تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836102411
تأثير وقف بر توسعهي پايدار
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
تأثير وقف بر توسعهي پايدار نويسنده: سيد محمود محموديان مطالعهي موردي مدرسهي چهارباغ اصفهان مقدمه توسعهي اقتصادي سريع در نيمهي دوم قرن بيستم با آلودگي شديد محيط زيست توأم بوده است به گونهاي که اين توسعهي اقتصادي سريع در اغلب کشورهاي جهان همراه با تخريب محيط زيست، آلودگي آبها، اقيانوسها، هوا و حتي خاک بوده است و اين آلودگي هر چند که نخست در کشورهاي سرمايهداري و پيشرفته مشاهده شد اما در طول دو دههي اخير دامن کشورهاي جهان سوم را که براي صنعتي شدن خود تلاش سريعي کردهاند فراگرفته است.اين آلودگيها باعث شده که به تدريج محيط طبيعي از حيز انتفاع افتاده به گونهاي که عملا راه را براي ادامهي سريع رشد اقتصادي مسدود کرده است و اين امر امروزه تقريبا گريبان تمام کشورهاي جهان را فرا گرفته است. توسعهي آلودگي و کاهش رشد اقتصادي در مناطق آلودهي جهان باعث شده که دانشمندان به فکر نوعي توسعه بيفتند که بتواند حداقل آلودگي را داشته باشد و در ضمن راه رشد اقتصادي و بهرهوري از امکانات را نيز مسدود نکند که به اين نوع توسعه، توسعه پايدار ميگويند و يکي از اين گونه بهرهبرداريها از محيط طبيعي و انساني، وقف است که در صورتي که با نيازهاي روز همخواني داشته باشد ميتواند به ميراث جاويدان بدل شده و به گونهاي همانند توسعهي پايدار عمل کند. در اين مقاله نيز سعي شده است با مطالعهي مجموعهي وقفي مدرسهي چهارباغ (امام جعفرصادق) اين امر را به اثبات برسانيم.تعريف توسعهي پايدارآنچه امروز براي جهان معاصر مطرح است ديگر مقولهي توسعهي اقتصادي نيست بلکه توسعهي پايدار است که با توجه به اين که توسعهي پايدار رابطهي تنگاتنگي با زندگي انسان در طبيعت دارد بيمناسبت نيست که نخست اين اصطلاح جديد علمي را که از آغاز دههي 90 ميلادي از اهميت زيادتري برخوردار شده است اين گونه تعريف کنيم:توسعهي پايدار به معناي مديريت و حفاظت منابع طبيعي پايه، و جهت دادن به تحولات تکنولوژي و نهادي است به ترتيبي که نيازهاي انسان و نسلهاي کنوني و آيندهي بشريت به صورت مستمر و پايدار تأمينشود. در توسعهي پايدار منابع آب و خاک و هوا حفظ شده، محيط زيست تخريب نميشود و از نظر فني متناسب، و از نظر اقتصادي قابل قبول و پابرجا، و از نظر اجتماعي قابل پذيرش است (1).بر طبق اين تعريف هر نوع توسعهاي که موجب تخريب محيط زيست و تخريب بافت فرهنگي و اجتماعي انسان شود پذيرفتني نيست و شرط پذيرش توسعهي اقتصادي آن است که به سه عامل جغرافيايي فضا، مکان و انسان با همهي ويژگيهايش توجه کامل داشته باشد.وقف اگر با توجه به نيازهاي روز انجام گيرد به خوبي ميتواند خصوصيات بيان شده در توسعهي پايدار را داشته باشد و اين امر در مجتمعهاي وقفي به خوبي قابل مشاهده است زيرا اين مجتمعها به صورت خوديار عمل کرده و بدون نياز به کمکهاي مالي خارج از وقف ميتوانند تا سالهاي سال در شهرها به خدمات رساني مشغول باشند.بررسي مجتمعهاي وقفي مدرسهي چهارباغ (امام جعفرصادق)اين مجتمع وقفي شامل يک مدرسه و مسجد - که به طور مشترک در يک محل قرار دارد - و همچنين بازارچهاي به نام بازارچهي هنر و هتل عباسي است.