در همايش ملي علوم انساني مطرح شد:استادان علوم انساني در زمينه نقد فعال نيستند

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: در همايش ملي علوم انساني مطرح شد:استادان علوم انساني در زمينه نقد فعال نيستند
دومين كنگره ملي علوم انساني با شعار «علوم انساني در بستر فرهنگ و ارزش هاي اسلامي»، صبح چهارشنبه ۱۴دي ماه با حضور جمعي از انديشمندان و پژوهشگران در سالن همايش هاي بين المللي دانشگاه شهيدبهشتي آغاز به كار كرد و طي ۲ روز و ارائه ۱۱۸ مقاله تخصصي عصر پنج شنبه با قرائت بيانيه پاياني خاتمه يافت.

استادان علوم انساني در زمينه نقد اين علوم فعال نيستند

رئيس فرهنگستان علوم در اين كنگره با بيان اين كه علم با نقد برقرار مي شود، گفت: علمي كه امروز در دانشگاه هايمان تدريس و تحقيق مي كنيم از جهان غرب گرفته ايم، ما صاحب علم و صاحب يكي از دوران بزرگ تاريخ علم در كشور خودمان هستيم ما به پديد آمدن علم و قوام رنسانس مدد رسانديم، اما اين علمي كه علم تكنولوژيك اعم از انساني، رياضي و طبيعي است علم جهان متجدد است.

دكتر داوري اردكاني افزود: علوم انساني وقتي به ايران وارد شد هيچ جايي و هيچ معنايي نداشت. به هر حال اين علمي بود كه در غرب پديد آمده بود. وقتي علمي منتشر مي شود نبايد در برابر آن مقاومت كرد بلكه علم نياز به نقد دارد. اقتباس علم شرف است اما دانشجو بايد بداند كه چه مي گيرد و براي چه مي گيرد.

وي با انتقاد از برخي استادان علوم انساني كه در زمينه نقد اين حوزه فعال نيستند، گفت: علوم انساني علمي نيست كه بلافاصله به نتيجه برسد بلكه زمينه ساز است و اگر نباشد هيچ اقدامي انجام نمي شود. وي افزود: علوم تجربي و فني با يك نقد علمي و با كوشش براي درك آن چه گفته مي شود، به دست مي آيد اما علوم انساني وقتي اقتباس مي شود تنها اين نيست كه فلان نظريه اقتصادي يا روان شناسي را بفهميم بلكه اين جامعه شناسي علم اقتصاد و... را براي چه و در كجا و براي كدام آينده مي گيريم.

رئيس فرهنگستان علوم گفت: وقتي اين علوم آمدند ما با نظر انتقادي به سمت آن ها نرفتيم و البته نمي توانستيم برويم چون مردم زمان محمدشاه يا ناصرالدين شاه چگونه مي توانستند مطلب روان شناسي يا اقتصادي را درك كنند؛ آن ها به اين مطالب نياز نداشتند. وقتي به علوم انساني نيازمنديم كه بدانيم چه مي گوييم و چه مي كنيم و اين گفته و كرده در كجا قرار مي گيرد و چه نسبتي با جهان پيدا مي كند.

دكتر داوري اردكاني تاكيد كرد: در سال هاي اخير خوشبختانه بناي نفي در برابر علوم انساني اظهار شده است و اين بيان نفي حتي اگر عالمانه نبوده يك اثر خوب داشته و آن تشكيل كنگره اي متفاوت در حوزه علوم انساني است.

اين استاد فلسفه افزود: هر عالمي نظم خاص خود را دارد، عالم مدرن نظم كانتي دارد، مطلب اين نيست كه نظر كانت درست يا حق است، بلكه اعتبار علم به منشاء اثر است، ما علمي را مقبول مي دانيم كه بيشتر منشاء اثر است، ما با فهم جهاني مسائل را مي فهميم نه با فهم دويست يا سيصد سال پيش.

وي تاكيد كرد: امروز وقتي گفته مي شود علوم انساني، در واقع منظور علوم تاريخي است به اين دليل كه علوم به جهان تجدد تعلق دارد و اگر ما اين علوم را داريم به دليل نسبتي است كه با جهان تجدد داريم. جهاني شدن نمي خواهد به توسعه نيافتگي غالب شود بلكه مي خواهد همه در مصرف مساوي شوند و فكر و ميل تساوي مصرف همه جا را بگيرد.

