تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836477233
نگاهی به گسترة اخلاق‌پژوهی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
نگاهی به گسترة اخلاق‌پژوهی
امروزه برای تحقیق و ارائه نظریاتی دربارة فلسفة اخلاق، آگاهی از دیگر بخش‌های اخلاق‌پژوهی، ضروری است. دامنة این پژوهش‌ها به طور دائم افزایش می‌یابد و محققان برای داشتن چشمانداز کلی در این حوزه، باید جمع‌بندی‌های کلان داشته باشد.
بخش اول چکیده امروزه دامنه مباحث فلسفه اخلاق بسیار گسترده شده است. گاهی این گستردگی ممکن است سبب تشتت و ابهام درشناخت مباحث مربوط به اخلاق گردد. از این رو، این نوشتار در پی آن است تا در یک جمع‌بندی کلی، به رئوس مباحث، دیدگاه‌ها و مکاتب مهم در حوزه اخلاق‌پژوهی بپردازد که می‌تواند زمینه رسیدن به چشمانداز کلی در مباحث مطرح در اخلاق‌پژوهی را فراهم کند. بر این اساس، نوشتار حاضر در صدد آن است تا برای رسیدن به این منظر کلی، آن را درپنج بخش مطرح سازد. این پنج بخش عبارتند از: «اقسام کلی پژوهش در حوزه اخلاق»، «اخلاق به مثابه»، «تقسیمات کلی در اخلاق»، «اصطلاحات اولیه» و «دیدگاه‌ها و مکاتب فلسفی». لازم به ذکراست که تقسیم‌بندی‌های کلی و فروعات آنها، به طور عمده با توجه به جریان محقق و موجود اخلاق‌پژوهی مطرح شده است. کلیدواژه‌ها: اخلاق‌پژوهی، اقسام و جهات پژوهشی در اخلاق، دیدگاه‌ها و مکاتب، رسیدن به منظر کلی، جریان‌های موجوداخلاق‌پژوهی. مقدمه امروزه بررسی اخلاق و تحقیق در مورد آن، گستردگی قابل‌توجهی دارد. این گستردگی ناشی از جنبه‌های گوناگونی مانند تنوع روش، رویکرد و... در مورد اخلاق است. به نظر می‌رسد با توجه به گستردگی مباحث اخلاق‌پژوهی در دورة معاصر، داشتن چشمانداز کلی و اولیه از گسترة پژوهش‌های مذکور و آشنایی با موضوع‌های آنها، برای اخلاق‌پژوهان و فلسفه اندیشان، امری مطلوب و بلکه لازم باشد. بر این اساس، برآنیم تا در یک جمع‌بندی و در ذیل عنوان کلی گسترة پژوهش و تحقیق در حوزه اخلاق، به پنج مبحث در حوزه اخلاق بپردازیم. 1. اقسام کلی پژوهش در حوزة اخلاق می‌توان جریان اخلاق‌پژوهی را در قالب اقسام کلیش، بدون توجه به اقسام جزیی آن، در نظر گرفت. به بیان دیگر، در آغاز می‌توان اخلاق‌پژوهی را در چارچوب‌ها و بخش‌های کلی (موجود و ممکن) آن بررسی کرد. در ادامه به بخشی از تقسیم‌بندی‌های کلی در حوزة اخلاق‌پژوهی اشاره می‌کنیم. 1ـ1. اخلاق‌پژوهی فلسفی و غیرفلسفی نخستین تقسیم‌بندی کلی در حوزة اخلاق‌پژوهی؛ تقسیم آن به دو نوع فلسفی و غیرفلسفی است. اخلاق‌پژوهی فلسفی بر اساس تأمل، نظریه‌پردازی، استدلال‌ورزی، نقد و تحلیل عقلانی صورت می‌گیرد. این فرآیند پژوهش، خواه از امرجزئی و شخصی آغاز شود و خواه از امر کلی، فرآیندی عقلانی است. اخلاق‌پژوهی غیرفلسفی، شامل اخلاق‌پژوهی تجربی (مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و تاریخ اخلاق) و اخلاق‌پژوهی دینی و عرفانی می‌شود. در این نوع اخلاق‌پژوهی، از «تجربه»، «وحی» و «شهود» برای پژوهش در مورد اخلاق استفاده می‌شود. 1ـ2. اخلاق‌پژوهی درجة اول و دوم تقسیم‌بندی کلی دیگری که