نفوذ نقش های معماری اسلامی ایرانی بر بناهای آمریکایی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نفوذ نقش های معماری اسلامی ایرانی بر بناهای آمریکایی
این مقاله ترجمه ایست از مقاله Islamic Architecture and West که در شماره اخیر مجله The San Francisco Chronicleبه چاپ رسیده است. ترجمه این مقاله توسط آقای سعید عبادزاده مصدق و خانم صداقتی انجام پذیرفته است. این مقاله در شماره 16 ام خبرنامه کلمه به صورت خلاصه درج شده است...

بيشتر شهرهای ايالات متحده دارای ساختمان هايی با تقليد از طراحی اسلامی هستند
جاناتان كوريل(1)
مينورو ياماساكی(2)، مهندس معمار آمريكايی در سال 1961، يك سال پيش از طراحی برج های دوقلو مركز تجارت جهاني، طرحی بسيار كوچك تر را كه تاثير فراوانی بر نمای آفرينش جديد او در شهر نيويورك گذاشت به پايان رسانيد.
اين طرح 6.000 مايل آن طرف تر در عربستان سعودی قرار داشت كه او در دهه بعد بارها از آن ديدن كرد. ظاهر مركز تجارت جهانی به روشنی نشان می دهد كه ياماساكی وجوهی از طراحی اسلامی را در برج های دو قلو به كار برده است.
اين الگوبرداری بيش از هر كجا در پايه های دو برج به چشم می خورد كه با قوس هايی نوك تيز مانند آنچه در مساجد و سجاده ها وجود دارد احاطه شده است. بنابر گفته لوری كر(3)، مهندس معماری كه آثار ياماساكی را مورد مطالعه قرار داده است محوطه مقابل برج ها نسخه ای از صحن های شهر مكه، مقدس ترين مكان مسلمانان به شمار می رود.
شخص ياماساكی نيز محوطه مركز تجارت جهانی را كه مانند مكه شبيه به فواره ای گرد با نقاطی برای نشستن است اين گونه توضيف می نمايد: "مانند بيابان، اين محل حياطی صاف است تا مردم بتوانند چند دقيقه ای را به منظور كاهش از فشارها و يكنواختی های يك روز عادی كاری در آن بگذرانند."به مدت 29 سال – از زمانی كه نخستين برج مركز تجارت جهانی در سال 1972 به پايان رسيد تا 11 سپتامبر 2001 كه دو هواپيمای ربوده شده اين دو ساختمان را با خاك يكسان كردند – آگاهی عمومی كمی نسبت به اين نكته وجود داشت كه بلندترين و قابل رويت ترين برج های نيويورك نشان دهنده علاقه ياماساكی به معماری اسلامی بودند.
اين ارتباط در هيچ لوحی نگاشته نشد. هيچ ادبياتی آن را نستود. خود ياماساكی هم آن را اعلام نكرد، هرچند كه در "حياتی در معماری"(4)، زندگی نامه شخصی اش در سال 1979 كه تمجيد خود را از قوس های اسلامی بيان كرده و تصاويری را از طرح های مهمش به ثبت رسانده بود عكس هايی را قرار داد كه الگوی طراحی تحت تاثير معماری اسلامی او را نشان می داد.
نظار السيد، استاد معماری دانشگاه بركلی كاليفرنيا كه به مدت دو سال همراه ياماساكی بر روی يك طرح ديگر كار كرد می گويد: "ذهنيت كمان های نوك تيز و جناغی به زيبايی در مركز تجارت جهانی ديده می شود. استفاده از آن در مركز تجارت جهانی كه بعدها توسط هواپيما ربايان به عنوان نمادی از سرمايه داری غربی شناسايی شد عجيب به نظر می رسد."
هر چند ممكن است مركز تجارت جهانی برجسته ترين نمونه از معماری تحت تاثير اسلام در ايالات متحده بوده باشد، با اين وجود نمونه های شايان ذكر ديگری نيز در همه شهرهای بزرگ آمريكايی وجود دارند.
