نويسنده: فريده خدامرادي تحليل عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌اي در حوادث سال 1385 آذربايجان

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: فريده خدامرادي تحليل عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌اي در حوادث سال 1385 آذربايجان
خبرگزاري فارس: اين پژوهش از آن رو به سامان رسيد كه اولاً نقش و كاركرد شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان را در عمليات رواني عليه جمهوري اسلامي مورد كاوش نظام‌مند قرار دهد. ثانياً نقش شبكه‌هاي ماهواره‌اي را در حوادث و اغتشاشات بهار 1385 آذربايجان، شناسايي و تحليل كند.

چكيده
اين پژوهش از آن رو به سامان رسيد كه اولاً نقش و كاركرد شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان را در عمليات رواني عليه جمهوري اسلامي مورد كاوش نظام‌مند قرار دهد. ثانياً نقش شبكه‌هاي ماهواره‌اي را در حوادث و اغتشاشات بهار 1385 آذربايجان، شناسايي و تحليل كند. و ثالثاً با بهره‌گيري از مباني و ادبيات موضوع و يافته‌هاي پژوهش، راهكارهايي را براي مقابله با عمليات رواني آتي شبكه‌هاي ماهواره‌اي معرفي نمايد. براي تحقق اين اهداف، نخست ادبيات تحقيق مرور شد آنگاه با بهره‌گيري از دو روش "تحليل محتوا" و "زمينه‌يابي از صاحب‌نظران"، روش‌ها و اصول عمليات رواني سه شبكه ماهواره‌اي، يعني صداي امريكا، اميد و جام‌جم، مورد بررسي و تحليل قرار گرفت. سپس نتايج به دست آمده با استفاده از آمارهاي توصيفي و آزمون آماري غيرپارامتريك بيونوميال، تجزيه و تحليل شد. اين نتايج آشكار ساخت كه شبكه‌هاي مذكور اولاً از چندين روش عمليات رواني عليه جمهوري اسلامي استفاده نموده‌اند (و مي‌نمايند ) و ثانياً در عمليات رواني خود از پنج اصل كليدي بيش از ساير اصول استفاده كرده‌اند (و مي‌نمايند).

واژگان كليدي: عمليات رواني، بحران، اغتشاش، عمليات رواني رسانه‌اي، حوادث آذربايجان

مقدمه

صاحب‌نظراني همچون ورد (2003) بر اين باورند كه در دنياي امروز، كشورهاي مختلف در عمليات رواني عليه كشورهاي ديگر، به ويژه رقباي خويش، از رسانه‌هاي شنيداري (راديو) و شبكه‌هاي ماهواره‌اي بهره مي‌گيرند. او سهولت انتقال پيام و انعطاف رسانش پيام از طريق اين دو رسانه، به ويژه شبكه‌هاي ماهواره‌اي را از جمله مهم‌ترين دلايل استفاده پربسامد از اين رسانه‌ها در عمليات رواني مي‌داند.
سوربن و تانكارد (1992) دو صاحب‌نظر علوم ارتباطات نيز تأكيد كرده‌اند كه كاركرد اقناعي از جمله مهم‌ترين كاركردهاي رسانه‌هاي مختلف، به ويژه راديو و تلويزيون است. به باور اين صاحب‌نظران، حجم وسيعي از گزارش‌ها، اخبار، تحليل‌ها و پيام‌هاي رسانه‌ها به تغيير نگرش مخاطبان توجه دارد. از نظر آنان، رسانه‌ها براي تغيير نظرات و نگرش‌هاي مخاطبان، اغلب از روش‌هاي برگرفته از نظريه شرطي شدن كلاسيك و درگير شدن اندك، استفاده مي‌كنند.
براساس نظريه شرطي شدن كلاسيك وقتي محرك، اسم با يك مفهوم خنثي با مفهومي كه بار هيجاني دارد، همراه شود، پس از مدتي خاصيت آن را به دست مي‌آورد و در نتيجه واكنش مخاطبان در برابر محرك خنثي، مشابه واكنش آنان در برابر محركي كه بار هيجاني دارد، خواهد بود (بروس و اولنديك، 2000).
نظريه درگيري‌ اندك، تصريح مي‌كند كه بسياري از پيام‌هاي راديو و تلويزيون در نيمكره راست مغز پردازش مي‌شوند. اين‌گونه پيام‌ها «در حافظه ذخيره مي‌شوند، اما نمي‌توان آنها را به ياد آورد» (سوربن و تانكارد، 1992 ترجمه دهقان، 1381، ص 273). به تعبير روشن‌تر، نظريه درگيري اندك، تصريح ي‌كند كه مخاطبان، بي‌آنكه خود بدانند، تحت تأثير پيام‌هاي راديو و تلويزيون قرار مي‌گيرند و آن تأثير را در رفتار خود نمايان مي‌سازند.
محققاني ديگر نظير براون (2003) نشان داده‌اند كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي، به ويژه در شرايط بحراني، بيش از ساير شرايط مي‌كوشند تا بر گروه‌هاي آماج تأثير بگذارند و آنان را براي انجام يك يا چند كنش اعتراض‌آميز برانگيزند.
تجارب مختلف نشان داده است، شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان – كه اغلب با پشتوانه مالي و سياسي كشورهاي غربي اداره مي‌شوند – بخش عمده تلاش و توان خود را معطوف برانگيتن مردم ايران عليه نظام، به ويژه در شرايط بحراني، مي‌نمايند. از همين روي، تلاش اين تحقيق بر آن است تا نقش شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان را در حوادث سال 1385 آذربايجان، به ويژه از حيث عمليات رواني، مورد بررسي و كاوش نظام‌مند قرار دهد.

طرح مسئله

بومي (2001)، نيموتي (2005) و محققان ديگر بر اين باورند كه در دنياي امروز، ماهواره‌ها قادرند با پوشش فراگير جهاني، ملت‌ها و گروه‌هاي مختلف قومي را عليه نظم و نظام حاكم بر كشورشان برانگيزند. اين محققان در تأييد ادعاي خويش، به نقش رسانه‌هاي فراملي (ماهواره‌هاي امريكا) در ايجاد چند انقلاب مخملي در كشورهاي آسياي ميانه و نيز در تهييج برخي گروه‌هاي قومي افريقا و امريكاي لاتين عليه حكومت‌هاي خويش اشاره نموده‌اند. الياسي (1384) نيز در تحليلي پيرامون عمليات رواني رسانه‌اي امريكا عليه ايران نشان داده است كه امريكايي‌ها براي تهييج اقوام ايراني عليه جمهوري اسلامي، عمدتاً از رسانه‌هاي فارسي مقيم امريكا (به ويژه شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي) استفاده مي‌نمايند.
در حوادث بهار 1385 آذربايجان كه به دنبال انتشار كاريكاتوري در روزنامه ايران رخ داد، شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان، تلاش زيادي را براي برانگيختن ساكنان مناطق آذري‌نشين، عليه جمهوري اسلامي به عمل آوردند با وجود اين، به دليل عدم بررسي نظام‌مند، ابعاد عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌‌اي در حوادث آذربايجان همچنان ناشناخته مانده است. به عبارت ديگر هنوز به درستي مشخص نيست كه در حوادث آذربايجان، شبكه‌هاي ماهواره‌اي از چه روش‌هاي عمليات رواني استفاده نموده‌اند و عمليات رواني آنان چه ميزان توانسته است بحران را استمرار بخشد. اين پژهش مي‌كوشد تا پاسخي براي اين سؤال‌ها بيابد.