در مورد اخلاق‌پژوهی می‌توان در نظر داشت، تقسیم آن به درجة اول و دوم است. در حوزة اخلاق، پژوهش‌هایی درجة اول به شمار می‌آیند که به اخلاق به طور فی‌نفسه (اخلاق)، و نه به مثابه یک علم (علم اخلاق) بپردازند. توضیح اینکه اخلاق، واقعیت و مقام ثبوت مخصوص خود را دارد. پژوهش‌هایی که اخلاق از این حیث به بررسی آن می‌پردازند، درجة نخست نامیده می‌شوند؛ حال اگر اخلاق را به منزلة یک علم و رشتة علمی در نظر بگیریم، آن‌را در حوزة پژوهش‌های درجة دوم قرار داده‌ایم. در پژوهش نوع نخست، برای نمونه، پرسش این است که چه چیزی خوب یا بد است یا اینکه خوب و بد چیست؛ اما در پژوهش نوع دوم، به بررسی موضوع، روش، غایت و... علم اخلاق پرداخته می‌شود. در نوع نخست، موضوع پژوهش خود واقعیت اخلاق است؛ اما در نوع دوم، علم به واقعیت اخلاق. 1ـ3. اخلاق‌پژوهی بازی‌گرانه و تماشاگرانه پژوهش‌ها در مورداخلاق می‌توانند حاصل نظرگاه خود شخص به منزله یک انسان درگیر در عالم باشد. در این حالت، این پژوهش در مورد اخلاق، پژوهشی ناشی از موضع یک بازیگر اخلاقی است. همچنین این پژوهش‌ها نیز بر اساس دیدگاه‌ها و روایت‌های دیگران (فیلسوفان و...) تنظیم و تدوین می‌شوند؛ بدون آنکه محقق آن دیدگاه‌ها را در مقامِ بازیگر عرصة اخلاق تجربه کرده باشد. چنین پژوهشی محصول تماشاگری است و از این موضع، تحقیق و تدوین و تنظیم شده است. 1ـ4. رویکردهای سه‌گانه فلسفی در اخلاق‌پژوهی در اخلاق‌پژوهی می‌توان از سه رویکرد کلی فلسفی سخن گفت: الف) رویکرد تحلیلی؛ ب) پدیدارشناختی؛ ج) وجودی (اگزیستانسیالیستی). رویکرد تحلیلی، پژوهش در موضوع اخلاق را با تکیه بر منطق و زبان صورت می‌دهد. به بیان دیگر، اخلاق در قالب منطق و زبان بررسی می‌شود. در این رویکرد، اخلاق در چارچوب موضوعات، محمولات، نسبت‌ها، گزاره‌ها و استدلال‌های اخلاقی مورد تحقیق قرار می‌گیرد. افزون بر این، بررسی اخلاق بر مبنای زبان در چارچوب پرسش از جملات، معناداری و... اخلاق، صورت می‌گیرد. تکیه بر وضوح‌بخشی به تصورات و واژه‌ها، ایضاح تصدیقات و جملات، استدلال و دلیل‌آوری و تحلیل و نقد آرا، از ویژگی‌های مهم این رویکرد است(1). در رویکرد پدیدارشناختی، اخلاق به مثابه یک پدیدار در سطح آگاهی فاعل شناسا (سوژه) بررسی می‌شود. در واقع، پدیدارشناسی اخلاق عبارت است از کشف ذات امور اخلاقی در سطح آگاهی از طریق به کاربردن روش پدیدارشناختی در مورد پدیدارهای اخلاقی، که در سطح آگاهی بی‌واسطه فاعل شناسا تقرر یافته‌اند. رویکرد پدیدارشناختی در رسیدن به هدف خود، از روشی ویژه استفاده می‌کند. مراحل و شرایط عمدة این روش عبارت‌اند از: 1. تعلیق حکم در مورد صدق و کذب یا وجود و عدم‌پدیدار؛ 2. توجه به شهود بی‌واسطة پدیدار؛ 3. کنارنهادن پیش‌فرض‌های ذهن‌ها؛ 4. عدم تحویل و فروکاهش به عناصر و مبادی دیگر؛ 5. توصیفی بودن صرف، نسبت به آنچه در ادراک بی‌واسطه نمودار شده است؛ 6. التفات داشتن پدیدار یا آگاهی از چیزی بودن در ادراک پدیداری؛ 7. گذر از مرحله امر روانی به صورت مثالی یا عقلی بر اساس قوام‌بخشی و انشاء صورت عقلی؛ 8. شهود ذات یا دریافت ذات پدیدار؛ 9. مشارکت