تاتر آلكازار(5) در سانفرانسيسكو تقريبا يك بنای پر زرق و برق با معماری اسلامی به شمار می رود. هتل سيتی كلاب بركلی در شهر بركلی به طراحی جوليا مورگان به روشنی از معماری مغرب تاثير گرفته است. و اساتيد می گويند كه مارين كاونتی سيويك سنتر(6) سان رافائل(7) با گنبد آبی رنگ مسجد مانند و آنتن برجی آن كه يادآور گلدسته ها است قريحه ايرانی و اسلامی را به نمايش می گذارد.
فرانك لويد رايت(8)، صاحب نام ترين مهندس معمار آمريكا بنای نامبرده را در اواخر دهه 1950 پس از سفری به بغداد جهت انجام ماموريتی به دستور فرمانروای عراق شاه فيصل دوم طراحی نمود.
رايت كه ازايران نيز ديدن كرد به معماری اسلامی علاقه ای ديرينه داشت و زيبايی شناسی ايرانی را عميقا تحسين می كرد. علاقه او پنهان نبود، اما 40 سال پس از مرگ رايت اين تمايل در خاطرات جمع آوری شده از وی توسط ايالات متحده به چشم نمی خورد.
در حقيقت تاريخ معماری تاثير گرفته از معماری اسلامی در ايالات متحده سال ها است كه به اندازه كافی مورد توجه قرار نگرفته است. آغاز آن اگر از معماری مغرب (ثلفيقی از معاری اسلامی و اسپانيايی) چشم پوشی كنيم دست كم به اواخر قرن 19 ميلادی باز می گردد.
بناهای مغربی پيش از قرن 18 در ايالات متحده وجود داشتند و در آغاز توسط شهروندان اسپانيايی كه به دليل سال ها حكومت اسلام بر آنها معماريشان از اين مذهب تاثير پذيرفته بود وارد جنوب غرب اين كشور شدند.ساختمان های جنوب غرب كشور اغلب با خشت، آجری كه در نور خورشيد خشك شده بود ساخته می شدند. ادوبی(9)، معادل خشت در ايالات متحده از نام عربی آن الطوبه برگرفته شده است.
مينا معرفت، مهندس نخبه معماری در كتابخانه كنگره كه مديريت برنامه شهرهای اسلامی آن را بر عهده دارد و تا كنون در دانشگاه های ام آی تي، جان هاپكينز و وسليان(10) تدريس كرده است می گويد: "معماری آمريكايی تاثير گرفته از معماری اسلامي، پيشينه ای بسيار قديمی تر از ساخت مركز تجارت جهانی دارد."
پيشينه آن به زمانی باز می گردد كه در نيو مكزيكو، تگزاس و كاليفرنيا شاهد معماری اصيل خشتی بوديم. اين معماری به طور مستقيم متعلق به مسلمانان اسپانيايی مقيم اسپانيا است. خانه های بومی جنوب غرب تقريبا با خانه های خاور ميانه و دنيای اسلام يكسان بودند."
معماری اسلامی به روشنی ريشه در آداب اسلامی دارد، اما خود واژه آن گونه كه در غرب استفاده می شود به سبكی از بنا و طراحی اشاره دارد كه از بار مذهبی برخوردار نيست.ياماساكي، رايت و مهندسان معمار ديگر به سادگی به رسم داد و ستدی بين فرهنگی مشغول شدند كه طبق آن معماران برای الهام گرفتن به رسوم شكل گرفته در كشورهای ديگر رجوع می كنند.
معماران دنيای اسلام نيز به اين كار مبادرت می ورزند و نمونه آن را در قديمی ترين نمونه بازمانده از معماری اسلامی، گنبد سنگی در اورشليم می بينيم.اين بنا كه در سال 692 ميلادی ساخته شد با موزاييك های ديواری و شكل هشت ضلعی از معماری دوران بيزانس تاثير گرفته است. با اين وجود الگوهای هندسی گلدار، نوشته های قرآنی و نبود هر گونه تمثال انسانی هويت ديداری جديدی به مسلمانان بخشيد.
هر چند طرح های گلدار بسيار پيش از پيدايش اسلام توسط يونانی ها و رومی ها استفاده می شد، مسلمانان برای ايجاد سبك معمای مخصوص به خود اين هنر را به سطح جديدی ارتقا دادند و همين كار را با قوس ها و گنبدهای دوران بيزانس انجام دادند.قوس های نوك تيز به يكی از شاخص های معماری اسلامی تبديل شد و به عنوان نماد در محراب، جايگاه نماز مساجد كه به سمت قبله ساخته می شود، مورد استفاده قرار گرفت.
