و ساختار نظام اخلاقی و ادعاهای اخلاقی است که بر واقعیات اخلاقی و گزاره‌های صادق تأکید دارد(Brink, 1989: 14) . واقع‌گرای اخلاقی می‌گوید: همان‌طور که موضوع گزاره‌های اخلاقی (6) مثل عدالت و ظلم از برخی حرکات و کنش‌ها انتزاع می‌شود و به‌نحوی از انحا وجود خارجی دارند، خصوصیات اخلاقی که شأن محمولی دارند نیز وصفی برای کنش‌های اخلاقی به‌شمار می‌آیند و در عالم خارج دارای وجودی خاص هستند و بخشی از جهان خارج را تشکیل می‌دهند. (Landau, 2003: 13 - 14) چنین واقعیاتی بر باورها و نیت‌های ما تقدم مفهومی و وجودی دارد و این‌گونه نیست که انسان و نیت‌ها یا احساسات او واقعیت اخلاقی را برسازند؛ بلکه عقل انسانی چنین واقعیاتی را کشف می‌کند. ناشناخت‌گرایان در نقد واقع‌گرایی اخلاقی می‌گویند: شما فریب زبان اخلاقی را خورده‌اید و چون ظاهر جمله اخباری است، تصور می‌کنید یک واقعیت اخلاقی وجود دارد که این گزاره خاص از آن حکایت می‌کند؛ در‌حالی‌که زبان اخلاقی برای گزارش واقعیت نیست؛ بلکه تنها برای ابراز احساسات و عواطف ما است. (Ibid) واقع‌گرایان اخلاقی در نحوه وجودی محمولات اخلاقی در عالم خارج اختلاف دارند. طبیعت‌گرایی اخلاقی واقعیات اخلاقی را به اموری غیراخلاقی همانند لذت، سعادت، امر الهی و ... تقلیل داده، در عالم خارج برای آن دو مصداقی واحد برمی‌شمارد؛ اما شهودگرایی ـ که واقع‌گرایی واقعی نامیده می‌شود ـ محمولات اخلاقی را ویژگی‌هایی مستقل از امور غیراخلاقی می‌داند که بخشی از اثاث عالم را پر کرده است. به عبارت دیگر، ایشان هیچ‌گاه واقعیات اخلاقی را به امور غیراخلاقی تحویل نمی‌برند. آنچه اشاره شد، برگرفته از آرای فیلسوفان اخلاق غربی است؛ اما فیلسوفان بنام اسلامی هیچ‌گاه به‌طور جدی به این بحث نپرداخته‌اند؛ هرچند غالب آنها را می‌توان نوعی برساخت‌گرا دانست که واقعیت اخلاقیِ مستقل از عقل یا اجتماع یا توافق عقلا را نمی‌پذیرند؛ چنان‌که ابن‌سینا در ادامه تعریف قضایای مشهوره می‌گوید: اگر انسان را به‌تنهایی همراه با قوای ادراکی‌اش ملاحظه کنیم که تحت‌تأثیر آداب اجتماعی قرار نگرفته است، چنین قضایایی را ادراک و تصدیق نمی‌کند و سپس چند قضیه اخلاقی را به‌عنوان نمونه‌هایی برای قضایای مشهوره برمی‌شمارد. خواجه طوسی و قطب‌الدین رازی در شرح آرای ابن‌سینا بر این امر صحه می‌گذارند. (ابن‌سینا، 1375: 1 / 221 ـ 219) محقق اصفهانی نیز ریشه حُسن و قُبح‌ها را بنائات و توافق عقلا بر مدح و ذم افعال اخلاقی می‌داند که همه انسان‌ها آنها را مییابند و بدان‌ها اعتراف و اذعان دارند. (اصفهانی،1373: 3 / 18 ـ 17) اگر برای عقل احراز شد که همه عقلا در این انشا توافق دارند، حکم به صحت می‌کند. البته مقصود از توافق عقلا یک توافق مجموعی و مشاع نیست تا لازم باشد عقلا به‌صورت جمعی و در یک اقدام واحد و مشارکتی، یک انشای واحد جعل کرده باشند؛ بلکه مقصود از توافق عقلا این است که هر‌یک از آنها مستقلاً ایجادکننده این گزاره‌ها باشند. (همان: 2 / 311) حکمت متعالیه ملاصدرا نیز هیچ‌گاه به‌صراحت در مورد واقعیت اخلاقی سخن نگفته است و نمی‌توان به‌طور قطع ادعایی را به ایشان منتسب نمود؛ هرچند قرائنی وجود دارد که ایشان هم‌مسلک با ابن‌سینا است؛ چنان‌که آرای