اذهان در امر اداراک پدیداری (عالم زندگی یا بیناذهنی)(2). در رویکرد وجودی (اگزیستانسیالیستی)، اخلاق به مثابه نحوه‌ای از وجود انسانی مورد پژوهش قرار می‌گیرد. اخلاق برای انسان چیز عارضی مانند نقش بر روی دیوار نیست؛ بلکه نحوه‌ای از کل وجود اوست که بر بنیادهای ویژه و ابعاد وجودی او ظهوریافته است. رویکرد وجودی، اخلاق را در بستر جنبه‌های بنیادی وجود آدمی و در آن چارچوب بررسی می‌کند؛ مانند در عالم‌بودن و میان روابط زیستن، اصالت و عدم اصالت در وجود آدمی، تفرد، تقدم وجود بر ماهیت، تعریف‌ناپذیری انسان، تنهایی، معنابخشی، مرگ آگاهی، مسئولیت، اراده، آزادی، اهمیت دادن به انسان انضمامی و انسان گوشت و پوست و استخوان‌دار و ... . اگر اخلاق را بر اساس بنیادهایی اگزیستانسیالیستی فهم و تفسیر کنیم، آنگاه دیدگاه ما در مورد اخلاق، بر اساس رویکرد وجودی شکل گرفته است(3). 1ـ5. اخلاق‌پژوهی توصیه‌ای، توصیفی و تحلیلی تقسیم دیگری که می‌توان در اخلاق‌پژوهی بدان اشاره کرد، اخلاق‌پژوهی توصیه‌ای، توصیفی و تحلیلی است. اخلاق‌پژوهی توصیه‌ای که مربوط به تحقیق در حوزة اخلاق هنجاری یا دستوری است، مجموعه‌ای از مباحث در مورد اخلاق می‌باشد که جنبة مصداقی دارند. این نوع پژوهش در پی یافتن مصادیق مفاهیم بنیادین اخلاق است. در این مقام، محمول پدیده‌های اخلاقی یکی از هفت مفهوم بنیادی اخلاق یعنی خوب و بد، باید و نباید، صواب و خطا (درست و نادرست) و وظیفه می‌باشد. لازم به یادآوری است که برای یافتن مصادیق محمولات اخلاقی، هم نیازمند تعریف آنها هستیم و هم محتاج ملاک. روش این نوع پژوهش به طریق تجربی، عقلی و شهودی است؛ حاصل آن در اخلاق نیز شکل‌گیری شاخه‌های متعددی مانند اخلاق اقتصادی، اخلاق پزشکی، اخلاق دانشجویی، اخلاق سیاسی و... می‌باشد. اخلاق‌پژوهی توصیفی،(4) مربوط به تحقیق و مطالعه در امور اخلاقی است. این قسم مطالعات، به تبیین (توصیف و تعلیل) اخلاقیات، آثار و نتایج آنها می‌پردازند. در این مقام، هم به چیستی و توصیف پدیده‌های اخلاقی و هم به تعلیل آن (در سطح واقع، مثال در سطحِ روان و جامعه)، یعنی به بیان علت وقوع و پیدایش آن و نیز به نتایج آنها پرداخته می‌شود؛ مانند جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اخلاق. اخلاق‌پژوهی تحلیلی، مربوط به مباحثی است که کاملاً جنبة مفهومی دارند و به مطالعات تحلیلی در مورد الفاظ، مفاهیم، جملات، گزاره‌ها و استدلال‌های مطرح در اخلاق مربوط می‌باشد(5). 1ـ6. اقسام پژوهش بر حسب وجود سه جنبه «آموزه، روش ومهارت» در اخلاق اخلاق‌پژوهی را می‌توان بر محور کلی آموزه، روش و مهارت در اخلاق نیز در نظر گرفت. سه جنبه در اخلاق متصور است که باید در اخلاق‌پژوهی بدان توجه کرد: الف) جنبة آموزة اخلاق که عبارت است از تحقیق در نظریات و بیان و توضیح محتوا در دو مقام «بنیادهای اخلاق» و «خود اخلاق یا نظریة اخلاقی»؛ ب) جنبة روش در اخلاق که عبارت است از مراحل، شیوه‌ها و گام‌های مورد نیاز برای وصول به اهداف اخلاق که همان تحقق بخشیدن به بخشی از آموزة اخلاق، یعنی نظریه اخلاقی است. بررسی توصیه‌های کلی روشی از جهت کیفی و