قوس های نوك تيز و گنبدهای رنگارنگ را می توان در بناهای بزرگ اسلامی سراسر جهان از جمله تاج محل در اگرای هند؛ مسجد سلطان احمد(كه مسجد آبی نيز ناميده می شود) در استانبول تركيه؛ واسليمی های فيروزه ای مسجد شاه مشهور در اصفهان ايران مشاهده نمود.
معماری اسلامی، فرهنگ اروپايی را همانگونه كه در ساحل دريای آدرياتيك ايتاليا در ونيز ديده می شود حتی بيش از فرهنگ آمريكايی تحت تاثير قرار داده است.دبورا هاوارد(11)، استاد معماری دانشگاه كمبريج در كتابش "ونيز و شرق" می نويسد كه سازندگان قرن های 12 تا 15 ونيز تاثير فراوانی از معماری اسلامی گرفته اند.
سبك قوس ها، گنبدهای بلند، نقش برجسته های روی ديوار و حتی الگوی راه پله ها به طور مستقيم از جهان اسلام كه ارتباط تجاری شكوفايی با ونيز داشت وام گرفته شده بود.بناهای عظيم موجود در ونيز از جمله پالاتزو دوكاله(12) يا قصر فرار كه در سال 1460 ميلادی بنا شد بر اين تاثير شهادت می دهند.نمونه های جديد تر را می توان در آثار آنتونيو گاودي(13)، معمار بزرگ اسپانيايی مشاهده نمود كه به تحصيل در رشته های هنر اسلامی و معماری پرداخت و تا جايی پيش رفت كه مايه های آن را در ساختمان های كليساهای اسپانيايی از جمله صومعه ای در اخيكا(14) اسپانيا به كار گرفت.
برخی از اقتباس های معماری اسلامی در آمريكا تا حدودی عجيب و غريب يا مسخره می شوند. تی پترسن راس(15)، مهندس معمار اهل سان فرانسيسكو كه سال 1917 در خيابان 650 گيری(16) معبد شراينرز(17) را بنا كرد (بنايی كه هم اكنون تاتر آلكازار است) از بيانات اسلامی نيز بر ديوارهای بيرونی آن استفاده نمود و يكی را نيز به زبان عربی نوشت كه طبق گفته ها مفهوم آن اين بود: "خدا بزرگ است و راس معمار بزرگ است!"
اواسط دهه 1920، گلن كرتيس(18) ساختمان ساز در شمال ميامی مقداری زمين خريد و شهر كاملی با ساختمان های مغربی ساخت. طبق طرح كرتيس، همه خانه های اپا – لوكا(19) فلوريدا دارای گنبد و گلدسته بودند. اين شهر با نام های "بغداد جنوب" يا "بغداد فلوريدا" شهرت يافت.
اپا – لوكا هنوز موجود است. اين شهر به داشتن بزرگ ترين مجموعه معماری مغربی در نيمكره غربی به خود می بالد. بيست ساختمان آن به عنوان اماكن تاريخی به ثبت ملی رسيده اند.
كرتيس تحت تاثير عشق ديرينه اش به كتاب قصه های عربی "هزار و يك شب" (كتابی كه رايت نيز در دوران كودكی آن را عاشقانه دوست داشت) و همچنين فيلم صامت سال 1924، "دزد بغداد" واقع بود. اين فيلم با بازی داگلس فربنكس(20) در نقش دزدی كه به قصر يك خليفه وارد می شد و به عشق يك شاهزاده گرفتار می آمد دارای صحنه های شگفت انگيزی بود. در بين خيابان های اپا – لوكا می توان از خيابان علی بابا و بلوار شهرزاد نام برد.معماری ايالات متحده در دهه 1920 شاهد موجی از تاثيرات معماری اسلامی بود. هرچند برخی از اين بناها نا متعارف بودند، اقدامات بسيار جدی نيز برای تكرار و درك هنر و معماری اسلامی صورت می گرفت.
