واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: کشمکش بر سر نام دریای شمال کاسپین یا خزر؟ مساله این است! دریای گیلان، مازندران، قزوین، خزر، هیركان، بحرالسكون، باب الابواب، خوارزمی، آبسکون، كاسپین... شما کدام اسم را برای نامیدن دریای شمال کشور ترجیح می دهید؟ بزرگترین دریاچه دنیا به اندازه گستردگی اش اسم و لقب و شناسه دارد! 35 اسم متفاوتی که البته هیچ کدام به اندازه خزر، مازندران و کاسپین به گوش امروزی ها آشنا نیستند. این روزها اما کشمکش بر سر نام دریای خزر، تبدیل به موضوع مشترک پژوهشگران تاریخی، مجلس، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و البته سازمان میراث فرهنگی شده است. کشمکش برای درست نامیدن دریایی ده ها هزار ساله!
چند سال قبل وقتی حیدر علیاف ـرئیسجمهور پیشین جمهوری آذربایجان ـ از محل قرار داشتن دریای مازندران اظهار بیاطلاعی کرد، اولین زمزمه های تغییر رسمی نام این دریا بر سر زبان ها افتاد. زمزمه هایی که اتفاقا به مهم ترین بهانه تاریخ پژوهی درباره نام این دریا هم تبدیل شد. تا جایی که دکتر عنایتالله رضا مشاور مركز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی شروع به پژوهش کرد و نتایج این پژوهش ها را در کتاب «دریای شمال ایران» منتشر کرد. دکتر عنایت الله رضا درباره اسامی امروز دریای شمال کشور می گوید: «من در بررسی مآخذ مربوط به اوایل دوره اسلامی مانند خداینامهها، شاهنامه فردوسی و كتابهای دیگری كه به زبان پهلوی بود به این نتیجه رسیدم كه اصلا سرزمین شمال ایران، در طول تاریخ مازندران نام نداشته، بلكه ابتدا تپوران و بعدها در دوره اسلامی طبرستان نامیده شده است. درحالیكه مازندران نام ناحیهای در شرق سیستان در شمال هند و در نزدیك ناحیه رود سند بوده است. بنابراین نام «دریای مازندران» عملا برای دریای شمال ایران منتفی است.»معاون گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی: نام خزر در زبان فارسی جا افتاده و نمیشود آن را تغییر داد. ضمن اینكه بیشتر مردم از این که خزر نام یك قوم یهودی بوده است اطلاعی ندارند. بنابراین ضرورتی ندارد که این نام را تغییر دهیم!اما نتایج بررسی های دکتر رضا نشان می داد که نام خزر هم برای دریای شمال ایران نام مناسبی نیست. بر اساس این بررسی ها خزرها قومی بودند که در بخش میانی و جنوبی رود ولگا زندگی می کردند و در دوران انوشیروان خسرو عده ای از آنها به شمال قفقاز مهاجرت کرده و در این منطقه ساکن شدند؛ منطقه ای که اتفاقا فاصله زیادی هم با دریای شمالی ایران داشته است! این قوم که اوایل زندگی شبانی و كوچی داشت، بعد از مدتی دین یهود را پذیرفت اما آشنایی با این دین هم مانع از ادامه خوی نامتمدن و وحشیگر آنها نشد. آنها مرتب به غارتگری و چپاول اقوام مجاور می پرداختند و خسارتهای فراوانی به ساسانیان وارد آوردند.