اين مدرسه توسط شاه سلطان حسين صفوي در ابتداي قرن 12 ه. ق و بين سالهاي 1125 - 1118 ق ساخته شد. خود سلطان حسين در سال 1118 که ساختمان آجري آن رو به اتمام بود طي وقفنامهاي تمامي زمين مدرسه، گنبد، ايوان و شبستان متصل به آن و ايوان جنوبي و صفهي غربي و قرينه در را به صيغهي مسجد، وقف کافهي شيعيان اثنيعشري و حجرههاي تحتاني و فوقاني را وقف بر طالبان علوم دينيهي اثنيعشري صحيحالاعتقاد کرده است. همچنين عرصهها، حوضها، چاه و مطبخ و باقي عمارات مدرسه وقف طلاب، علما و نمازگزاران در مسجد و ساير صادرين و واردين شد. اين مدرسه و مسجد حدود 9 جريب مساحت دارد (2).معماري اين مدرسه بسيار شگفتانگيز، و از نظر هنر کاشيکاري بسيار بديع، و نشاندهندهي رشد اين هنر در اواخر دورهي صفويه است که شايد اوج اين هنر را در اين مدرسه بتوان مشاهده کرد. به طور مثال رنگ کاشيهاي هر کدام از ايوانهاي چهارگانه با يکديگر متفاوت بوده و معرف فصول چهارگانه است.شاه سلطان حسين خود موقوفات بيشماري را وقف اين مدرسه کرده که اغلب به صورت مزارع کشاورزي است. اين مزارع در حال حاضر در استان چهار محال بختياري و روستاهاي اطراف اصفهان است. تعداد 111 رقبه توسط سلطان حسين بر آن وقف شده است. همچنين بازارچه هنر و هتل عباسي که توسط مادر سلطان حسين در سال 1123 ق وقف بر مدرسه و طلاب آن شده است 92 رقبه دارد. از آنجايي که اين مدرسه و بازارچه و کاروانسرا از همان ابتداي تأسيس اهميت بهسزايي در شهر اصفهان داشته است. در اغلب کتب تاريخي و جغرافيايي مورد ستايش قرار گرفته و از آن صحبت شده است. چنانچه در نصف جهان في تعريف الاصفهان دربارهي آن ميخوانيم: «از جمله بازارچههاي اصفهان بازارچهي بلند آن ميباشد که يک در آن در چهارباغ کهنهي جنب مدرسهي سلطاني است و يک در ديگر به طرف عمارت قديم پشت مطبخ جنب نهر فرشادي ميباشد. بازارچهي مذکور در کمال خوبي و ارتفاع دو طبقه ساخته شده است و طولاني، و بعد از بازار قيصريه به اين خوبي بازاري نيست و يک در مدرسهي سلطاني در آن است و... بعد از زمان افغانها سالها باير بود و الحال نواب اشرف والا (ظل السلطان) آن را مرمت نمود و محل غلامان لشکري قرار دادهاند» (3) و يا دربارهي کاروانسراي فتحيه (هتل عباسي فعلي) در اين کتاب که در دورهي ناصرالدين شاه نوشته شده است. چنين ميخوانيم: «و از جمله کاروانسراها، کاروانسراي بازارچهي بلند است: که آن خلف مدرسهي چهارباغ شاهي و به طرف مشرق آن واقع است. دو طبقه صحن وسيع دارد، تمام نهر فرشادي از ميان آن ميگذرد، در وسط آن مهتابي بر روي نهر ساخته و حجرات زير و بالا به کمال زيبايي و مقبولي ساخته و پرداخته و کاروانسرا چنان مرتب درست شده و بيننده ازوضع بنا و استحکام و صفاي آن گذشته گشاده ميشود... در سالهاي اخير کاروانسرا همچنان بيکار و باير افتاده، در شرف خرابي بوده» (4) که اين توضيحات نشان ميدهد که اين مجموعه بناي وقفي از ابتدا کاربردهاي متنوع داشته و به علت مناسب بودن ساختمان، چه از لحاظ مکان و چه از لحاظ نوع و سبک از اهميت بهسزايي برخوردار بوده و خدمات مناسبي را در اختيار مردم شهر اصفهان قرار داده است.