مرور ادبيات موضوع

گرچه عمليات رواني به منزله يكي از عناصر و مولفه‌هاي سناريوي جنگ عليه دشمنان بيروني (خارجي) نگريسته شده است، اما در سال‌هاي اخير تلاش‌هايي براي يافتن شواهدي پيرامون به كارگيري آن در بحران‌هاي داخلي كشورهاي مختلف دنيا صورت گرفته است.
تايلور (1984) معتقد است كمپاني هند شرقي، در قرن هفدهم ميلادي، براي سركوب و از ميان برداشتن شورش‌هاي شهري از «عمليات رواني سياه» استفاده كرد. براي اين منظور انگليسي‌ها با استفاده از عوامل نفوذي، ميان معترضان تفرقه‌افكنده و اتحاد و انسجام آنان را از بين بردند.
اسكات (1980) با مرور شورش‌هاي نيمه اول ميلادي چند كشور دنيا نتيجه گرفته است كه شورشگران براي برانگيختن توده مردم، عليه حكومت اغلب از عمليات رواني بهره گرفته‌اند. به باور آنان با وعده حكومتي مبتني بر آراي مردم و عاري از هرگونه تبعيض و بي‌عدالتي و طرح تضادهاي آرمانگرايانه، توانسته‌اند براي مدتي توده‌هاي مردم را با خود همراه سازند.
به باور صلاح نصر، در پيروزي انقلاب بلشويكي (انقلاب اكتبر 1917) نقش تبليغات بيش از هر چيز ديگري بود. به اعتقاد او بلشويك‌ها، در تبليغات خود از ابزارها و روش‌هايي نظير: 1- فيلم ويدئويي 2- نشريه‌هاي ارسالي براي هواداران خود از طريق پست 3- نشر كتاب و مطبوعات و نصب پلاكاردهاي متنوع 4- تشكيل هيئت‌هاي تجاري و فرهنگي 5- تشكيل اتحاديه‌هاي كارگري، استفاده مي‌كردند.
سارجنت (1980) معتقد است چيني‌هاي مائوئيست، پس از پيروزي در انقلاب 1949، از انواع شيوه‌ها و فنون عمليات رواني، در مقياس وسيع، عليه شهروندان خود بهره گرفتند. به باور چيني‌ها ناراضيان را دستگير مي‌كردند و آنان را در دادگاه‌هاي جمعي، آماج شست و شوي مغزي قرار مي‌دادند. آنان با استفاده از فنوني نظير «محروميت حسي»، «القاي استرس»، «هيپنوتيزم» و حتي «استفاده از داروهاي روان‌گردان» مخالفان و ناراضيان را در وهله نخست، نسبت به گذشته خود نادم و پشيمان مي‌ساختند، آنگاه با ارائه مواد آموزشي مختلف «سموم ايدئولوژيك» را از اذهان آنان پاك و عقايد جديد ماركسيستي را به آنان القا مي‌كردند.
تايلور و ديگران (2001) در يك مطالعه تطبيقي نشان داده‌اند كه طي چند سال اخير، گرايش شديدي در پليس، و نيرهاي ضداغتشاش كشورهاي غربي، براي بهره‌گيري از اصول روان‌شناسي اجتماعي در مقابله با اغتشاش‌گران، آشوب‌طلبان و معترضان پديد آمده است. به باور آنان: «پس از اعتراض‌هاي شهري دهه‌ 60 ميلادي كه بسياري از شهرهاي امريكا و كشورهاي اروپايي را دربر گرفته بود، پليس، در آن كشورها دريافت كه با توسل به روش‌هاي خشن و قهرآميز، قادر به سركوب دامنه اعتراضات نيست. از همين روي، به كارشناسان خود دستور داد تا با استفاده از يافته‌هاي جديد علوم رفتاري، به ويژه روان‌شناسي اجتماعي، راهكارهايي ارائه دهند كه با به كار بستن آنها بتوان با هزينه‌ها و تلفات كمتر، اعتراضات و شورش‌هاي شهري را مهار كرد.»(ص 16)
آنان بهره‌گيري پليس از فنون عمليات رواني و روان‌شناسي اجتماعي را در مهار كنش‌هاي شهري، موفقيت‌آميز ارزيابي كردند.
جمهوري اسلامي ايران نيز براي مهار شورش‌هاي منطقه‌اي، اعتراضات شهري و اقدامات معارضان، از فنون عمليات رواني (گرچه در سطح ابتدايي آن)، بهره گرفته است. براي مثال، در شورش كردستان كه حدود يك دهه (از سال 1360 تا 1370 هجري شمسي) به درازا كشيد، از روش‌هايي نظير انتشار اعلاميه، جواز تسليم شدن، اعتراف‌گيري، ايجاد تفرقه‌، استفاده از عوامل، انسانيت‌زدايي از مخالفان و معارضان، پيام‌هاي راديويي، بلندگوهاي صوتي، برجسته‌ساختن جنايت‌هاي ضدبشري معارضان (حمله به مساجد، قتل زنان و كودكان و …غيره) استفاده نموده است. افزون بر آن، با روش‌هاي نظير «افشاگري» و «انتشار اسناد و مدارك» تلاش كرده است تا نشان دهد كه گروه‌هاي معارض و شورشگر، از سوي منابع خارجي، پشتيباني و حمايت مي‌شوند (الياسي، 1384)

فنون و شيوه‌هاي اجراي عمليات رواني رسانه‌اي

روش‌ها و فنون اجراي عمليات رواني رسانه‌اي، عمدتاً حاصل تلاش‌هاي تحقيقاتي و پژوهشي حوزه‌هاي روان‌شناسي و جامعه‌شناسي هستند. به هميت دليل، اين روش‌ها همواره در حال مطالعه و افزايش مي‌باشند. اين نكته را نيز بايد در نظر داشت كه هر تاكتيك عمليات رواني ممكن است در جامعه‌اي خاص، كاربردي خاص داشته باشد. بنابراين آزمايش كارايي آنها قبل از استفاده، در عمل بايد به اثبات رسيده باشد. نكته ديگر آنها تاكتيك‌ها از جنبه‌هاي دوگانه‌اي برخوردارند؛ يعني آنكه ممكن است زماني آماج آن تاكتيك قرار بگيريم و زماني آن را در مورد دشمن اجرا كنيم. بنابراين تاكتيك‌ها وسيله‌اي براي رسيدن به هدف محسوب مي‌شوند و هر كسي، هر گروهي و هر نظامي، با توجه به شرايط خود ممكن است آنها را به كار بگيرد. (سندلر، 1998).
ضرورت دارد، عامل جنگ رواني، جنبه‌هاي مقابله‌اي را نيز مورد توجه قرار دهد؛ در غير اين صورت، عواقب چنين اقداماتي، زيانبار خواهد بود. كاربرد تاكتيك، ظرافت، تخصص و تجربه زيادي را مي‌طلبد. اين نكته بيشتر در عمليات رواني به معناي محدود آن اهميت مي‌يابد؛ زيرا همچنان كه ممكن است نتيجه‌اي قطعي عايد سازد، احتمال آن نيز هست كه زيان قطعي و مشخصي را به وجود آورد. روش‌هايي كه در ادامه بحث به آنها پرداخته مي‌شود، خلاصه و بخشي از فنون و تاكتيك‌هاي عمليات رواني رسانه‌اي هستند.