ابن‌سینا را به‌عنوان مؤید سخنان خود بیان نموده، بدون نقد از آن می‌گذرد. (ملاصدرا، 1981: 9 / 114) اما نگارنده معتقد است با تکیه بر نظام فکری حکمت متعالیه می‌توان به‌نحوه‌ای از وجود و واقعیت برای محمولات اخلاقی معتقد شد؛ به این صورت که براساس متافیزیک صدرایی، محمولات گزاره‌های اخلاقی، اگر چه ما بازاء ماهوی و عینی ندارند، به‌مثابه مفاهیم ثانی فلسفی می‌توان نحوه‌ای از وجود برای آنها تصور کرد و البته این مسئله صرف‌نظر از نقدهای وارد بر وجود و نحوه وجودی مفاهیم ثانی فلسفی بررسی می‌شود. بنابراین ابتدا شایسته است مسئله معقول ثانی فلسفی و ارتباط آن با موضوعات گزاره‌های اخلاقی روشن شود تا بتوان استدلال‌هایی بر مبنای آن به نفع واقع‌گرایی اخلاقی ارائه نمود؛ هرچند استدلال‌های دیگری بدون توجه به معقول ثانی فلسفی نیز قابل طرح است. گفتنی است که در ادامه بحث تنها به حیث وجودشناسانه واقع‌گرایی پرداخته می‌شود و حیث معناشناسانه (7) و معرفت‌شناسانه (8) آن لحاظ نمی‌شود. معقول ثانی (9) فلسفی ملاصدرا در حکمت متعالیه خود در‌پی کشف حقایق هستی است و می‌کوشد وجود و عوارض آن را واکاوی نماید و ازاین‌رو غایت فلسفه‌اش را استکمال نفس انسانی از جهت عقل نظری و عملی و کشف هستی‌های مقدور و غیرمقدور می‌داند: اعلم أنّ الفلسفه استکمالاً لنفس الانسانیة بمعرفة حقائق الموجودات على ما هی علیها و الحکم بوجودها تحقیقاً بالبراهین لا أخذاً بالظّن و التّقلید بقدر الوسع الانسانیّ. (ملاصدرا، 1981: 1 / 23) ملاصدرا مفاهیمی را که از هستی‌های خارجی و ذهنی حکایت می‌کنند، به سه گونه مفاهیم تقسیم می‌کند که به‌عنوان معقولات شناخته می‌شوند؛ برخی همانند مفاهیم زید یا سیاهی دارای ما بازاء عینی در عالم خارج هستند و حس ظاهر یا باطن مبنای حصول آنها در ذهن است (مصباح، 1366: 1 / 171) و لذا بدون نیاز به بررسی‌های عقلانی ادراک می‌شوند. این دسته «مفاهیم ماهوی» نامیده می‌شوند. دسته دوم، مفاهیمی همانند جنسیت برای حیوان و یا نوعیت برای انسان هستند که مابازائی در عالم خارج ندارند؛ بلکه تنها در عالم ذهن محقق می‌شوند و حاصل بررسی‌های عقلانی در مورد مفاهیم ماهوی و معقولات ثانی فلسفی هستند و این مفاهیم، «معقول ثانی منطقی» نامیده می‌شوند. (مطهری، 1366: 3 / 300) اما قسم سوم ـ که «معقول ثانی فلسفی» نامیده می‌شود ـ مفاهیمی هستند که از امور خارجی حکایت کرده، آن امور را توصیف می‌کنند. (مطهری، 1375: 5 / 272) این مفاهیم جنبه وصفی دارند و احکام هستی را نمایان می‌کنند (همان: 273 ـ 272) و عروض آنها، ذهنی و اتصافشان خارجی است؛ به این معنا که مفهوم با تعدد مصادیق متعدد نمی‌شود؛ ولی ما بازاء مفهوم در عالم خارج تحقق دارد؛ برخلاف معقولات اولا که عروض و اتصافشان خارجی است یا معقولات ثانی منطقی که عروض و اتصافشان ذهنی است. (همان: 279 ـ 277) این امور شامل مفاهیمی همانند وجود، امکان و وجوب، وحدت، کثرت، کمال، نقص، قوه، فعل و ... هستند که البته دربرگیرنده بسیاری از مفاهیم علوم دیگر و همچنین مفاهیم ارزشی نیز می‌باشند. معقول ثانی فلسفی در درجه اول، مؤلفه‌ای معرفت‌شناسانه است و غرض از بحث در مورد آن بررسی چنین مفاهیمی از حیث معرفت‌شناسانه و کیفیت صدق آنها و ارتباط آنها با دیگر مفاهیم است؛ اما با این‌حال از لحاظ هستی‌شناسانه نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ به این معنا که سؤال می‌شود آیا معقول ثانی فلسفی از واقع خارجی حکایت می‌کند؟ اگر چنین است، واقع و نفس‌الامرِ چنین مفاهیمی چیست؟ از نظر ملاصدرا، این‌گونه مفاهیم از وجوداتی وابسته حکایت می‌کنند که اگر چه استقلال وجودی ندارند، از وجودات خارجی حاصل می‌شوند و توصیف‌کننده آنها هستند. ملاصدرا معتقد است اگر منشأ انتزاع مفاهیم فلسفی اموری خارجی و اتصاف آن امور به این مفاهیم نیز خارجی باشد، مطابَق و مصداق مفاهیم فلسفی نیز اموری خارجی و وجودی هستند و اگر بپذیریم که حیثیتی در خارج در ازاء این مفاهیم است، به‌منزله پذیرفتن خارجیت و واقعیت آنها است. (ملاصدرا، 1981 :1 / 338 ـ 332) بنابراین افزون بر آنکه حمل این مفاهیم بر امور خارجی، حمل خارجی است، در عالم خارج دارای حیثیاتی واقعی هستند. برخی تصور کرده‌اند مُطابَق این مفاهیم با وجودات خارجی و منشأ انتزاع مفاهیم متحد است؛ ولی بنابر حکمت متعالیه سخن درست آن است که حیثیات ما بازاء معقولات فلسفی با منشأ انتزاع خود، تغایر خارجی دارند، از آن جهت که بین موصوف و صفت دوگانگی و تغایر است و نمی‌توان مطابَق آن دو را یکی دانست؛ هرچند هر دو با یک وجود، موجود شده‌اند و به‌اعتبار وجود موصوف، صفت نیز که همان ما بازاء معقولات ثانی فلسفی است، موجود می‌گردد؛ چنان‌که ملاصدرا می‌گوید: والحق أن الإتصاف نسبة بین شیئین متغایرین بحسب الوجود فی ظرف الاتصاف و الحکم بوجود أحد الطرفین دون الآخر فالظرف الذی یکون الإتصاف فیه تَحَکّم، نعم الأشیاء متفاوتة فی الموجودیة و لکل منها حظ خاص من الوجود لیسَ للآخر‌ِ منها، فلکل‌ِ صفةِ من الصفات مرتبة من الوجود یترتب علیها آثار مختصة بها حتى الإضافیات و أعدام الملکات و القوى و الإستعدادات، فإن لها أیضاً حظوظاً ضعیفة من الوجود و التحصل لایمکن الإتصاف بها إلا عند وجودها لموصوفاتها. (همان: 337 ـ 336) مراد از عبارت فوق این است که اتصاف، نسبت بین دو امری است که در ظرف اتصاف از حیث وجودی غیر از هم هستند و در ظرف اتصاف نمی‌توان به وجود یکی از آن دو حکم کرد، ولی به وجود دیگری حکم نکرد و وجهی ندارد که تنها موصوف را موجود بدانیم. (همان: 338) البته اشیا در موجودیت با هم فرق دارند و هر یک از آنها بهره خاصی از وجود دارد که دیگری آن بهره را ندارد. در واقع هر صفتی از صفات، مرتبه‌ای از وجود دارد که آثار خاصی بر آن مترتب است و مرتبه وجودی آن پایین‌تر از مرتبه وجودی موصوف است. پس اگر منشأ انتزاع، امری وجودی و خارجی باشد، صفت آن نیز امری این‌چنین است و به عبارت دیگر، اگر اتصاف خارجی باشد و منشأ انتزاع یک مفهوم، خارجی دانسته شود، باید مطابَق خود مفهوم نیز ـ غیر از مطابَق معروض آن ـ خارجی باشد و البته تغایر مفاهیم فلسفی با منشأ انتزاع آنها بر‌حسب ظرف اتصاف متفاوت است و اگر ظرف اتصاف خارج باشد، دو طرف اتصاف نه‌تنها در خارج موجود هستند، در وجود خارجی خود نیز متغایر هستند؛ هرچند لازم نیست آن دو شیء در یک مرتبه وجودی باشند. در واقع منظور از تغایر، تغایر در بهره‌های وجودی است، به‌گونه‌ای که یک وجود واحد، مراتب و بهره‌های