امکانات مدرسهي چهارباغ در زمان صفويهاين مدرسه علاوه بر اين که مورد استفادهي طلاب قرار ميگرفته، تجهيزات جنبي و امکانات علمي و رفاهي زيادي داشته است. اهل اين مدرسه به واسطهي موقوفات آن از تنعم بسياري برخوردار بوده و نفوذ کلمهي آنان زياد و از جهت مادي هيچگونه مشکلي نداشتهاند. به گونهاي که آشپزخانهي مدرسه از جهت تأمين مايحتاج خوراک طلاب و مدرسين در زمان صفوي همواره برقرار بوده ا ست. علاوه بر اين کتابخانهي مدرسهي چهارباغ از جمله کتابخانههاي کم نظير و ارزشمند عهد صفويه بوده است که متأسفانه در زمان فتنهي افغان نابود شده و از بين رفته است اين کتابخانه در اختيار دانش پژوهان آن زمان بوده و کتابداران موظف بودهاند که حضور داشته و کتابهاي مورد استفاده را در اختيار آنان بگذارند (5).وضعيت رقابت مدرسه در عصر حاضردر زمان حال در بازار هنر همراه با بانک ملي جنب آن (در زمان صفويه به جاي اين بانک قهوهخانه بوه است) 88 باب مغازهي استيجاري وجود دارد و کاروانسراي فتحيه نيز به پيشنهاد آقاي آندرهگدار در سال 1346 تبديل به هتل شاه عباس شد که البته کار بازسازي از آن سال آغاز ميشود و اين ساختمان امروزه تبديل به هتل پنج ستارهي عباسي شده که يکي از معتبرترين و زيباترين هتلهاي فعلي شهر سياحتي اصفهان است. مجموعهي وقفي ياد شده توسط واقف جهت اين امور وقف شده بوده است: 1. تعميرات مدرسه، بازار و مسجد؛ 3. صرف مخارج طلاب، مدرسين، کارکنان، خدمه و مؤذن آن؛ 3. خيرات، مبرات به اين شرح:الف. اطعام افطاري هر شب 41 نفر؛ ب. روضهخواني در 21 ماه رمضان؛ ج. اطعام سکنه و سادات مدرسه در روزهاي 17 ربيع الاول 13 رجب؛ ه. اطعام دوازده قرباني در روز عيد اضحي (قربان)؛ و. روضهخواني در دههي عاشورا؛ ز. تلاوت قرآن روزي دو نفر؛ ح. قرائت قرآن در ماه رجب، شعبان و رمضان؛ ط. هر سال يک حج استيجاري جهت واقف؛ ي. استيجار زوار جهت زيارت عتبات عاليات واقع در عراق؛ ک. استيجار ده نفر زوار جهت زيارت مشهد مقدس.درآمد موقوفات در سالهاي اخير به اين شرح بوده است که بايد خرج موارد ياد شده شود: اجارهي دريافتي از مغازهها که در سال 73 ه ق به ميزان 12,167,000 ريال بوده است و چون جمع مساحت مغازههاي وقفي آن تقريبا 1,702 متر بوده است به ازاي هر متر مربع سالانه 7,145 ريال اجاره دريافت ميشود. البته در سالهاي اخير ميزان اجاره و سرقفلي افزايش داشته به گونهاي که در سال 76 براي يک باب مغازه مقدار 162 ميليون ريال سرقفلي و ماهانه 41 هزار ريال اجارهي آن بوده است.در سال 1374 مقدار درآمد هتل عباسي، 550,173,600 ريال بوده است (6) که بر سر مقدار اجارهي آن بين اداره اوقاف و سازمان بيمهي ايران اختلاف وجود دارد. به هر حال وجود رقبات مختلف همراه با کاربردهاي گوناگون آن باعث شده که اين مدرسه بعد از گذشت سيصد سال هنوز سرپا بوده و از گزند حوادث تا حدودي دور بماند به گونهاي که هنوز يکي از مدارس طلبهنشين اصفهان است و علاوه بر آن به عنوان يکي از آثار باستاني زيباي شهر اصفهان نيز به حساب ميآيد. همچنين در جنب آن نيز مراکز فرهنگي مانند مرکز آموزش رايانه قرار دارد و تا چند سال قبل نيز کتابخانهي مرکزي شهرداري در کنار آن قرار داشت.نتيجهگيري و پيشنهادهابا توجه به مباحث در مييابيم که عمل وقف اگر با توجه به مواردي چند صورت بگيرد ميتواند تبديل به ميراث جاويدان شده و با توجه به توسعهي پايدار اثرات مطلوب و مفيد و طولاني مدت را به ارمغان بياورد. البته بايد توجه کرد که وقف خود اثرات منفي نيز به جايميگذارد. به هر حال اثرات مثبت و منفي مجتمعهاي وقفي را ميتوان به اين صورت دستهبندي کرد:اثرات مثبت1. مجتمعهاي وقفي اغلب داراي رقبات متعدد و متنوعي است که ميتواند خدمات مختلفي را در اختيار