تحريف

دنياي واقعيت‌ها براي تمام مردم يكسان نيست. آنچه ما آن را واقعي يا تحريف شده مي‌دانيم به تجربه‌هاي گذشته ما و خواست‌هاي كنوني و اميدهاي آينده ما بستگي دارد. تحريف، طيف وسيعي از دروغ تا كتمان حقايق را دربر مي‌گيرد و مي‌تواند به شكل تحقير و بي‌ارزش كردن مخالفان و تعريف و بزرگ كردن امتيازات طرفداران باشد. مخدوش كردن اطلاعات، پرت كردن حواس مخاطب، جلب توجه او به مسائل ديگر به طوري كه از موضوع اصلي غفلت كند و ساده كردن بيش از حد مسائل پيچيده، از شيوه‌هاي تحريف حقايق به شمار مي‌رود (اسدي، 1371)

حيثيت و اعتبار

مجري عمليات رواني، خود را با چيزهايي همبسته مي‌كند كه براي مردمي كه مي‌خواهد آنان را تحت نفوذ بگيرد، عزيز است و بدان احترام مي‌گذارند و آنها را پذيرا هستند. اين شيوه به ارزش‌هاي سنتي، آرمان‌ها و هدف‌هايي كه مردم مي‌خواهند بدان نائل شوند، متوسل مي‌شود و به طور صريح يا در لفافه، آنچه را كه مي‌خواهد بگويد به آنها مي‌گويد. مرسوم در اين زمينه، توصيه و سفارش است. توصيه شخص مورد علاقه مردم يا شخص مقتدر و با نفوذ و يا كسي كه كلامش نافذ است و براي مردم حجت است. به طور كلي اين شيوه اغلب در ميان افراد محروم و نيازمند به ويژه به خاطر كيش پرستش شخصيت، مؤثر است. روش دوم در زمينه حيثيت، وانمود كردن همسويي منافع مجريان اجراي عمليات رواني با منافع مردم است. در اين روش مجريان مي‌خواهند نشان دهند كه به همان سبك و شيوه‌هاي زندگي مردم، زندگي مي‌كنند، اعتقادات آنها مانند مردم است و در نهايت شباهت و نزديكي به مردم را رعايت مي‌كنند. روش سوم در اين زمينه، توسل به گرايش مردم در دنباله‌روي است و اينكه مردم هميشه مي‌خواهند در اكثريت باشند، نه در اقليت. براي تحقق اين روش، مجريان عمليات رواني همواره اين شعار را سر مي‌دهند كه تمام مردم با ما هستند و از ما پشتيباني مي‌كنند. روش چهارم استفاده از كلمات و واژه‌هاي جاذب و پرطرفدار است؛ مثل آزادي، برابري، عدالت، رفاه و …. اين كلمات را مردم دوست دارند بشنوند و عكس‌العمل‌شان نسبت به آنها اغلب عاطفي است تا منطقي (اسدي، 1371، ص 209)

فريب

يكي از راه‌هاي تأثيرگذاري بر مخاطبان، دادن اطلاعات دروغين و جهت‌دار يا ارائه تصوير وارونه از وقايع است كه اغلب با نمايش قسمت‌هايي از واقعيت‌ها و يا گزيده‌اي از آنها، اين امر تحقق مي‌يابد. چنين تصوير ناقص و دگرگون شده‌اي از واقعيت‌ها مي‌تواند گروه‌هاي گوناگون مخاطبان موردنظر در جنگ را تحت تأثير قرار دهد. هلت و دي ولت معتقدند، تاكتيك فريب، تلاش دارد تا شنونده را به ساختن محيط رواني خاص وادار كند كه با محيط مادي و واقعي فرق دارد. در ارتباط با روان‌شناسي ادراكي، تاكتيك فريب تلاش در برانگيختن درك نادرست دارد. (الياسي 1385)

تخدير

در اين روش، براي كند يا متوقف كردن رفتار مخاطبان، تلاش مي‌شود تا پشتوانه احساسي – عاطفي آنان هدف قرار گيرد و شور و احساس حاكم بر رفتار ايشان به تدريج كمرنگ و زائل شود. در چنين حالتي مخاطبان، قدرت و توان خود را براي دستيابي به اهداف از دست مي‌دهند و مجبور به عقب‌نشيتي، فرار يا تسليم مي‌شوند. با كاهش شور و انگيزه دروني مخاطبان، روحيه و اراده آنان نيز تضعيف مي‌شود و توان مبارزه را از دست خواهند داد. (مرادي، 1384)

تشجيع

در اين روش، تلاش مي‌شود تا شور و شوق مخاطبان براي نيل به اهداف موردنظر برانگيخته و عواطف و احساسات و رفتار آنان در اين زمينه تقويت شود؛ مانند تحريك حس دفاع از دين، وطن، نژاد و قوم و يا تقويت حس تنفر از دشمن متجاوز، مبارزه با ظلم و استعمار و استثمار در گروه مخاطبان (فرشچي، 1382)

تطميع

اصولاً آز و طمع، محرك نيرومندي به شمار مي‌رود و در بسياري از مواقع، پاداش مي‌تواند مخاطبان را به دگرگوني علائق، مقاصد و راهكارهايشان تشويق و آنان را تطميع كند. گاهي به دنبال نتايج يك پاداش حساب شده و مفيد، دشمنان سابق به نيروهاي بي‌طرف و يا به دوستان خوبي تبديل مي‌شوند. بنابراين اگر جنگ‌هاي رواني، متناسب به كار گرفته شوند، مي‌توانند با سرعت، بذر شك و ترديد را در دل مخاطبان بيفشانند و آنان را متقاعد سازند كه در اهداف و راهشان دچار اشتباه شده‌اند و تشويقشان كنند كه تمايلات و رفتار خود را احتمالاً در جهت اهداف مجريان جنگ رواني تغيير دهند (فريدمن، 1998)

روشنگري

اين روش شامل ارائه حقايق و آشنا ساختن مخاطبان با اهدافي است كه بايد در پيش گيرند. به عبارت ديگر در اين روش، تلاش بر اين است تا درك منحرف و نامتوازن مخاطبان، با حقيقت همسان و هماهنگ شود. لازمه اين امر آن است كه مجريان عمليات رواني، تحليل و شناخت دقيقي از اعتقادات، تمايلات، افكار و نحوه رفتار مخاطبان خود داشته باشند؛ زيرا در غير اين صورت امكان دارد پس از انتشار حقايق، خلاف رفتار مطلوب مورد انتظار از آنان بروز كند (زورق، 1372)