کمی، برای تقرب به امر ارزشی و پرهیز از امر ضد ارزشی، در این مقام مورد پژوهش قرار می‌گیرد؛ ج) جنبة مهارت در اخلاق به ارائة تکنیک‌ها، مهارت‌ها و تمرین‌هایی عملی، برای تحقق عملی نظریه اخلاقی مربوط است. بررسی تکنیک‌ها و مهارت‌ها و تمرین‌های عملی، در این حیطه مورد پژوهش قرار می‌گیرد. 2. اخلاق‌پژوهی بر اساسِ «اخلاق به مثابه» پژوهش دربارة اخلاق می‌تواند مبتنی بر حیثیات ویژه‌ای که در مورد اخلاق لحاظ می‌شود، صورت گیرد. اساساً جنبه‌های گوناگون اخلاق می‌تواند ابعاد پژوهشی مختلفی را در آن آشکار سازد. و بر این اساس به محورها و موضوعاتی در اخلاق‌پژوهی دست یابیم. به دنبال این شیوة کلی، می‌توان به اقسام کلی تحقیق نیز دست یافت. در واقع این شیوة تقسیم‌بندی در حوزه اخلاق‌پژوهی را می‌توان اخلاق‌پژوهی بر اساس «اخلاق به مثابه» یا «اخلاق از حیث و جهتِ» نام نهاد. در این مقام، جنبه‌های اخلاق و نیز انتظارات حقیقی و فلسفی از آن حوزة ویژة پژوهشی را تعین می‌کند. چنین رویکردی به اخلاق ـ یعنی پرداختن به آن بر اساس «اخلاق به مثابه» ـ را می‌توان در آثار برخی از فیلسوفان معاصر مشاهده کرد.(6) روشن است که در این مقام با «اخلاق به معنای»(7) سروکار نداریم؛ بلکه سخن بر سر این است که با معانی متعددی که از اخلاق شده است، افزون بر این، اخلاق حقیقتی است که خود را در قالب‌ها، نمودها، پدیدارها و ابعاد متعددی در حوزه‌های متنوع فردی، اجتماعی، علمی، تاریخی و... آشکار ساخته است؛ به گونه‌ای که هر یک از این نمودها، موضوعیت و استقلال دارند و نیازمند بررسی و تحقیق است. حال پرسش پیش‌روی این است که نمودها، جنبه‌های موجود یا ممکن و مفروضی که با تأمل فلسفی می‌توان در اخلاق سراغ گرفت، کدام‌اند؟ در ذیل، به برخی از این نمودها اشاره می‌شود: اخلاق به مثابه دانش و علم علم اخلاق: اخلاق به مثابه رشته علمی و دانشگاهی؛(8) رشتة اخلاق: اخلاق به مثابه نظام و دستگاه؛ نظام اخلاقی؛ اخلاق به مثابه روش؛ روش اخلاقی اخلاق به مثابه مهارت؛ مهارت اخلاقی: اخلاق به مثابه پارادایم؛ پارادایم اخلاقی؛ اخلاق به مثابه نگرش ودید؛(9) دید اخلاقی: اخلاق به مثابه میل، گرایش و کشش درونی یا وجدان؛(10) میل و وجدان اخلاقی: اخلاق به مثابه جامعه اخلاقی؛ اخلاق به مثابه امر تاریخ‌مند: اخلاق به مثابه سنت(11): سنت اخلاقی: اخلاق به مثابه آداب و رسوم؛ اخلاق به مثابه تجربة اخلاقی؛ اخلاق به مثابه خُلق / خلقیات، ـ اخلاق به مثابه عادت / عادات؛ اخلاق به مثابه سیر و سلوک اخلاق عرفانی: اخلاق به مثابه عبادت و پرستش؛ پرستش اخلاقی: اخلاق به مثابه پند و اندرز، اخلاق به مثابه گفتمان. گفتمان اخلاقی: اخلاق به مثابه نحوه‌ای زبان؛ زبان اخلاق: اخلاق به مثابه ایدئولوژی / ابزار ایدئولوژی اخلاق به مثابه منبع و شیوه‌ای برای نقد قدرت: اخلاق به مثابه فلسفه اولی اخلاق به مثابه متافیزیک یا فلسفه اخلاق محور یا فلسفه اخلاقی(12) اخلاق به مثابه نحوه وجود و... . 