مختلفی از وجود را در خود جمع کرده باشد و هر مرتبه، از آن حیث که مرتبه و بهره خاصی از وجود است، با دیگری متغایر است و لذا نسبت میان وجودات متغایر به‌گونه‌ای است که تغایر مصداقی ایجاد نمی‌کند. خلاصه سخن آنکه، چون اتصاف مفاهیم فلسفی در خارج رخ می‌دهد، خود صفت و مطابَق این مفاهیم در خارج نیز باید خارجی باشد و به عبارت دیگر، در ازاء این مفاهیم در خارج، حیثیاتی واقعی وجود دارد و حمل این مفاهیم بر خارج نیز خارجی است. نکته اساسی در این بحث آن است که می‌توان از راه معقولات ثانی فلسفی استدلالی به‌نفع واقع‌گرایی اخلاقی ارائه نمود و اگر چه بحث واقع‌گرایی اخلاقی غالباً در مورد محمولات اخلاقی است، این امر مبتنی بر بحثی در مورد موضوع گزاره‌های اخلاقی است و لذا سخن از وجود ما بازاء موضوع گزاره‌های اخلاقی تقدم دارد. ما بازاء موضوع گزاره‌های اخلاقی موضوع گزاره‌های اخلاقی، افعال ارادی و اختیاری انسان و محمول آنها یکی از مفاهیم خوب، بد، باید، نباید، وظیفه، مسئولیت و سایر مفاهیم ارزشی است و لذا موضوع گزاره‌های اخلاقی همانند عدالت، ظلم و ... مفاهیمی هستند که از وصف حرکات و سکنات و افعال اختیاری یک موجود ذی‌شعور همراه با نیت و انگیزه انتزاع شده‌اند که نام «هستی‌های مقدور» به خود می‌گیرند. بی‌تردید نمی‌توان این مفاهیم را از‌جمله مفاهیم ماهوی به‌شمار آورد که مبنای حصول آنها در ذهن، حس ظاهر یا باطن است که مابازائی عینی در عالم خارج دارند و همچنین این مفاهیم حاصل بررسی‌های عقلانی در مورد مفاهیم ماهوی و معقولات ثانی منطقی در ذهن نیستند؛ بلکه مفاهیمی هستند که از روابط امور خارجی انتزاع شده، آن امور را توصیف می‌کنند و این اتصاف خارجی است، هرچند عروض آن ذهنی است و لذا می‌توان آنها را از‌جمله مفاهیم ثانی فلسفی به‌شمار آورد که از انحای آن هستی‌ها حکایت می‌کنند و مطابَق و مصداق آنها اموری وجودی و واقعی هستند. موضوعات گزاره‌های اخلاقی به‌مثابه معقولات ثانی فلسفی از نحوه‌ای وجود ربطی حکایت می‌کنند که البته بهره وجودی آنها مترتب بر آن حرکات و سکنات و حتی انگیزه‌هایی است که از آنها انتزاع شده است؛ اما همان‌طور که اشاره شد، اگر موضوع و امری وجودی از صفت و محمولی برخوردار باشد، آن صفت و محمول نیز بهره‌ای از وجود دارند که مترتب بر آن است؛ به دلیل آنکه: «الحکم بوجود احد الطرفین دون الآخر فی الظرف الذی یکون الإتصاف فیه تحکّم»؛ یعنی نمی‌توان به وجود یکی از طرفین موضوع یا محمول اذعان کرد و دیگری را نفی نمود. این امر با مسئله حرکت جوهری چنین تبیین می‌شود که فضائل و رذائل اخلاقی در پرورش ساختار حقیقت انسان تأثیرگذار هستند؛ فضائل و رذائل اخلاقی در آغاز برای انسان حال هستند؛ اما به‌مرور برای او ملکه می‌شوند، سپس به حالت صورت جوهری ظهور می‌کنند و چون به‌صورت جوهر درآیند، نفس برای آن به‌منزله «ماده» و این صورت به‌منزله «صورت» می‌شود و جمعاً یک واقعیت را تشکیل می‌دهند. در نتیجه کم‌کم صورت نوعی او ساخته شده، حقیقتاً حیوان یا فرشته یا شیطان می‌شود و سعادت هر یک از قوا حاصل می‌شود. از نظر ملاصدرا، از حیث وجودشناسی، رفتارهای انسان در یک سیر وجودی به ملکه تبدیل می‌شوند و حقیقت برزخی او را نیز رقم می‌زنند. تکرار