داوري اردكاني افزود: علوم انساني همزمان با بحران جهان جديد يعني اواخر قرن ۱۸ و اوايل قرن ۱۹ به وجود آمد. چرا كه بايد بحران را درك و بعد آن را حل كند. برخي مي گويند اين علوم انساني مبناي ديني ندارد، در حالي كه من استادان بسياري را در دانشگاه ها مي شناسم كه متدين هستند. قبول دارم كه اين علم مبناي ديني ندارد اما مگر گاليله و نيوتن فيزيك را بر مبناي دين بنا كردند؟ البته نيوتن عالم علم الهي بود اما فيزيك نيوتن براساس دين بنيان نشد. عالم اسلامي و ديني علم خاص خود را مي خواهد، وقتي شما در ساخت عالم انساني تعامل مي كنيد، در اين تعامل علم انساني به وجود مي آيد كه رنگ و بوي ديني دارد.

دكتر داوري اردكاني تاكيد كرد: من منتقد علوم انساني هستم اما منتقد علوم انساني بودن با نفي كردن علوم انساني فرق مي كند. من به عنوان يك معلم فلسفه بايد نظريه هاي ماركس را بخوانم حتي اگر آن را نپذيريم، بايد ديدگاه هايش را بدانم تا بتوانم او را نقد كنم.

وي افزود: دانشمندان علوم انساني بايد نگاهي به عالم خود بيندازند و اين عالم را به درون خود ببرند و خودآگاهي پيدا كنند و اين عالم را به جان بيازمايند، اين ها شرط است. وي همچنين با بيان اين كه با مفهوم بومي سازي مخالفتي ندارد گفت: معتقدم ابتدا بايد مسئله طرح كنيد، آنگاه جوابتان بومي مي شود؛ بايد جامعه خود را آزمايش كنيم و با آن همدم و هم زبان شويم آن گاه سوال پيدا مي كنيم و وقتي پيدا شد به طلب برمي خيزيم و ديگر لازم به تشويق و پول و غيره نيست بلكه خود به خود امكانات پيدا مي شود.

رئيس فرهنگستان علوم تاكيد كرد: بايد به جاي تعرض به علوم انساني آن را نقد كرد و اين گونه فكر نكنيم كه علوم انساني به خصوص در حوزه تعليم و تربيت بي اثر بوده است.

وي تاكيد كرد: اگر ما علوم انساني نداشته باشيم، نه برنامه توسعه در دانشگاه داريم و نه راهي براي اصلاح در ساده ترين و كوچك ترين مسائل كشور در حوزه هاي مختلف خواهيم داشت. علوم انساني علمي نيست كه بلافاصله به نتيجه برسد بلكه علوم انساني زمينه ساز است و اگر اين زمينه سازي انجام نشود هيچ اقدامي انجام نمي شود ولي اگر صورت بگيرد بسيار كارساز است.

نظريه «انديشه مدون»

آيت ا... مهدي هادوي تهراني، مدرس عالي خارج فقه و اصول حوزه علميه قم هم ، در مراسم اختتاميه دومين كنگره ملي علوم انساني به بيان سخناني درباره نظريه «انديشه مدون در اسلام»، سابقه فعاليت هاي انجام شده در حوزه علوم انساني و برخي از آسيب هاي اين حوزه پرداخت.وي با بيان اين كه علوم انساني اسلامي با شعار دادن محقق نخواهد شد و ما بايد مباني نظري اين بحث را منقح كنيم و افرادي را كه اين مباني نظري را عرضه مي كنند، مورد حمايت مادي و معنوي قرار دهيم، گفت: ۱۸ يا ۱۹ سال پيش بود كه مقام معظم رهبري به وزير علوم وقت فرمودند كه در زمينه علوم انساني بايد كار جدي انجام شود. از آن زمان مقدماتي فراهم شد و مجموعه اي ماموريت پيدا كردند تا مجموعه كاري را در اين زمينه انجام دهند و تشكيل شوراي بررسي متون علوم انساني يكي از ثمره هاي آن ماموريت بود كه در پي آن جلسات و گروه هاي مختلفي تشكيل و ايجاد شد كه در طول اين سال ها بركات زيادي داشته است.

رئيس گروه فقه و حقوق شوراي بررسي متون درسي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري خاطرنشان كرد: واقعيت اين است كه با يك دغدغه جدي در زمينه مباحث اسلامي مواجهيم. اين دغدغه، باعث شده كه بنده حدود ۲۳ سال پيش به اين بحث بپردازم كه ما چگونه مي توانيم از ديدگاه اسلامي به مباحث مختلف علوم انساني نگاه كنيم.