3. تقسیمات کلی در مورد اخلاق برخی از پژوهش‌هایی که درحوزة اخلاق صورت می‌گیرد، مبتنی بر تقسیمات کلی در مورد خود اخلاق است و چنین اقسامی را در پیش فرض دارند. آشنایی با این تقسیمات کلی هم، می‌تواند زمینة آشنایی با مبنای پژوهش‌های مربوط به اخلاق باشد و نیز مبنایی برای تحقیقات دربارة اخلاق شود. 3ـ1. اخلاق دینی و غیردینی اخلاق دینی اساساً اخلاق خدامحور است. در این نظریه، خداشناسی بر انسان‌شناسی مقدم می‌باشد. ویژگی اساسی اخلاق دینی تأثیر و دخالت دادن ایمان و اعتقادات دینی در امر اخلاق می‌باشد. اخلاق دینی عبارت است از اخلاقی که در چارچوب ایمان و اعتقادات دینی شکل گرفته و به شکلی به دین وابسته باشد. اخلاق غیردینی ـ خواه ضددینی خواه غیرضددینی ـ این ویژگی را ندارد. برای مثال، در مورد اخلاق اسلامی نظر بر این است که اتکای آن بر توحید، و کالبدش حاوی روح توحید است؛ هدف آن ذات خداوند، و روش آن پیشگیری ـ به جای درمان رذایل اخلاقی ـ است.(13) برخی دیگر نیز معتقدند: در اخلاق اسلامی اساساً توجه به نشستن خدا در دل و محبت ورزیدن به اوست و از این طریق است که رشته‌های دلبستگی و عشق به غیر او که سرچشمة همه رذایل است، گسسته خواهد شد. براین‌اساس در اخلاق اسلامی، مسئله تنها علم و جهل (که محور اخلاق ارسطویی می‌باشد) نیست؛ بلکه مسئله اصلی عشق ورزیدن و محبت داشتن است.(14) دربارة مورد ماهیت اخلاق مسیحی نیز نظر برخی بر این است که: دیدگاهی است که پیام اخلاقی مسیحیت را چنان به طور اساسی با مجموعه کامل وحی و انکشاف الهی مرتبط می‌داند که هرتلاشی برای جداکردن آن از بافت گسترده‌تر، ناکام خواهد ماند. افزون بر این، از آنجا که تنها مسیحیت خیر و سرنوشت واقعی انسان‌ها را به ایشان می‌نمایاند و در نتیجه، آن‌گونه که واقعاً هستند، ایشان را مورد خطاب قرار می‌دهد، راه دیگری جز مسیحیت وجود ندارد که بتوانیم از طریق آن، خیر واقعی خویش را بشناسیم. از این‌رو، این عقیده که می‌توان مسیحیت را به پیام اخلاقی در دسترس همه و مستقل از جامه تاریخی‌اش ـ و در واقع بدون هیچ ارتباط اساسی با عیسی ـ فروکاست، از اساس نامعقول است؛ زیرا جدای از وحی و انکشاف الهی هیچ معرفت حقیقی دربارة خیر و شرّ وجود ندارد.(15) 3ـ2. اخلاق سکولار و غیرسکولار اخلاق سکولار اساساً اخلاقی انسان‌محور است. در این نظریه، انسان‌شناسی بر شناسایی امور دیگر مانند خداشناسی و... تقدم دارد. اخلاق سکولار بر اساس ظرفیت‌های انسانی و در چارچوب انسانی تعریف می‌شود. عقل، روان، بدن، جامعه و تاریخ انسانی، منابع شکل‌گیری چنین اخلاقی است. اخلاق غیرسکولار (ضدسکولار یا غیرضدسکولار) این ویژگی را ندارد. معمولاً اخلاق سکولار در مقایسه با اخلاق دینی، فهم و تعریف می‌شود. از این‌رو، برای روشن‌شدن هر چه بیشتر ماهیت آن، به مقایسة آن با اخلاق دینی می‌پردازیم. در اخلاق سکولار، نیات، انگیزه‌ها، اندیشه‌ها و رفتارهای اخلاقی، اموری فرادینی محسوب می‌شوند؛ با اینکه میان اخلاق و دین ارتباط وجود دارد؛ اما اخلاق امری مستقل از دین است. از دیدگاه سکولاریستی، رابطة دین با اخلاق چنین ترسیم می‌شود: جانمایة سکولاریسم در باب رابطة دین و اخلاق این است که شریعت عقل، که از طریق پیامبر درونی به آدمی الهام می‌شود، بر شریعت نقل، که از طریق پیامبران بیرونی به آدمی الهام