ترس و ارعاب

يكي از روش‌هاي مؤثر و كارامد بر افراد است كه از ديرباز مورد استفاده طرف‌هاي درگير و متخاصم بوده است. استفاده از حربه تهديد و ايجاد رعب و وحشت ميان نيروهاي درگير، به منظور تضعيف روحيه و سست ساختن اراده صورت مي‌پذيرد. در اين روش مجريان عمليات رواني، ضمن تهديد و ترسانيدن مخاطبان، با بهانه‌ها و دسيسه‌هاي گوناگون به آنان چنين القا مي‌كنند كه خطرها و صدمه‌هاي قطعي فراواني بر سر راه آنان كمين كرده است و آنچه كه براي ايشان مهم و ارزشمند است، در معرض خطر نابودي و ويراني قرار دارد. متخصصان جنگ‌هاي رواني مي‌كوشند آينده‌اي مبهم و تاريك و توأم با سختي‌ها و مشكلات فراوان را براي افراد دشمن و كساني كه تلاش دارند با دشمن همكاري كنند و يا او را مورد پشتيباني و حمايت قرار دهند ترسيم نمايند. همچنين سعي دارند به آنان تلقين كنند كه توان و امكانات لازم، براي دستيابي به اهداف خود را ندارند. به اين ترتيب مجريان عمليات رواني مي‌كوشند با تزريق و القاي مفاهيم پيام‌هاي مورد نظر خود، مخاطبان را به ترك لجاجت و دشمني و در نهايت به تسليم و تمكين در برابر خواسته‌هاي خود، وادار كنند (شكرخواه، 1382)

القاي غيرمستقيم

اين روش معمولاً هنگامي به كار مي‌رود كه مخاطبان نسبت به دريافت مستقيم پيام و اطلاعات، از خود مقاومت نشان مي‌دهند. در اين شيوه، متخصصان عمليات رواني، بدون موضع‌گيري آشكار، منظور خود را به مخاطبان منتقل مي‌كنند. به عبارت ديگر آنان منظور و پيام خود را در قالب موضوعاتي به ظاهر بي‌ارتباط و يا دو پهلو بيان مي‌كنند. متخصصان مي‌دانند كه بعد از مدتي، فقط اجمالي از پيام‌ها در ذهن مخاطبان باقي مي‌ماند. بر همين اساس در مراحل بعدي با استفاده از اين حافظه، منظور و پيام اصلي خود را به آنان منتقل مي‌كنند. از نكات مورد توجه در اين روش آن است كه تا وقتي مخاطبان نسبت به موضوعي از خود حساسيت نشان مي‌دهند، مي‌توان از آن بهره‌برداري كرد؛ زيرا هنگامي كه حساسيت ايجاد شده كاهش يافته يا از بين برود، آنان توجه كمتري به پيام‌هاي مورد نظر خواهند داشت. نكته ديگر آنكه در عمليات رواني، چنانچه به طور مستقيم، به افكار و عقايد ريشه‌دار و ارزش‌هاي مورد احترام مخاطبان حمله شود، نه تنها عمليات مؤثر نخواهد بود، بلكه اثر معكوس نيز خواهد داشت و همانند گلوله‌اي خواهد بود كه پس از شليك، كمانه كرده و به شليك‌كننده‌ اصابت مي‌كند. (زورق، 1372)

تحريك

منظور از تحريك، انجام اقداماتي است كه بر حالت‌ها و رفتارهاي مخاطبان تأثير مي‌گذارد. در اين روش، متخصصان عمليات رواني با ارائه پيام‌ها و اطلاعات آگاهي دهنده، به تحريك احساسات مخاطبان مي‌پردازند و آن را به سوي اهداف موردنظر خود سوق مي‌دهند. حس همدردي، تنفر، خشم و غضب از جمله مفاهيم تعيين‌كننده در اين روش است كه مورد توجه قرار مي‌گيرند. مجريان عمليات رواني با ترسيم چهره بي‌رحم و ضدانساني دشمن كه مي‌تواند واقعي يا ساختگي باشد و يا ترسيم پردرد و سختي كشيده قربانين اين بي‌رحمي، مي‌توانند قوه خشم و غضب مردم خودي و همچنين نيروها و مردم دشمن را بيدار كنند و در همان حال، احساس همدردي با قربانيان و يا بازماندگان آنان را در مخاطبان برانگيزند و از آن بهره‌برداري كنند (شيرازي، 1380، ص 39)

شايعه

عبارت است از انتقال پيام يا خبري از طريق شفاهي (چهره به چهره) كه در اندك زمان محدودي مي‌تواند در سطح وسيعي از جامعه انتشار يابد، بدون آنكه منبع آن شناخته گردد و يا معلوم شود از كجا سرچشمه گرفته است (مهرداد، 1362) شايعات معمولاً در اطراف دولتمردان ساخته مي‌شود و اغلب هم‌سازندگان آنها قابل تشخيص نيستند. شايعه اين خصلت را دارد كه وقتي سر زبان‌ها افتاد، ديگر قابل كنترل نيست. در جوامعي كه كانال‌هاي رسمي خبر به شدت تحت كنترل است، به ويژه زماني كه مردم نگران هستند، شايعه ايجاد مي‌شود و به هنگام انتقال، تغيير مي‌يابد و گاه عكس آنچه در آغاز بوده است مي‌شود (الياسي، 1385).
به باور نپ (1981) شايعه نقش مؤثري در جنگ‌هاي رواني دارد؛ زيرا بدون آنكه برچسب منفي تبليغات بخورد، شنونده آن را مي‌پذيرد. شايعه مي‌تواند براي تخريب روحيه و گسترش بي‌اعتمادي و تفرقه ميان نيروهاي دشمن و متحدان آنها به كار گرفته شود. رواج سوءظن‌هاي به ظاهر موجه، مي‌تواند همكاري حياتي ميان متحدان دشمن را از هم بپاشد. شايعه هرگز چيزي را ثابت نمي‌كند، بلكه از طريق ايجاد فضاي بي‌اعتمادي، كار خود را ادامه مي‌دهد (حسيني، 1377، ص 50).