وي با بيان اين كه انديشمنداني مانند شهيدصدر، شهيدمطهري و شهيدبهشتي در زمينه علوم انساني كارهاي بسيار ارزشمندي را قبل از انقلاب انجام داده بودند، ادامه داد: براي به دست آوردن ديدگاه اسلامي در زمينه علوم انساني بايد به نظريه جامعي دست پيدا كنيم تا به كمك آن بتوانيم در حوزه هاي مختلف علوم انساني، دانشي را كه در آن زمينه از اسلام مي توان توقع داشت، استخراج كنيم. ما به دنبال اين پرسش بحث هايي را در مجموعه حوزوي خود مطرح كرديم و بر اساس آن بحث ها به نگرش تازه اي در زمينه اجتهاد رسيديم.

عضو شوراي عالي مجمع جهاني اهل بيت(ع) گفت: در گذشته در تعريف سنتي از اجتهاد، دايره فقه و فقاهت را به دايره احكام شرعي محدود مي كردند. ما كوشيديم تا به تعريفي گسترده تر از اجتهاد برسيم و آن تلاش روشمند براي دستيابي به عناصر ديني است. براي اين بحث ما به توسعه دامنه اجتهاد از يك سو و توسعه و تحول در روش هاي اجتهاد از سوي ديگر نياز داريم.

نيازمند رويكرد نظام مند به مفاهيم اسلامي هستيم

وي تصريح كرد: ما براي پرداختن به علوم انساني اسلامي، بايد رويكرد نظام مند و سيستمي به مفاهيم اسلامي داشته باشيم و اين رويكرد، سابقه چنداني ندارد. اگرچه آن چه در منابع اسلامي آمده است، قابليت دستيابي به زمينه هاي مختلف علوم انساني را دارد، اما نگاه سيستمي به آن ها و دستيابي به نتايج اين نگاه سيستمي كه مي تواند يك مجموعه منضبط و مدون باشد، سابقه چنداني در انديشه اسلامي ندارد.

عضو هيئت امناي انجمن حكمت و فلسفه ايران افزود: دو پرسش اساسي كه ما در طول اين ۳۰ سال با آن مواجه بوديم و هنوز نيز در بسياري از مجامع مطرح مي شود، اين است كه آيا مفاهيم علوم انساني اصلا در اسلام وجود دارد و آيا مي توان از علوم انساني اسلامي سخن گفت؟ هنوز پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامي پرسش هايي مطرح مي شود (براي مثال در زمينه اقتصاد اسلامي) كه حدود نيم قرن قبل، انديشمنداني به اين پرسش ها پاسخ داده اند.

وي عنوان كرد: نكته مهم در اين بحث، پرسش دوم است كه اگر اسلام در زمينه علوم انساني مطلبي دارد، ما به چه روشي و چگونه مي توانيم به آن دست بيابيم. ما براي به دست آوردن اين ديدگاه براي اولين بار نظريه اي را در سال ۶۸ در اجلاسي درباره علوم قرآني در قم با عنوان «نظريه انديشه مدون در اسلام» مطرح كرديم.

مدرس عالي خارج فقه و اصول حوزه علميه قم با بيان اين كه اين نظريه در طول اين ۲۲ سال به اشكال مختلف در كتاب ها، مقاله ها و پژوهش هاي برخي از مراكز دانشگاهي در داخل و خارج از كشور مورد بحث و بررسي قرار گرفته است، افزود: تغييراتي در اين نظريه شكل گرفته و روايت هاي مختلفي از آن ارائه شده است. اين نظريه به دنبال پاسخ به اين پرسش است كه ما چگونه مي توانيم ديدگاه هاي اسلام را در زمينه علوم مختلف انساني به دست بياوريم.

وي با بيان اين كه پس از ۲۲ سال ظرفيت كشور براي توجه به اين نظريه فراهم شده است، ادامه داد: مفاهيم اين نظريه را به ويژه براي بحث الگوي اسلامي ايراني پيشرفت كه امروز مطرح است، مي توان بيش از پيش مورد توجه قرار داد. اين نظريه مقدمه اي كلامي درباره مراتب دين دارد. ما براي دين چهار مرتبه ذكر كرده ايم كه البته در اين جا فقط به دو مرتبه دين نفس الامري و دين مرسل اشاره كرده ايم.