می‌شود، تقدم دارد. بنابراین، اخلاق سکولار با جهان‌بینی دینی سازگار و قابل جمع است؛ زیرا سکولاربودن اخلاق بدین معناست که در باب اخلاق اجتماعی عدالت بر شریعت تقدم دارد.... نادیده‌گرفتن این چارچوب موجب می‌شود که شخص فهم نادرستی از حکم خدای شارع تحصیل کند. از نظر سکولاریسم اخلاقی، انسان‌شناسی بر خداشناسی تقدم دارد؛ چرا که انسانیت بر دین‌شناسی و دین‌داری تقدم دارد و آدمی پیش از همت به دین و پذیرش آن و به صرف انسان‌بودن و عاقل‌بودن، واجد و محکوم ارزش‌ها و الزاماتی است که از لوازم و مقتضیات ِهنجاری هویت انسانی و عقلانی و اخلاقی اویند و به یک معنا از انسانیت او سرچشمه می‌گیرند، و دین‌شناسی که همان فهم و برداشت و تفسیرآدمی از آموزه‌های دینی است، و دین‌داری و دین‌ورزی، در معرض نقدعقلانی و اخلاقی قرار دارند و عقلاً و اخلاقاً قابل ارزیابی‌اند. از سوی دیگر، هواداران اخلاق دینی بر این باورند که اخلاق مقوله‌ای است درون‌دینی، نه فرادینی و بایدها و نبایدهای اخلاقی به حکم اینکه درون‌دینی‌اند، نمی‌توانند به عنوان بخشی از منطق فهم دین و اخلاق‌پژوهش دینی قلمداد شوند. هواداران این نظریه در حقیقت مدعی‌اند که اخلاق دینی غیر از اخلاق سکولار است و فهم‌ها و برداشت‌های عالمان دین از متون فقهی در صورت تعارض با ارزش‌های اخلاق سکولار، اعتبارخود را از دست نمی‌دهند و هیچ مؤمنی حق ندارد و مجاز نیست حکمی فقهی را صرفاً به خاطر ناسازگاری آن با ارزش‌های اخلاق سکولار نادیده بگیرد و بدان عمل نکند؛ یعنی هم مفسران و مجتهدان حق دارند چنین احکامی را به دین نسبت دهند و هم مقلدان موظفند از چنین احکامی پیروی کنند. مطابق این دیدگاه، نسبت‌دادن احکام ناسازگار با ارزش‌های اخلاق سکولار به خداوند، مقتضای دیانت و ایمان است و نادیده‌گرفتن این احکام به خاطر ناسازگاری‌شان با ارزش‌های اخلاقی سکولار نوعی بدعت در دین به شمار می‌رود و از تساهل و تسامح، سستی و ضعف ایمان و هوی و هوس سرچشمه می‌گیرد. مؤمنان در پیروی از احکام دینی ناسازگار با اخلاق سکولار معذور و مأجورند؛(16) توصیف‌های دیگری نیز از اخلاق سکولار شده است: گرایشی مربوط به چگونگی صفات، رفتارها و هنجارهای حاکم بر آنها، مبتنی بر دیدگاه غیردینی یا ضدمرجعیت دینی که خواستار دخالت انحصاری و مطلق عقلِ خود بنیاد و علم در تنظیم امور زندگانی بوده، سعادت دنیوی و رفاه اجتماعی بشر، تنها غایت مطلوب آن است؛(17) پیروان هر دینی، برای سخن گروهی خاص حجیت و قداست قایل‌اند و آرا و تعالیم و احکام آنها را بی‌چون‌وچرا می‌پذیرند. اگر کسی معتقد باشد برای دانستن غایت زندگی و راه رسیدن به آن، باید به سخنان این افراد ـ که معمولاً در متون خاصی به نام متون مقدس گرد آمده است ـ مراجعه کرد؛ در آن صورت چنین کسی به اخلاق دینی قائل است؛ اما اگر کسی باور داشته باشد که برای فهم غایت زندگی و رسیدن به آن نباید به متون مقدس مراجعه کرد، به اخلاق سکولار اعتقاد دارد.