القاي غم و نااميدي

غم نوعي حالت رواني است كه در اثر عدم تطابق انتظار فرد يا جامعه، با موقعيت و شرايط موجود و كنوني، به وجود مي‌آيد. براي القاي غم سعي مي‌شود، تصوير نامطلوب و نامتوازني نسبت به انتظارات موجود، از موقعيت و شرايط ارائه شده و متقابلاً آرزوها و ايده‌ال‌هاي فرد يا جامعه دور از دسترس، نشان داده شود. در عمليات رواني، بزرگ نمايي نقاط ضعف و كوچك‌نمايي نقاط مثبت در كنار بزرگ‌نمايي آرزوها و خواست‌ها و كوچك‌نمايي امكانات و دست‌آوردها يكي از روش‌هاي القاي غم و يأس است. القاي غم و اندوه يكي از شيوه‌هاي مهم عمليات رواني است كه گرفته شده از درك ماهيت روان‌شناسي و جامعه‌شناسي بوده و تور و تلقين آن به آساني صورت مي‌گيرد. در ضمن در يك گروه هماهنگ و متجانس، معمولاً القاي غم آسان‌تر و ساده‌تر منتشر مي‌شود؛ زيرا احساسات و عواطف افراد شبيه يكديگر است. القاي غم و اندوه، همچنين در شرايطي كه متضمن تغيير و كاهش عاطفي، كاهش تنوع، كاهش زيبايي، كاهش امنيت و اميدواري و افزايش خشونت و افزايش و سوءظن باشد نيز صورت مي‌گيرد (كرامر، 1982).

اغراق و مبالغه

در اين روش، نقاط ضعف كوچك و بي‌اهميتي كه مي‌تواند با تدبيري مختصر حل و برطعملياترف شود، به وسيله نيروي متخاصم، به ورت نواقصي بزرگ و غيرقابل حل جلوه‌گر شده و يا بزرگ‌نمايي هرچه بيشتر به نمايش در مي‌آيد. اغراق و مبالغه نه تنها مي‌تواند در جهت بزرگ نشان دادن نقاط ضعف باشد، بلكه مي‌تواند از اهميت توانايي‌ها و قابليت‌هاي نيز كاسته و از طريق كوچك جلوه‌دادن نقاط مثبت، صورت پذير (سندلر، 1998).

تفرقه

يكي ديگر از شيوه هاي اجراي عمليات رواني است كه با بهره‌گيري مناسب از شگردهايي چون، شايعات و پخش اكاذيب، اغراق و مبالغه، تحريف و ساير ترفندهاي مشابه، موجب ايجاد تغييرات موردنظر در اطلاعات افراد يا جامعه هدف اجراي عمليات رواني شده و در نهايت باعث بروز شرايط بحراني مي‌شود. اين تغيير اطلاعات معمولاً به كمك ايجاد نوعي بي‌نظمي و گسستگي ذهني و روحي، سرگرداني فكري، تزلزل، بلاتكليفي و بي‌تصميمي كه در نهايت منجر به شكستن مقاومت روحي افراد يك جامعه و تضعيف وحدت ملي مي‌شود، پديد مي‌آيد (شيرازي، 1380).

فرضيه‌ها

1- شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي‌زبان از روش‌هاي مختلف عمليات رواني عليه جمهوري اسلامي ايران استفاده مي‌كنند.
2- در حوادث بهار 85 آذربايجان، شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان، از روش‌هاي مختلف عمليات رواني براي تحريف آذري زبانان عليه جمهوري اسلامي كرده‌اند.
3- شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان در حوادث آذربايجان از اصول ادعا، تكرار، سرايت، نهييج و تخدير استفاده نموده‌اند.
4- بين فراواني روش‌هاي عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث بهار 85 آذربايجان، تفاوت معناداري وجود دارد.

روش

در اين تحقيق از دو روش استفاده شده است
1- روش تحليل محتوا
2- روش زمينه‌يابي از صاحب‌نظران

در روش اول، سه شبكه تلويزيوني ماهواره‌اي انتخاب شدند:

1- شبكه‌ ماهواره‌اي خارجي صداي امريكا ؛ اين شبكه هر شب از ساعت 7 شب تا 11 شب (به مدت 4 ساعت) به زبان فارسي برنامه پخش مي‌كند. برنامه‌هاي اين شبكه صبح روز بعد تكرار مي‌شوند.
2- شبكه ماهواره‌اي فارسي اميد؛ اين شبكه به صورت 24 ساعته به زبان فارسي برنامه پخش مي‌كند.
3- شبكه ماهواره‌اي جام‌جم؛ اين شبكه نيز به صورت 24 ساعته به زبان فارسي برنامه پخش مي‌كند.
در روش تحليل محتوا، محقق با مراجعه به سايت‌هاي اينترنتي اين شبكه‌ها و با مراجعه به آرشيو واحد مركزي خبر و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، محتواي خبري و پيام‌هاي سياسي آن سه شبكه را در حدود يك هفته بحران آذربايجان، ثبت و ضبط تحليل كرد.
در روش دوم (زمينه‌يابي)، تعدادي از صاحب‌نظران واجد ويژگي‌هاي خاص انتخاب شدند:

1- آشنايي با مباحث عمليات رواني؛
2- آشنايي با بحران‌هاي قومي؛
3- داراي تحصيلات ليسانس و بالاتر؛
4- آگاه به محتواي شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان.

جامعه آماري

اين تحقيق داراي دو جامعه آماري است:
1- تمامي برنامه‌هاي خبري و سياسي سه شبكه ماهواره‌اي صداي امريكا، اميد و جام‌جم در يك هفته بحران آذربايجان.
2- تمامي متخصصان و كارشناسان داراي ويژگي‌هاي خاص مندرج در روش زمينه‌يابي (براساس نظر برخي كارشناسان)، حجم اين جامعه حدود 300 نفر است).

حجم‌ نمونه و روش نمونه‌گيري

براي انتخاب نمونه از جامعه اول، ابتدا همه برنامه‌هاي خبري و سياسي آن سه شبكه مشخص شد (حدود 30 ساعت)، آنگاه كل آن 30 ساعت مورد تحليل قرار گرفت.
براي انتخاب نمونه از جامعه دوم، براساس فرمول…، نمونه‌اي به حجم 98 نفر انتخاب شد. گرچه محقق تلاش كرد تا براي انتخاب آزمودني‌ها از روش نمونه‌گيري خوشه‌اي استفاده كند، اما دشواري دسترسي به آنان، او را ناگزير ساخت تا از نمونه‌گيري «در دسترس» استفاده كند. از 98 نفر انتخاب شده، 83 نفر مرد و 15 نفر زن بودند.

متغيرهاي تحقيق

متغيرهاي اصلي تحقيق و سطح اندازه‌گيري هر يك از آنها در جدول (1-3) درج شده است.
جدول 1-3: متغيرهاي اصلي تحقيق
نوع متغير نام متغير سطح اندازه‌گيري
مستقل عمليات رواني رسانه فاصله‌اي
وابسته عمليات رواني رسانه‌ها فاصله‌اي
متغيرهاي خصيصه‌اي سن، تحصيلات، جنسيت، رشته ترتيبي
متغيرهاي واسطه سابقه مديريت رسمي

ابزار اندازه‌گيري

براي سنجش نظرات كارشناسان و صاحب‌نظران، از يك مقياس 34 ماده‌اي (به علاوه ماده مربوط به ويژگي‌هاي فردي) استفاده شد. اين مقياس بر اساس طيف 5 درجه‌اي ليكرت (خيلي زياد=5، نسبتاً زياد = 4، تا حدود = 3، نسبتاً كم= 2و خيلي كم=1) استفاده شد. براي تهيه اين مقياس، ابتدا ادبيات تحقيق مرور شد، سپس از 10 نفر كارشناس عمليات رواني و ارتباطات زمينه‌يابي به عمل آمد.