معرفت می گويد كه سال 1925 آرتور آپهام پوپ(21)، استاد فلسفه در پرينستن(22) كه بعدها كتاب "معماری ايراني" را نوشت از ايران بازگشت و در فيلادافيا نمايشگاهی برپا نمود و بازآفرينی معماری اسلامی را به نمايش گذاشت.
معرفت می گويد اشتياق پوپ به مايه های اسلامی علاقه آمريكايی های ثروتمند را برای به نمايش گذاشتن كارهايشان برانگيخت. در بين اين افراد می توان از اندرو ملن(23) بانكدار، جان دی. راكفلر و دوريس ديوك(24) نام برد كه در سال 1936 يك كاخ قرن 17 اصفهان را در هانا لولو بازسازی كرد. اين بنا هم اكنون بنياد هنر اسلامی دوريس ديوك را در خود جای داده است.
معماری ايالات متحده در دهه 1950 و اوايل دهه 1960 از بركت وجود افرادی همچون رايت، ياماساكی و ادوارد دورل استون(25) كه پس از جنگ جهانی دوم نه تنها به شرق نظر انداختند بلكه برای كار راهی سفر به آن نيز شدند شاهد موج ديگری از تاثيرات اسلامی بود.
بنا بر گفته كر، استون در سال 1953 به هند سفر كرد و با الهام از تاج محل سفارت ايالات متحده را در دهلی نو بنا كرد. استون پس از بازگشت به ايالات متحده تاثيرات معماری مغول و اسلامی را در تمام ساختمان هايش به كار گرفت. وی از دايره كلمبوس 2(26) در نيويورك با مجموعه ای از قوس های منحنی و مركز كندی واشنگتن ياد می كند كه ستون بندی آن قصيده ای از معماری اسلامی به شمار می رود.
ياماساكی نيز به دهلی نو سفر كرد و و غرفه ايالات متحده را در نمايشگاه جهانی كشاورزی سال 1959 طراحی نمود. (كر هنگام پژوهش در زمينه آثار ياماساكی و استون متوجه شد كه وزارت امور خارجه ايالات متحده از سال 1953 مهندسان معمار آمريكايی را به منظور "مطالعه جدی" فرهنگ و معماری كشورهای ميزبان به انجام فعاليت هايی با سرمايه گذاری ايالات متحده در خارج از كشور تشويق می كرده است.)
غرفه ياماساكی كه تصوير آن در كتاب او به نام "حياتی در معماری" آمده است دارای گنبدهايی شبيه به گنبدهای مساجد بود كه بر فراز مسيرهای پياده افراشته شده بودند.كارهای بعدی ياماساكی در عربستان سعودی كه شامل ساخت ترمينال فرودگاه ظهران در سال 1961 و ساختمان اصلی آژانس پول عربستان سعودی در رياض در سال 1982 بودند عشق او را به معماری اسلامی استحكام بخشيدند.
دولت سعودی آنچنان به برداشت ياماساكی از قوس های اسلامی علاقه مند شد كه نام آن را قوس های ياماساكی گذاشت و از آن در طرح های ديگر خود از جمله دانشگاه نفت و مواد معدنی شاه فهد در ظهران استفاده كرد. دولت اين كشور همچنين تصوير ترمينال ياماساكی را در ظهران بر روی يكی از اسكناس های خود چاپ نمود.
مركز تجارت جهانی با چنين زمينه ای پديد آمد. طرح نيويورك نه تنها انحراف نبود، بلكه بخشی از يك الگوی 20 ساله به شمار می رفت كه ياماساكی طی آن برای همگانی كردن معماری سرزمين هايی كه اسلام در آنها حضور محكمی داشت تلاش كرده بود.
چند تن از اساتيد از جمله كر پس از 11 سپتامبر به ارتباطات بين مركز تجارت جهانی و معماری اسلامی اشاره كردند، اما شركت معماری ياماساكی به نام مينورو ياماساكی اسوشييتس(27) تمايلی به بررسی اين ارتباطات نداشتند و تماس هايی را كه در اين مقوله صورت گرفت بی پاسخ گذاشتند (ياماساكی در سال 1986 از دنيا رفت.