(18) 3ـ3. اخلاق ادواری: ادوار کلی اخلاق در تاریخ می‌توان اخلاق را براساس ادوار تاریخی آن نیز در نظر گرفت. می‌توان اخلاق را در طی تاریخ خود به پنج دورة کلی بلکه بیشتر تقسیم کرد: دورة اخلاق ابتدایی این دوره مربوط به اخلاق انسانی در زمان‌های نخستین تا حدود دو هزار سال پیش از میلاد است. اساساً در این دوره، نظریه‌پردازی در مورد اخلاق و سلوک انسانی وجود ندارد و اخلاق عمدتاً به دستورات متعارف اخلاقی در مورد فرد و اجتماع معطوف است. دورة اخلاق شرقی این دوره به هزار سال پیش از میلاد و پس از آن مربوط می‌شود و مشتمل بر اشکال مختلفی است. از این میان، می‌توان به چند نمونه اشاره کرد: الف) اخلاق اُپانیشادی: اخلاقی سلوک‌محور و ریاضت‌محور (صوفیانه وعرفانی) است. این شیوه را می‌توان در اُپانیشادها ملاحظه کرد: «سعادت عبارت است از سلوک و ریاضتی که ما را به آن حقیقت برساند؛ یعنی آتمن به بِرهمَن برسد، وصول به حق حاصل گردد که او حقیقة‌الحقایق است».(19) ب) اخلاق کنفوسیوسی (6ق.م): تکیه بر آداب و اخلاق سنتی و متعارف چین در مورد فرد، خانواده و حکومت از مشخصه‌های این اخلاق است. در این اخلاق بر محبت، انسان دوستی و پرهیزکای تأکید می‌شود. در مورد چارچوب اخلاق کنفوسیوسی چنین گفته‌اند: فضایل اخلاق ساده [و متعارف] اساس تعلیمات کنفوسیوس را تشکیل می‌دهد. این تعلیمات ارکان حکومت را بر اساس محکم عقل، و زندگی ملت را بر پایة عدالت، درستکاری، تفکر، صداقت، خلوص نیت، میانه‌روی، اطمینان و اعتماد استوار می‌سازد. به عبارت دیگر، پیروی فرمان وجدان در نفس خود و افراد دیگر و به جا آوردن احترام و تعظیم نسبت به خود و دیگران و در یک کلمه، اجرای احکام عقل کلی جهان در تعلیمات این دانشمند بزرگ جلوه‌گر می‌گردد ... او گردآورنده و حافظ [و شارح و مفسر] آثار و روایات منقول چین بوده است.(20) ج) اخلاق بودیستی (6ق.م): در مرتبة اول، در اخلاق بودیستی با پنج دستور روبه‌رو هستیم؛ یعنی پرهیز از: قتل موجودات زنده، دزدی، آلودگی جنسی، دروغ و مستی؛(21) اما در مرتبة دوم، نظر بر محوربودن رنج برای آدمی و تلاش برای رهایی از این رنج است. مهم‌ترین رنج آدمی که باید از آن رهایی یابد، همین وابستگی به خود است. باید از خود رها شد و به مرحلة غم‌خوراگی برای همه رسید: «آموزه نه ـ خود [نفی خود] بودا یک آموزة مابعدالطبیعی نیست. بودا قاطعانه آموزه‌های مابعدالطبیعی را رد کرد. این آموزه در صدد ارائة کمک کاملاً اخلاقی و عملی به تجربه انسان است. انسان‌ها باید از زندان طمع، کینه و نادانی بیرون بیایند و از خود، از محور قراردادن خود که بقا و دوامی ندارد، پرهیز کنند».(22) برای ترک امیال باید هشت چیز درست را به دست آورد: دانش، اندیشه، گفتار، کردار، زیست، کوشش، آگاهی و یکدلی.(23) به همین منظور می‌توان به اخلاق زرتشتی و مانوی و ... نیز اشاره کرد. دورة اخلاق یونانی: این دوره از زمان سقراط در قرن پنجم پیش از میلاد آغاز شده و مشتمل بر اخلاقی است که عمدتاً توسط فیلسوفان یونانی مانند سقراط و افلاطون تنظیم شده است. تأکید بر دانایی (نسبت به مبادی و حقایق عالی هستی)، شجاعت (در انجام فضایل و پذیرش پیامدها و مسئولیت آنها)، خویشتن‌داری (در تأمین امیال) و عدالت (تعادل در جنبه‌های خود نفس و اعتدال در مقام عمل)، از مهم‌ترین عناصر اخلاق یونانی است.