يافته‌ها

1- روش‌هاي عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان عليه جمهوري اسلامي ايران

براي آزمون فرضيه اول تحقيق كه ادعا مي‌كرد «از نظر كارشناسان شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان از روش‌هاي مختلف عمليات رواني عليه جمهوري اسلامي ايران استفاده مي‌كنند» از آزمون‌هاي آماري بيونوميال استفاده شد. نتايج حاصل در جدول (1) درج شده است.
مؤلفه گروه طبقه تعداد احتمال مشاهده شده احتمال آزمون سطح معني‌دار
افزايش سطح انتظارات مردم ايران از حكومت مخالف 9 9 50 01%
داده‌هاي جدول بالا نشان مي‌دهد كه در 16 مؤلفه از 20 مؤلفه مورد سنجش، تعداد موافقان به صورت معناداري بالاتر از مخالفان است. بنابراين براساس اين يافته، فرضيه اول تحقيق تأييد مي‌شود. پس مي‌توان نتيجه گرفت كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زببان عليه ايران از 16 روش عمليات رواني استفاده مي‌نمايند (4 مؤلفه‌اي كه كارشناسان معتقدند از آنها كمتر استفاده مي‌شود عبارتند از برجسته‌ساختن كمبودهاي اقتصادي، القاي يأس و نااميدي، تحريك كارگران و دانشجويان، برجسته‌ساختن اختلافات مسئولان و جعل و تحريف اخبار عليه مسئولان).
2- روش‌هاي مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان
براي آزمون فرضيه دوم تحقيق كه ادعا مي‌كرد «در حوادث بهار 1385 آذربايجان شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان از روش‌هاي مختلف عمليات رواني براي تحريك آذري‌زبانان عليه جمهوري اسلامي استفاده نموده‌اند، از آزمون آماري بيونوميال استفاده شد. نتايج حاصل در جدول (2) درج شده است.
داده‌هاي جدول بالا نشان مي‌دهد كه در 10 مؤلفه از 12 مؤلفه مورد سنجش، تعداد موافقان بيش از مخالفان است (آن دو مؤلفه عبارتند از ادعاي ضديت نظا با قوم آذري و درخواست استمرار اعتراضات). بنابراين فرضيه دوم تحقيق تأييد مي‌شود.
3- اصول عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان
براي آزمون فرضيه سوم تحقيق كه ادعا مي‌كرد«شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان از اصول ادعا، تكرار، سرايت، تهييج و تخدير استفاده نموده‌اند» از آزمون آماري بيونوميال استفاده شد. نتايج حاصل در جدول (3) درج شده است.
داده‌هاي جدول بالا نشان مي‌دهد كه در هر 5 اصل، ميزان موافقان بيش از مخالفان است. بنابراين فرضيه سوم تحقيق تأييد مي‌شود.

نتايج حاصل از تحليل محتواي سه شبكه ماهواره‌اي فارسي‌زبان (امريكا، اميد و جام‌جم)

نتايج حاصل از تحليل محتواي برنامه‌هاي سه‌شبكه ماهواره‌اي فارسي‌زبان در عمليات رواني عليه نظام جمهوري اسلامي ايران در دو قسمت ارائه مي‌شود:
1- روش‌هاي عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان براي تشديد بحران آذربايجان
2- اصول عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان
1- روش‌هاي عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان در حوادث آذربايجان
مهم‌ترين روش‌هاي عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان عليه جمهوري اسلامي ايران در حوادث آذربايجان و فراواني هر يك در جدول(4) درج شده است.
جدول4: فراواني روش‌هاي عمليات رواني سه شبكه ماهواره‌اي فارسي زبان در حوادث آذربايجان
داده‌هاي جدول بالا نشان مي‌دهد كه شبكه‌ تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان صداي امريكا به ترتيب از سه روش زير بيشتر استفاده كرده است:
1- نمايش تصاوير اعتراضات (با 81 مورد)
2- نمايش كاريكاتور روزنامه ايران براي تحريك مردم (با 78 مورد)
3- برجسته‌سازي پان تركيسم (با 38 مورد)
شبكه تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان جام‌جم نيز از سه روش زير بيشتر استفاده كرده است:
1- نمايش مكرر كاريكاتور روزنامه ايران (با 90 مورد)
2- نمايش تصوير اعتراضات (با 79 مورد)
3- برجسته‌سازي اپوزيسيون (با 70 مورد)
همچنين شبكه تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي زبان اميد از سه روش زير از ساير روش‌هاي استفاده كرده است:
1- نمايش تصاوير اعتراضات (با 90 مورد)
2- نمايش كاريكاتور روزنامه ايران (با 81 مورد)
3- ادعاي شكنجه دستگير شدگان (78 مورد)
2- اصول مورد استفاده شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث بهار 85 آذربايجان نتايج حاصل از تحليل محتواي سه شبكه ماهواره‌اي فارسي زبان، پيرامون اصول عمليات رواني مورد استفاده آنها در جدول (5) درج شده است.
جدول 5: فراواني اصول عمليات رواني مورد استفاده سه شبكه ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان
اصول صداي امريكا جام جم اميد
ادعا 231 301 180
همرنگي (سرايت) 115 211 109
تهييج و تحريك 218 305 190
تخدير 86 92 78
اغراق 79 116 131
القا 112 86 91
داده‌هاي جدول بالا نشان مي‌دهد كه هر سه شبكه در مقياس وسيع از 6 اصل اساسي عمليات رواني استفاده كرده‌اند، اما استفاده از روش‌ ادعا، تهييج و تحريك، و همرنگي (سرايت) بيش از ساير روش‌ها بوده است.