آيت ا... هادوي تهراني ادامه داد: براساس اين مقدمه توضيحي درباره دين خاتم و شاخص هاي دين خاتم(يعني اسلام) مي دهيم. اسلام كه ما آن را به عنوان آخرين دين مرسل و در واقع دين خاتم مي شناسيم، دربردارنده تمام عناصري از دين نفس الامري است كه بايد از طريق وحي براي ما بيان شود. بنابراين جامعيت كه يكي از شاخص هاي خاتميت است، بدين معنا نيست كه دين مرسل هر آنچه را بشر در اين دنيا با آن مواجه است، دربرداشته باشد، بلكه بدين معناست كه هرچه را در دين نفس الامري وجود دارد و بايد از طريق وحي بيان شود، دربردارد.

وي با اشاره به اين كه دين نفس الامري در واقع حقيقتي است كه حتي قبل از خلقت انسان در علم الهي وجود داشته است و راه سعادت انسان را ترسيم مي كند، افزود: هرچند دين نفس الامري حقيقتي فرازماني و فرامكاني است و وابسته به شرايط نيستي، اما اديان مرسل حتي دين خاتم، دربردارنده عناصر موقعيتي است؛ عناصري كه شهيد مطهري از آن ها با عنوان عناصر متغير نام برده است و ما در اين نظريه آن ها را عناصر موقعيتي، يعني عناصر وابسته به موقعيت(در مقابل عناصر جهان شمول) ناميده ايم.

عضو هيئت امناي انجمن حكمت و فلسفه ايران ادامه داد: با اين مقدمه مي خواهيم اين نكته را متذكر شويم كه هنگام رجوع به منابع اسلامي اولا بايد توجه داشته باشيم كه آن چه در منابع اسلامي به عنوان دين مرسل و دين خاتم با آن برخورد مي كنيم، بخشي از مفاهيم آن جهان شمول و بخشي ديگر وابسته به موقعيت و شرايط خاصي است كه پيامبر اكرم(ص) در آن موقعيت خاص، اين مفاهيم را عرضه كرده اند. براي مثال اسلام مفاهيم اقتصادي دارد اما آن چه پيامبر (ص)در مدينة النبي ايجاد كرد، وابسته به شرايط ايشان در مدينة النبي بوده است.

وي اضافه كرد: نكته ديگر كه يكي از بزرگ ترين مشكلات مطالعات اسلامي بوده و هست، نگاه جزئي نگر و غيرنظام مند به عناصر اسلامي است. ما عناصر اسلامي را در ارتباط با يكديگر نديده ايم. اگرچه تصويري از عناصر نظام مند در آثار شهيد صدر، شهيد مطهري و برخي ديگر از انديشمندان اسلام به چشم مي خورد، اما تعريف دقيقي از نظام مندي مفاهيم اسلامي عرضه نشده و طبقه بندي اين مفاهيم در كلمات اين بزرگان با ابهام جدي مواجه است.

برخي تنها خود را نخبه مي دانند

در نخستين روز از كنگره ملي علوم انساني هم رئيس پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي به سخنراني پرداخت. وي با انتقاد از مناسب تدوين نشدن شاخص هاي اخلاقي پژوهش در كشور گفت: در كشور ما رابطه بين بخش هاي مختلف علوم انساني برقرار نشده است، ايده هاي علوم انساني بايد در اختيار ديگران قرار گيرد و افراد ديگر اين ايده ها را تحقق بخشند. اين در حالي است كه پژوهش هاي ما بعد از انجام در يك جا مي ماند آن هم در حالي كه اين پژوهش ها ارزنده است و بايد در كشور براساس آن كاري انجام داد.

دكتر حميدرضا آيت اللهي نبود سامانه براي ايجاد شبكه هاي مديريتي بين پژوهش و محصول نهايي را يكي از مشكلات مديريت پژوهش در جامعه دانست و گفت: متاسفانه ما به اين نكته كه يك پژوهش بايد از نظر اخلاقي چه شاخص هايي داشته باشد به خوبي نپرداخته ايم. در مديريت پژوهش بايد به طور كامل از ويژگي هاي خاص ايراني- اسلامي شناخت پيدا كرد. ما در بحث پژوهش بايد روي مديريت پژوهش و توسعه مديريت پژوهش فكر كنيم و براي آن برنامه داشته باشيم و مديران پژوهش علوم انساني تربيت كنيم.رئيس پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي در ادامه صحبت هاي خود افزود: مشكل علوم انساني در چند سال اخير مورد توجه قرار گرفته است و در اين زمينه دلسوزترين افراد شخص مقام معظم رهبري بودند كه بارها به اين موضوع پرداخته اند و راهنمايي هايي فرموده اند كه مجموعه آن جمع آوري و منتشر شده است.