دکتر رضا می گوید: «تا قرن چهارم هجری قمری از نام خزر خبری نبود. مثلا در كتاب خوارزمی و سفرنامه ابن فضلان اصلا اسمی از خزر نیست. اما در دوره بنیامیه كه سپاهیان مشترك مسلمان ایرانی و عرب به قفقاز لشکرکشی کردند، با خزرها درافتادند. این قوم از طریق رود كر به عربها حمله كرده بود اما اعراب که تصور می كردند خزرها از دریا به این رود آمدهاند، دریای شمال ایران را «بحر الخزر» نامیدند.» خزرهای یهودی پس از آن به سوی اوكراین، مجارستان، لهستان و اروپای شرقی رفتند. اما ظاهرا بعدها، یعنی در سال 1316 و در دوران رضاشاه نام این دریا را بدون هیچ سند و زمینه تاریخی، طبق دستوری كه معلوم نیست از كجا آمده و سند آن چه بوده است، دریای مازندران گذاشتند. دکتر رضا ادامه می دهد: «اما در مقابل خزرها که بی دلیل نامشان روی دریای شمال ایران قرار گرفته، كاسپیها از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره ساسانی در جنوب غرب و جنوب دریای شمال ایران زندگی میكردند. این قوم که نام درست آن ها كاس بود، به نام هیركانی هم شناخته می شدند و تا قسمتهای مركز فلات ایران هم نفوذ داشتند. به همین دلیل بسیاری از مورخان نامهای كاشان و قزوین را هم برگرفته از نام این قوم میدانند.»عده ای از پژوهشگران معتقدند نام خزر را دولت شوروی به دریای شمال داده و با تبلیغات پیاپی این نام را جا انداخته است. این فرضیه ها تا جایی ادامه پیدا می کند که زمزمه های نام گرفتن این دریا به نام دریای آذربایجان و قفقاز هم شنیده می شود!اگر نگاهی به متون جغرافیایی جهان و نوشتههای استرابو، هرودوت و داشته باشید، ردپای کاسی ها را در این آثار هم پیدا خواهید کرد. قومی که نام آنها حتی در در اصطلاحات محلی گیلکی های اصیل هم وجود دارد و به معنای معنی سفید رو استفاده می شود. بنابراین واژه «كاسپین» نه تنها ریشه انگلیسی ندارد، بلکه نامی کاملا فارسی است!دکتر رضا می گوید: «من حكم صادر نمیكنم، ولی اعتقاد دارم نام درست این دریا كاسپی است که از نسبت دادن این دریا به قوم کاسی به دست آمده است. دنیا هم این نام را پذیرفته پس دلیلی ندارد، نامی را كه به قوم و مردم سرزمین خودمان مربوط است، نپذیریم و اسم قومی كه هیچ رابطهای هم با دریای شمال ایران ندارد، به كار ببریم.»
خسرو معتضد هم که این روزها رسانه ای ترین چهره تاریخ پژوهی ایران به شمار می رود، در تایید پژوهش های دکتر رضا می گوید: «دکتر عنایت اله رضا بعد از 10سال بررسی و تلاش ثابت كرده كه نام واقعی دریای شمال ایران «دریای كاسپی» است. نقشه های قدیمی یونان باستان هم این گفته را تایید می کند.»این در حالی است که فرضیه های دیگری هم برای دلیل نام گذاری های متفاوت این دریا مطرح می شود. عده ای از پژوهشگران تاریخ معتقدند نام خزر را دولت شوروی به دریای شمال داده و با تبلیغات پیاپی این نام را جا انداخته است. این فرضیه ها تا جایی ادامه پیدا می کند که زمزمه های نام گرفتن این دریا به نام دریای آذربایجان و قفقاز هم شنیده می شود! اقدامی که ظاهرا در راستای سهم خواهی های جمهوری آذربایجان از دریای کاسپی صورت گرفته است. خسرو معتضد با بیان این مطلب می گوید: «این نام گذاری ها یك اقدام سیاسی است و من قصد دارم، یك نسخه از کتاب دکتر رضا را برای مجله نشنال جئوگرافیك و یك نسخه را هم برای كتابخانه كنگره آمریكا بفرستم تا مشخص شود نام واقعی دریای شمال چیست.»خزرها قومی بودند که در بخش میانی و جنوبی رود ولگا زندگی می کردند و بعد از مهاجرت به شمال قفقاز دین یهود را پذیرفتند. اما آشنایی با این دین هم مانع از ادامه خوی نامتمدن و وحشیگر آنها نشداما با تمام این ها، مقاومت فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مقابل تغییر نام این دریا عامل دیگری است که نام گذاری دریای شمال را چالش برانگیز می کند. چندی پیش بود که نسرین پرویزی معاون گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گفتگو با خبرنگار ایسنا اعلام کرد: «نام مكانهایی كه در زبان فارسی جا افتاده اند نباید تغییر کند!»او ادامه داد: «نام خزر در زبان فارسی جا افتاده و نمیشود آن را تغییر داد. ضمن اینكه بیشتر مردم از این که خزر نام یك قوم یهودی بوده است اطلاعی ندارند. بنابراین ضرورتی ندارد که این نام را تغییر دهیم. در غیر این صورت باید 2500 سال تاریخ را بیرون بكشیم و خیلی از اسامی مصطلح را تغییر دهیم كه عملا این آشناییزدایی امكانپذیر نیست.» پرویزی در همین راستا به نام کشورمان اشاره کرد و ادامه داد: «در چند دهه گذشته در عرصه بینالمللی، نام ایران را نمیشناختند و به جای آن کشور ما را با لفظ پرشیا یاد می کردند. تا جایی که نام ایران و عراق را اشتباه میگرفتند. اما در سال های اخیر، در عرصه بینالمللی، نام ایران هم بدون نیاز به تغییر شناخته شده و جا افتاده است.» گروه گردشگری تبیان- آرزو رستم زاد
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 410]