نتيجه‌گيري

در ادامه نتايج حاصل از چهار بخش زير ارائه مي‌شود:
1- روش‌هاي عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان عليه جمهوري اسلامي
2- روش‌هاي عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان
3- اصول عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌هاي فارسي زبان در حوادث آذربايجان
4- تأثير عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان در تشديد حوادث آذربايجان
1- روش‌هاي عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان عليه جمهوري اسلامي ايران داده‌هاي حاصل از سنجش و تحليل نظرات كارشناسان و نخبگان نشان داد كه شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسي‌زبان، در عمليات رواني خود عليه جمهوري اسلامي از 17 روش عام استفاده مي‌كنند. آن روش‌ها به ترتيب عبارتند از:
1- افزايش سطح انتظارات مردم (با ميانگين 43/4)
2- تبليغات سياه (با ميانگين 42/4)
3- انتساب دروغ‌گويي به مسئولان نظام (با ميانگين 32/4)
4- نشر شايعه عليه مسئولان نظام (با ميانگين 15/4)
5- انتساب رفتارهاي غيراخلاقي به مسئولان نظام (با ميانگين 23/4)
6- برجسته‌سازي اختلافات مسئولان نظام (با ميانگين 19/4)
7- ادعاي كمك مالي ايران به كشورهاي ديگر (با ميانگين 14/4)
8- ايجاد يأٍ و نااميدي در مردم (با ميانگين 08/4)
9- تحريك كارگران عليه نظام (با ميانگين 95/3)
10- استناد به آمار غيرواقعي نظير آمار بيكاري، گراني و … (با ميانگين 84/3)
11- بزرگ‌نمايي گروه‌هاي اپوزيسيون (با ميانگين 82/3)
12- تحريك مردم ايران به نافرماني مدني (با ميانگين 81/3)
13- بزرگ‌نمايي آسيب‌هاي اجتماعي (با ميانگين 80/3)
14- بزرگ‌نمايي اختلافات مذهبي (با ميانگين 80/3)
15- حامي تروريست معرفي كردن نظام (با ميانگين 54/3)
16- تحريك دانشجويان عليه نظام (با ميانگين 42/3)
17- تحريك اقوام عليه نظام (با ميانگين 38/3)
17 مورد مذكور در سطور بالا را مي‌توان در سه بخش دسته‌بندي كرد:
1- ايجاد بدبيني نسبت به مسئولان
2- افزايش دامنه نارضايتي‌ها و ناكامي‌ها
3- تحريك و تهييج‌ مردم براي انجام كنش‌هاي اعتراض‌آميز
با تأمل دوباره در ادبيات عمليات رواني، مي‌توان دلايل بهره‌گيري شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان از اين روش‌ها را نمايان ساخت. در فصل ادبيات گفته شد كه گروه‌ها، سازمان‌ها و حكومت‌ها به اين دليل از عمليات رواني استفاده مي‌كنند كه:
1- روحيه نيروهاي حريف را تخريب يا تضعيف نمايند؛
2- انگيزه و اراده آنان را تقليل دهند؛
3- نگرش‌ها، باورها و نظرات مخاطبان را دستخوش تغيير قرار دهند؛
4- مخاطبان را براي انجام كنش‌هاي مختلف برانگيزند.
تحليل شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان نيز نشان مي‌دهد كه بانيان و متوليان آن شبكه‌ها در وهله اول درصدد آن هستند تا:
- سطح انتظارات مردم را افزايش دهند؛
- مردم را نسبت به مسئولان بدبين سازند.
آنان مي‌‌دانند كه با اين دو اقدام، بر نگرش‌ها و باورهاي مردم تأثير مي‌گذراند و آنان را مستعد انجام كنش‌هاي اعتراض‌آميز مي‌سازند. از آن گذشته، شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان مي‌كوشند تا با برجسته‌سازي اختلافات و نارضايتي‌ها به ويژه در گروه‌هاي قومي، دانشجويان و گروه‌هاي آسيب‌پذيري نظير كارگران، زمينه‌هاي وقوع كنش‌هاي اعتراض‌آميز را فراهم سازند.
به تعبير روشن‌تر، تأمل در روش‌هاي مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان، آشكار مي‌سازد كه كارگزاران آن شبكه‌ها از ابعاد رواني، جامعه‌شناختي، سياسي و گروهي عمليات رواني بهره مي‌‌گيرند تا اهداف و مقاصد خويش را سريع‌تر محقق سازند.
2- روش‌هاي مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در حوادث آذربايجان
داده‌هاي اين تحقيق نشان داد كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي در عمليات رواني خود در حوادث آذربايجان عمدتاً از چند روش استفاده كرده‌اند، آن روش‌ها عبارتند از:
- نمايش مكرر كاريكاتور روزنامه ايران؛
- نمايش تصاوير اعتراضات؛
- ادعاي شكنجه دستگيرشدگان و برجسته‌سازي اپوزيسيون
چون اين روش‌ها بيش از ساير روش‌ها قادر است مردم را عليه نظام‌ و نهادهاي آن بشوراند.
3- اصول عمليات رواني مورد استفاده شبكه‌هاي ماهواره‌هاي فارسي زبان در اغتشاش آذربايجان
در ادبيات تحقيق تأكيد شد كه كارگزاران عمليات رواني در تلاش‌هاي خود، اغلب از چند اصل عمده عمليات رواني بهره مي‌گيرند، آن اصول عبارتند از:
1- اصل ادعا
2- اصل تكرار
3- اصل سرايت
4- اصل تهييج
5- اصل تخدير
6- اصل اغراق
7- اصل القا
اين اصول ريشه در مطالعات گوستاولوبون، اقدامات گوبلز و يافته‌هاي نظريه شرطي سازي و نظريه‌هاي روان‌شناسي اجتماعي دارد.
تحليل محتواي سه شبكه ماهواره‌اي فارسي زبان و سنجش نظرات پاسخ‌دهندگان، آشكار ساخت كه آن سه شبكه در عمليات رواني خود در حوادث آذربايجان كمابيش از همه اين اصول استفاده كرده‌اند. آن سه شبكه در چهارچوب آن اصول اقدامات زير را انجام داده‌اند:
- ادعا كرده‌اند: «اسنادي وجود دارد كه نشان مي‌دهد جمهوري اسلامي اساساً مخالف اقوام ايراني، به ويژه قوم آذري‌زبان است». آنان در تأييد ادعاي خويش بارها و بارها كاريكاتور روزنامه ايران را به نمايش درآورده‌اند و اذعان داشته‌اند: «اين كاريكاتور در روزنامه دولت و با آگاهي دولت منتشر شده است».
- آن شبكه‌ها ادعاي خود را هر روز چندين بار تكرار كرده‌اند.
- آن شبكه‌ها براي بهره‌گيري از اصل همرنگي (سرايت)، به طور مكرر ادعا كرده‌اند كه در شهرهاي مختلف آذربايجان، كوچك و بزرگ، زن و مرد، پير و جوان و … عليه نظام به پا خاسته‌اند، شما نيز به آنان بپيونديد.
- سه شبكه مذكور، با پخش آهنگ، نمايش مكرر صحنه‌هاي تظاهرات، مونتاژ عكس و فيلم و … كوشيده‌اند تا سطح تهييج مردم آذربايجان را افزايش دهند. افزون بر آن، آنها با نشر شايعات دروغين (مثلاً شايعه تخليه بانك توسط مسئولان جمهوري اسلامي) كوشيده‌اند تا دامنه تهييج را افزايش دهند.
- آن شبكه‌ها با پخش آهنگ، شعار، نمايش تصاوير هيجاني، نمايش خون و … تلاش كرده‌اند تا با تخدير اذهان مخاطبان، «فرديت» را از تك‌تك آنان سلب و آنان را براي انجام كنش‌هاي خشن‌تر تحريك نمايند.
- شبكه‌هاي مورد بررسي در راستاي اصل اغراق، آمار تظاهركنندگان را «ميليوني»، تعداد كشته‌شدگان را «صدها نفر» و آمار دستگيرشدگان را «بسيار زياد» گزارش كرده‌اند.
- سرانجام آن شبكه‌ها تلاش كرده‌اند تا «شكست‌ناپذيري تظاهركنندگان را به آنان القاء كنند و به آنان القاء نمايند كه رژيم در حال عقب‌نشيني و شكست است.»
4- ميزان تأثير عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان در تشديد بحران آذربايجان
5- براي سنجش ميزان تأثير عمليات رواني شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان در تشديد بحران آذربايجان، از نظرات كارشناسان و صاحب‌نظران استفاده شد. حاصل نظرات آنان آشكار ساخت كه ميزان تأثير عمليات رواني اين شبكه‌ها در تشديد بحران آذربايجان تقريباً «زياد» (با ميانگين 77/3) بوده است. به عبارت ديگر، گرچه شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان، تلاش كرده‌اند تا تأثير ژرف و شديدي بر افكار عمومي آذري‌زبانان و شهروندان مناطق آذري‌زبان بر جاي بگذارند، اما موفقيت آنها در اين زمينه، نسبي (نه بسيار زياد) بوده است. از اين يافته‌، چنين مي‌توان نتيجه گرفت كه اولاً عوامل متعدد و متنوعي بر نگرش‌ها، رفتار و كنش‌هاي مخاطبان، به ويژه در شرايط وقوع بحران، تأثير دارند كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان تنها يكي از آن عوامل است. ثانياً به هنگام وقوع بحران آذربايجان رسانه‌ها و مسئولان محلي و كشوري تلاش‌هاي زيادي نمودند تا با تأثير نهادن بر شهروندان آذري‌زبان، دامنه تأثير شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان را تقليل دهند.
خلاصه آنكه از مجموع يافته‌هاي اين تحقيق مي‌توان نتيجه گرفت كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان، به صورت از پيش انديشيده شده و يا لحظه‌اي مي‌كوشند تا مخاطبان ايراني را عليه نظام تحريك كنند و آنان را براي انجام كنش‌هاي بحراني تهييج نمايند، اما اين شبكه‌ها تنها يكي از عوامل اثرگذار بر افكار عمومي مخاطبان آماج هستند.