وي با تاكيد بر لزوم انسجام بين فعاليت هاي حوزه هاي مختلف علوم انساني در كشور افزود: متاسفانه در كشور ما برخي تنها خود را نخبه و صاحب تصميم گيري مي دانند و انديشه ديگران را كمتر مورد توجه قرار مي دهند. ما در اين كنگره سعي كرديم وحدتي در اين زمينه ايجاد كنيم تا رفته رفته بزرگاني كه زحمت بار عظيم علوم انساني را بر دوش مي كشند، با انديشمندان ديگر همكاري موثري داشته باشند.

وي با بيان اين كه جذب ظرفيت هاي علمي و پژوهش ها در شتاب دادن تحركات مثبت علوم انساني در كشور موثر است، گفت: مديريت پژوهشي در كشور ما اهميت زيادي دارد كه اگر اين امر به بهترين نحو انجام شود بسياري از مسائل ما حل خواهد شد. معمولا راهبرد مديريت پژوهشي در كشور ما در دست كساني است كه تخصص علوم انساني ندارند.

وي همسان سازي علوم انساني با علوم تجربي را يكي ديگر از مشكلات خواند و افزود: علوم انساني تاثيرات عميق اما پنهاني دارد اما انتظار چنين تاثيرات ظاهري درباره علوم انساني درست نيست. تبديل علم به ثروت كه شعار بيشتر پژوهش هاي كشور در زمينه هاي مختلف است، در علوم انساني چندان معنايي ندارد.

آيت اللهي ساده انگاري و جزئي نگري و ارزش گذاري هاي صفر و يك در علوم انساني را از آفات بزرگ نگاه مهندسي به علوم انساني دانست و گفت: با اين كه علوم انساني در درازمدت نتيجه مي دهد اما براي تمهيد مقدمات فرادستي سرعت عمل وجود ندارد و متاسفانه راهبري علوم انساني در كشور دچار چنين رخوتي است.

دكتر شعباني استاد فيزيك و رئيس دانشگاه شهيد بهشتي نيز با بيان اين كه مبحثي كه مطرح مي كنم درباره ماموريت علوم انساني در دنياي دانش بنيان است، گفت: امروز بحث از علوم و فنون نويني است كه تحولات بسيار بنيادي در همه حوزه هاي علمي، سياسي، اقتصادي و... را به دنبال داشته است؛ ويژگي هاي اين دنياي دانش بنيان، سرعت و تغيير است. علوم پايه و فني و مهندسي تنها در توليد اين علوم نقش دارد اما اين كه اين علوم بايد چه محاسن و مزايايي داشته باشد به طور قطع تبيين آن وظيفه علوم انساني است. وي افزود: پير شدن يا ازدياد جمعيت كه رئيس جمهور بر آن تاكيد دارد و معتقد است نرخ رشد جمعيت بايد افزايش پيدا كند، مستلزم تحقيقات در حوزه علوم انساني است و حتما بايد اين اتفاق رخ بدهد.

گامي موثر در تحول علوم انساني

غلامعلي افروز استاد دانشگاه تهران و دبير علمي اين كنگره نيز در مراسم اختتاميه با بيان اين كه اين كنگره از دو بعد ساختار و محتوا با كنگره هاي ديگر علوم انساني متمايز بود، گفت: به لحاظ ساختار در شش بخش تخصصي برگزار شد و از نظر محتوا نيز بيش از هزار نفر در قالب ۴۰۰ مقاله آرا و نظرهاي خود را مطرح كردند. وي برگزاري اين كنگره را گامي موثر و با اهميت در راستاي تحول علوم انساني و دستاوردهاي آن را مهم ترين سرمايه براي تحقق تحول در علوم انساني دانست و افزود: بر مبناي وصاياي اميرالمومنين (ع) به امام حسن مجتبي(ع) ازنشانه هاي عقلانيت اين است كه انسان از تجارب مفيد انديشمندان استفاده كند. پژوهشگاه علوم انساني ۱۵ سال تجربه مفيد و موفق در زمينه علوم انساني دارد و در آينده نيز تمام آثار علوم انساني كشور را ارزيابي مي كند و معروف ترين متون درسي و نيز نظريه هاي مطرح علوم انساني غرب را مورد نقد، تحليل و بررسي قرار مي دهد.

يکشنبه|ا|18|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 207]