كر و متخصصان ديگر می گويند در فضای پس از 11 سپتامبر كه واژه "اسلام" ارتباط نزديكی با تروريسم پيدا كرده است برخی از مهندسان معمار تمايلی ندارند تصديق نمايند كه ساختمان هايشان از معماری اسلامی تاثير گرفته است.
هنگامی كه ويك رابرتس(28)، ناشر مجلات اختصاصی يكدست كه بر روی جلدهايشان تصاوير نمونه های حيرت انگيزی از معماری اسلامی به چشم می خورد طرح خود را با كتاب فروشی ها و نمايندگان كتب ايالات متحده در ميان گذاشت با قيد و شرط مواجه شد.
مجموعه "كاشی كاری های اسلامی" دارای الگوهای معماری بناهای اصفهان، كازابلانكا، سمرقند و ساير شهرهای صاحب نام اسلامی است. از ماه ژانويه هزاران جلد از آن به دليل اشكال هندسی زيبا به افراد فروخته شده است.
رابرتس كه شركت او با نام هارتلی اند ماركس پابليشرز(29) در ونكوور واقع است می گويد: "بسياری از افراد در آمريكا از من خواستند تا نام آن را تغيير دهم. اما به عقيده من مردم بايد دريابند كه معماری اسلامی دارای تاريخی زيبا است."
خواسته ما از چاپ اين كتاب ها آن است كه بر الگوهای ذهنی ساده مردم تاثير بگذاريم. مردم زيبايی را می بينند، سپس داستان (آن معماری) را در داخل جلد می خوانند. اين كتاب ها درباره زيبايی و تاريخ هستند."
به گفته ناصر رباط، استاد معماری اسلامی آغا خان در ام آی تي، تاريخ معماری اسلامی هميشه در دل ايالات متحده باقی خواهد ماند. او می گويد حتی در دوران جنگ های صليبی، اروپائيانی كه به سرزمين مقدس سفر كردند توسط آنچه در مصر و سوريه و كشورهای ديگر ديدند دگرگون شدند.شايد معماری گوتيك نيز توسط جنگجويانی پايه ريزی شده باشد كه از خاور ميانه بازگشتند و دانش رياضی و معماری را كه در آن محل آموخته بودند به كار گرفتند. عكس اين جريان نيز صادق است. مهندسان معمار كشورهای اسلامی به وسيله آنچه درباره كشورهای غير مسلمان می خوانند يا می بينند تحت تاثير قرار می گيرند.
رباط می گويد: "فرهنگ ها همواره چه هنگام صلح و چه در زمان جنگ با يك ديگر مواجه و ادغام شده اند. در گذشته مردم، جهان را متشكل از فرهنگ های ناب و مستقل می دانستند كه هر كدام زبان های خوراكي، ديداري، ادبی و معماری خود را دارا بودند."
اما هم اكنون تعدادی از ما منش چند فرهنگی را كه در آن اعتقادی به خلوص و محدوديت توسعه فرهنگی وجود ندارد تاييد می كنيم. ... تاثير، مداوم و دو سويه است و هيچ گاه باز نمی ايستد."
اجازه نشر مجدد اين مقاله از نگارنده آن جاناتان كوريل دريافت شد.
حق چاپ محفوظ. Copyright(c) 2005 The San Francisco Chronicle.

1. Johnathan Curiel
2. Minoru Yamasaki
3. Laurie Kerr
4. A Life in Architecture
5. Alcazar Theatre
6. Marin County Civic Center
7. San Rafael
8. Frank Lloyd Wright
9. Adobe
10. Wesleyan
11. Deborah Howard
12. Palazzo Ducale
13. Antonio Gaudi
14. Ejica
15. T. Patterson Ross
16. Geary
17. Shriner’s Temple
18. Glen Curtiss
19. Opa-locka
20. Douglas Fairbanks
21. Arthur Upham Pope
22. Princeton
23. Andrew Mellon
24. Doris Duke
25. Edward Durrell Stone
26. 2 Columbus Circle
27. Minoru Yamasaki Associates
28. Vic Roberts
29. Hartley & Marks Publishers
30. Amel Emric
31. Michael Macor
32. The Chronicle
33. Chris Hardy
34. Peter J. Eckel
35. Scott Frances
36. Esto
37. Scottsdale

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 725]