منابع فارسي
1- اسدي، علي؛ افكارعمومي؛ تهران: انتشارات سروش، 1371.
2- الياسي، محمدحسين؛ عمليات رواني امريكا عليه جمهوري اسلامي ايران؛ فصلنامه عمليات رواني: سال دوم، شماره 9، تابستان 1384.
3- الياسي، محمدحسين؛ اثربخشي عمليات رواني امريكا در دست‌كاري افكارعمومي داخلي ؛ فصلنامه عمليات رواني: سال اول، شماره 2، پاييز 1382.
4- نصر، صلاح؛ جنگ رواني؛ ترجمه حقيقت كاشاني؛ تهران: انتشارات رشد، 1380.
5- مولانا، حميد؛ عمليات رواني غرب؛ مقاله ارائه شده به همايش جنگ رواني، دانشگاه امام حسين(ع)، 1372.
6- مهرداد، هرمز؛ مقدمه‌اي بر نظريات و مفاهيم ارتباط جمعي؛ تهران: نشر فاران، 1380.
7- مرادي، حجت‌اله؛ سرانجام عمليات رواني فصلنامه عمليات رواني: سال سوم، شماره 12، بهار 1385.
8- مرادي، حجت‌اله؛ فرايند و منابع شكل‌دهي افكارعمومي امريكاييان؛ فصلنامه عمليات رواني: سال دوم، شماره 9، تابستان 1384.
9- محكي، عليرضا؛ عمليات رواني ماهواره‌اي در حوادث خرداد 83؛ تهران: پژوهشكده علوم دفاعي دانشگاه امام حسين (ع)، 1383.
10- فرشچي، عليرضا؛ جنگ رواني در جنگ نامتقارن؛ فصلنامه عمليات رواني: سال اول، شماره 3، زمستان 1382.
11- شيرازي، محمد؛ جنگ رواني؛ دانشگاه امام حسين(ع)، 1380.
12- شكرخواه، يونس؛ جنگ رواني رسانه‌اي؛ فصلنامه عمليات رواني؛ سال اول، شماره 1، تابستان 1382.
13- سوربن، ورنر و جيمز تانكارد؛ نظريه‌هاي ارتباطات؛ ترجمه عليرضا دهقان؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381.
14- سارجنت، ام؛ شستشوي مغزي؛ ترجمه محمدرضا باطني؛ تهران: انتشارات آگاه، 1378.
15- زورق، محمدحسن؛ مباني تبليغ؛ تهران: انتشارات سروش، 1377.
16- حسيني، حسين؛ مجموعه مقالات جنگ رواني؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام حسين(ع)، 1380.
17- حبيبي، احمد؛ اثرات رواني رسانه‌ها: رساله كارشناسي ارشد دانشكده علوم ارتباطات، 1380.
18- تاجيك، محمدرضا؛ نقش اطلاعات در مديريت بحران؛ تهران: انتشارات آگاه، 1379.
19- پراتكاينس، آنتوني و اليوت ارونسون؛ عصر تبليغات؛ ترجمه سيدامامي و ديگران؛ تهران: انتشارات سروش، 1383.
English Refrenecs
1- Beros, F. and oldick. M (2000) Psychslogiral Wavfre Psy.org.
2- Bloom, S. (1991). Active measurements.www.social.Ir.
3- Bomi, S.M.(2001) Mass media and Psychslogical Operations. www.Bs.ir.it.
4- Daridson, R.F.(1998). The New approach to Psy chogical Operations.www.psy.org.
5- Fridman, H.(2003), Psychological Operations in IRAQ war. PSY.org.
6- Fridmman, H.(1998). Paychological Operations.www.Psy.org.
7- Jantel, M.(2000) Per Suasionand Proganda. New York: Apleton Press.
8- JoVet, t. (1996) Propaganda.www.Psy.org.
9- Kolin, F.t.(2002). Rado and tv. Psychogical Warfare. Pay.org.
10- Kramer, t.(1982). Tactics of Military Paycholocical operations.www.ir
11- Maning, M. (1991). Morale in militars sitting. New York: Mc Graw – Hill.
12- Parker, S.t.(1994) history of Psy war.www.War.p.www.Psy.org.
13- Raphal, R(1980). History of Psychological warfare. Bboston: Mc Graw- hill.
14- Sandler, L.(1998) Psychological warfare.www.oha.ir.
15- Scoh,k.M.(1980). Social influence. Boston: Froe Press.
16- Taylor, t.(1984). Black Psychological operations.www.u.s.Army.org.
17- Thimuthy, L.(2005) Modern Media and Propaganda. Boston: McGraw-Hill.
18- U.S.A.Army (1988). Psychological.U.S.Army Press.
19- Vord, L.(2003). Psychogical Operations and Political Strategies. The joural of Social Psychology.
20- Waltz, R.(2003) Public Opinion and Psychological Operations.www.Social Science.ir.
........................................................................................
منبع: فصلنامه عمليات رواني ، شماره 18
سه شنبه 9 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 308]