اعمال حَسن یا قبیح به شکل‌گیری هیئتی دائمی در نفس انسان منجر می‌شود که به آن «ملکه» می‌گویند. صور اخروی انسان که در آخرت با آنها محشور می‌شود، ناشی از همین ملکات است. (ملاصدرا، 1366: 5 / 187) ملاصدرا حتی ثواب و عقاب اخروی را عین همین اعمال دنیوی می‌داند؛ به‌صورتی‌که اعمال حسنه، عین صور بهشتی مثل رودها، حوریان و ... و اعمال قبیح عین آتش و زقوم هستند. (همان: 4 / 413 ـ 412) اما سخن به اینجا ختم نمی‌شود. وقتی این امور از هستی‌های مقدور به‌شمار می‌آیند، اوصاف آنها نیز از همان بهره وجودی آنها بهره‌مند بوده، ما بازاء موضوعات گزاره‌های اخلاقی به‌شمار می‌آیند و اموری وجودی می‌باشند. شاهد این سخن در کلام ملاصدرا آن است که از نظر وی، علم اخلاق علم به اموری ـ همانند عدالت و ظلم ـ است که به تنظیم حالت یک شخص، در تزکیه نفس و تصفیه ذهن تعلق دارند و به‌واسطه تزکیه نفس و تصفیه ذهن، انسان مستعد قبول علوم نظری می‌گردد تا بدین وسیله به سعادت حقیقی نائل شود. (ملاصدرا، 1382 الف: 1 / 23) پس حیثیت وجودی اموری همانند عدالت و شجاعت که موجب تزکیه و تصفیه نفس انسانی می‌شوند ـ و در مقابل رذائل موجب شقاوت نفس می‌گردند ـ از مسائل علم اخلاق است و اگر بر نفس انسانی عارض شوند، اتحادی بین نفس انسانی و این افعال حاصل شده و نفس انسانی و حقیقت وجودی انسان به‌واسطه آنها کمال می‌یابد و اتصاف چنین مفاهیمی خارجی و عروضشان ذهنی است. در نتیجه ما بازاء چنین مفاهیمی اموری وجودی هستند و چنین تأثیری دارند. (ر.ک: ملاصدرا، 1981: 4 / 205) پی نوشت: [1]. Moral Realism. . Moral Anti –Realism2 3. Moral Cognitivist. 4. در یک تقسیم‌بندی کلی، ناواقع‌گرایی شامل نظریه خطای مکی و ناشناخت‌گرایی می‌شود که ناشناخت‌گرایی نیز خود عبارت است از احسا‌گرایی، توصیه‌گرایی و شبه‌واقع‌گرایی و اما واقع‌گرایی شامل طبیعت‌گرایی، ناطبیعت‌گرایی و فوق‌طبیعت‌گرایی است. البته مجموعه نظریات دیگری وجود دارد که برساخت‌گرایی نامیده می‌شوند و هرچند بریخی کوشیده‌اند آنها را تحت واقع‌گرایی بگنجانند، به‌نظر می‌رسد شایسته است آنها را مستقل از واقع‌گرایی و ناواقع‌گرایی و تحت عنوان برساخت‌گرایی طرح کرد که شامل گروهی از نظریه‌های اخلاقی است که ریشه در سنت اخلاقی کانت دارد. آنها معتقدند واقعیات اخلاقی براساس فرآیند آرمانی تعقل ساخته شده‌اند و ادعاهای اخلاقی هنجاری براساس ویژگی‌های گوناگون عمل و عقل عملی موجه می‌شوند. 5. Moral Anti - cognitivist. 6. موضوع گزاره‌های اخلاقی، افعال ارادی و اختیاری انسان و محمول آن نیز یکی از مفاهیم خوب، بد، باید، نباید، وظیفه، مسئولیت و سایر مفاهیم ارزشی است. تمرکز اصلی در بحث از واقع‌گرایی و ناواقع‌گرایی بر سر محمولات گزاره‌های اخلاقی است، وگرنه حتی ناواقع‌گرایان نیز می‌توانند برای موضوعات گزاره‌های اخلاقی واقعیتی تصور کنند؛ هرچند بسیاری از فیلسوفان اخلاق به‌مناسبت به بررسی موضوعات گزاره‌های اخلاقی نیز می‌پردازند. 7. Semantistic. 8. Epistemic. 