(24) دورة اخلاق یونانی‌مآبی: این جریان را می‌توان به طور عمده، از حدود قرن سوم پیش از میلاد به بعد در نظر گرفت. دیدگاه‌های اخلاقی رواقیان، اپیکوریان، شکاکان و نوافلاطونیان (مانندفلوطین) مربوط به همین دوره است.(25) دورة اخلاق دینی: اوج این دوره عمدتاً مربوط به ظهور مسیحیت و اسلام است. می‌توان دورة اخلاق مسیحی را از قرن اول میلادی، و اخلاق اسلامی را از قرن هفتم میلادی به بعد در نظر گرفت. دورة اخلاق سکولار: این دوره را می‌توان به طور عمده از عصر روشنگری ـ از قرن هیجدهم ـ به بعد در نظر گرفت. کانت و بنتام از شخصیت‌های مهم این دوره‌اند. 3ـ4. اخلاق فلسفی، عرفانی، دینی، علمی تقسیم دیگری که در مورد اخلاق وجود دارد، تقسیم آن به فلسفی، عرفانی، دینی و علمی است. می‌توان تفاوت و تمایز این اخلاق‌ها را بر اساس منبع و روشِ مورد استناد آنها در امر اخلاق در نظر گرفت. منبع مورد استناد اخلاق فلسفی، عرفانی، دینی و علمی به ترتیب عبارت‌اند از: آرا و دیدگاه‌های فیلسوفان، عارفان، مندرجات متون دینی و دانشمندان تجربی. روش مورد استفادة آنها نیز به ترتیب عقلی، شهودی، نقلی و تجربی است. پی نوشت ها 1. برتراند راسل، اتمیسم منطقی، ترجمه جلال پی‌کانی، ص9-7؛ راسل برتراند، جستارهای فلسفی، ترجمه میرشمس‌الدین‌ادیب سلطانی، ص10-7؛ مصطفی ملکیان، دین پژوهی ما وفلسفه های غربی، ص356-352. 2. محمود خاتمی، گفتارهایی درپدیدارشناسی هنر، ص58-55؛ مسعود امید، «فلسفه فلسفه»، حکمت ومعرفت، ش 45، ص67. 3. مسعود امید، «فلسفه فلسفه»، حکمت و معرفت، ش 45، ص66. 4. descriptive 5. گیبارد وریلتن داروال، نگاهی به فلسفه اخلاق درسده بیستم، ترجمه مصطفی ملکیان، ص12،11،9؛ مسعود امید، فلسفه اخلاق درایران معاصر، ص469 ـ 467. 6. ر.ک: مسعود علیا، کشف دیگری همراه با لویناس، فصل ششم: اخلاق به منزله فلسفه اولی. 7. to defininition or the meaning of ethics 8. discipline 9. moral vision or sight 10. inclination,consciousness 11. traditionestablished commendable custom 12. ethics-based philosophy or moral philosophy 13. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان،ج1،1414،ص362-354،وج4،ص20-18. 14. عبدالکریم سروش، اوصاف پارسایان، ص96-95؛ عبدالکریم سروش،تفرج صنع، ص263. 15. رالف مَکینِری، اخلاق مسیحی، محمدسوری و اسماعیل علیخانی، ص22-21. 16. ابوالقاسم فنایی، دین درترازوی اخلاق، ص14-13. 17. محمد سربخشی، اخلاق سکولار، ص 49. 18. مصطفی ملکیان، جزوه مسایل جدید کلامی، ش1237،ص3-2. 19. گزیده اوپه نیشدها، ترجمه صادق رضازاده شفق، ص17-16. 20. کنفوسیوس، مکالمات، کاظم‌زاده، ص31-30. 21. راه بودا سوزوکی، ع. پاشایی، ص215پاورقی. 22. هانس کونگ، ساحت های معنوی ادیان جهان، نشانه راه، ترجمه حسن قنبری، ص228. 23. همان،ص229. 24. ر.ک: فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، بخش سوم، فصل22 وبخش چهارم فصل31. 25. همان،ص440-435. منبع: دو فصلنامه پژوهش شماره 4 ادامه دارد ...
92/10/30 - 00:05
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 121]
-
گوناگون
پربازدیدترینها