افراد ساکن در اطراف اين مجتمعها يا ساير افراد ساکن شهر قرار دهد.2. اين مجتمعهاي وقفي به صورت مجتمعهاي خوديار عمل کرده و ميتواند موقوفهي خود را به خوبي حفظ کند و باعث پايداري آن شود و در حقيقت نوعي از توسعهي پايدار است. که در شهرهاي اسلامي به خصوص شهر اصفهان مشاهده ميشود و اين نشان دهندهي اين امر است که واقفان هميشه تاريخ درازمدت را مدنظر قرار ميدادهاند و آباداني اين مجتمعها در طول تاريخ را جزء اهداف خود ميدانستهاند.3. اين مجتمعهاي وقفي به شکلهاي مختلفي مانند محلات وقفي، مدارس، مساجد و يا حتي کاروانسرا يا حمام يا امامزاده هستند. هر يک ميتوانند کاربردهاي مختلفي را با خدمات ويژهي خود ارائه دهند.اثرات منفي1. اين مجتمعهاي وقفي به علت وسعت خود اغلب باعث ميشوند که از تحولات سريع شهري و خدمات رساني جديد به اطراف خود ممانعت ايجاد کرده و باعث شود که بافت قديمي و گاه مخروبهي اطراف آنها باقي بماند.2. تحولات سريع شهري باعث ميشود که گاهي مجتمعهاي وقفي کاربرد خود را از دست بدهند و کمکم به مکاني مخروبه تبديل شوند.3. ورود فنآوري جديد و گسترش امکانات در منازل گاهي موجب ميشود که برخي از انواع موقوفات از حيز انتفاع افتاده و به مکانهايي بلااستفاده تبديل شود (مانند حمامهاي وقفي که اکثرا رو به تعطيلي هستند).پيشنهادهايي که ميتواند نکات مثبت وقف را افزايش و اثرات منفي آن را کاهش دهد و موجب رسيدن به نقطهي توسعهي پايدار در خدمات رساني شهر شود عبارتاند از:1. توجه به نيازهاي روز در وقف ميتواند موجب شود که موقوفات حداکثر کارايي را داشته و مورد استفاده قرار گيرد.2. کاربردهاي متنوع موقوفات ميتواند در هر زمان با توجه به يکي از کاربردهاي آن، موقوفات را زنده نگه دارد.3. انعطاف پذير بودن وقفنامهها به گونهاي که بتوان در زمانهاي مختلف با توجه به نيازهاي جديد کاربردهاي جديدي به آنها داد و نحوهي مصرف موقوفات را با توجه به اين نيازها تغيير داد. با توجه به اين امر آينده از آن کساني است که بتوانند سريعتر خود را با اين تغييرات تطبيق داده و همگام با زمان به حرکت و پيش رفت اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي ادامه دهند.4. افق ديد واقفان محترم و خير و دست اندرکاران ادارهي اوقاف بايد گسترده شده و جريان وقف را به زمينههاي توليدي مانند ايجاد صنايع و مجتمعهاي کشاورزي و غيره سوق دهند تا سود حاصله به امور اقتصادي جامعه نيز کمک کند.چند عامل از عواملي که بر شمرديم در موقوفهي مدرسهي چهارباغ وجود دارد. وجود همين عوامل باعث شده که اين مجتمع وقفي بعد از گذشت سيصد سال هنوز کاربردهاي خود را حفظ کرده و بتواند به نقش آفريني خود ادامه دهد.پی نوشت:1- آسايش، حسين، «نگاهي تحليلگرانه به عمران روستايي در ايران»، فصلنامهي تحقيقات جغرافيايي، ش 34، پاييز 1373.2- نصيري مقدم، محمدنادر، «وقفنامهي مدرسهي چهارباغ اصفهان»، فصلنامهي ميراث جاويدان، ش 8، زمستان 1373.3- محمدرضا اصفهاني، محمدمهدي، نصف جهان في تعريف الاصفهان، (تصحيح منوچهر ستوده)، اميرکبير، چ 2، تهران، 1368.4- همان.5- برجيان، حبيب و حوري، جزوهي دستنويس دربارهي معماري هتل عباسي.6- رک: پروندهي موقوفات مدرسهي چهارباغ واقع در بايگاني ادارهي کل اوقاف و امور خيريهي اصفهان.منبع: ميراث جاويدانتصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 605]
-
گوناگون
پربازدیدترینها