9. معقولات ثانی مورد توجه بسیاری از فیلسوفان قرار گرفته است؛ اما نگاه به آنها در مورد امکان و نحوه وجود، بسیار متفاوت است که بررسی دقیق همه دیدگاه‌ها در آن مجال گسترده‌ای می‌طلبد. برای نمونه ابن‌سینا آنها را عوارض وجود بماهو وجود و زائد بر موضوعاتشان در عالم خارج معرفی می‌کند؛ (1363: 13 ـ 12) و ملاصدرا آن مفاهیم را در ذهن و عالم خارج متحد با موضوعاتشان می‌داند؛ اما این نوشتار درصدد بررسی این مسئله براساس رأی ملاصدرا است. (ر.ک: ملاصدرا، 1981: 1 / 139) منابع و مآخذ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، 1363، الشفاء، الإلهیات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم، کتابخانه آیت‌الله نجفی.
ـــــــــــــــ ، 1375، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه طوسی، قم، نشر البلاغه.
اصفهانی، محمدحسین، 1373، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.
ـــــــــــــــ ، 1376، «حسن و قبح عقلی و قاعده ملازمه»، مجله نقد و نظر، ترجمه و تعلیق صادق لاریجانی، شماره 13.
حائری یزدی، مهدی، 1361، کاوش‌های عقل عملی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سبحانی، جعفر، 1377، حسن و قبح عقلی، به کوشش علی ربانی گلپایگانی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالمتألهین، 1354، مبدأ و معاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ـــــــــــــــ ، 1362، الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم، بیدار.
ـــــــــــــــ ، 1363، مفاتیح‌الغیب، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
ـــــــــــــــ ، 1366، تفسیر القرآن الکریم، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، قم، بیدار.
ـــــــــــــــ ، 1367، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــ ، 1375، مجموعه رسائل فلسفی، تحقیق حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت.
ـــــــــــــــ ، 1381، کسر الأصنام الجاهلیة، تصحیح و تعلیق جهانگیری، بنیاد حکمت صدرا، تهران.
ـــــــــــــــ ، 1382 الف، شرح و تعلیقه الهیات شفاء، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ـــــــــــــــ ، 1382 ب، الشواهد الربوبیة، مقدمه و تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
ـــــــــــــــ ، 1981، محمد‌بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، محمدحسین، 1378، نهایة الحکمة، تحقیق غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسه امام خمینی.
طوسی، ابی جعفر نصیرالدین، 1361، شرح الإشارات، تهران، دفتر نشر فرهنگ.
مصباح، محمدتقی، 1366، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی، 1366، شرح مبسوط منظومه، قم، حکمت.
ـــــــــــــــ ، 1375، مجموعه آثار، تهران، صدرا، چ 3.
وارنوک، مری، 1380، فلسفه اخلاق در قرن بیستم، ترجمه و تحشیه ابوالقاسم فنایی، قم، بوستان کتاب.
Brink, David. o, 1989, Moral Realism and The Foundations Of Ethics, New York, Cambrige University Press. Landau, Russ - shafer, 2003, moral realism a defence, Newyork, Oxford university press بهروز محمدی منفرد: استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق 19 ادامه دارد...
93/10/10 - 06:40
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 20]
-
گوناگون
پربازدیدترینها