علل آغاز جنگ تحميلي از ديدگاه صاحب نظران خارجي

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: علل آغاز جنگ تحميلي از ديدگاه صاحب نظران خارجي
تاكنون نظريه پردازان و تحليلگران زيادي علل آغاز جنگ را به طور گسترده اي بررسي كرده اند. در اين مقاله با توجه به منابع موجود ديدگاه هاي تني چند از محققان و شخصيت ها را در مورد علل آغاز جنگ به طور اجمالي بررسي مي كنيم. لا زم به تذكر است كه بيان ديدگاه هاي ذيل به معاني قبول و تاييد كامل نظريات اين اشخاص نبوده و صرفا براي آگاهي و بيان نقطه نظرات است.
شهرام چوبين مدير بخش پژوهش مركز سياست هاي امنيتي در ژنو است. از نظر چوبين شروع جنگ غير منتظره نبوده. وي آثار حاصل از انقلا ب ايران را چنين ذكر مي كند كه تغيير وسيع در كشور و جايگزيني آن با رژيم انقلا بي و ادعاهاي آن مبني بر صدور انقلا ب، اجبارا به ثبات منطقه ضرر مي رساند. به نظر چوبين يكي ديگر از دلا يل جنگ عدم توجه به توازن نظامي بين دو كشور بود. توازن نظامي پيش از انقلا ب به نفع ايران بود ولي پس از انقلا ب به دليل عدم استحكام حكومت، نيروهاي مسلح ايران وضعيت نابساماني داشتند و هيچ كدام از ابر قدرت هاي بزرگ دنيا نيز از حكومت انقلا بي ايران حمايت نمي كردند.
پروفسور رمضاني استاد بازنشسته دانشگاه ويرجينيا در آمريكا است وتاليفاتي در مورد ايران دارد. وي جنگ عراق عليه ايران را واكنش به تهديدي كه كشورهاي عربي و به ويژه عراق از اصولگرائي و بنياد گرائي اسلا مي درايران احساس مي كردند بيان مي كند. وي مي گويد كه صدام با توجه به ويژگي هاي فردي و شخصي خود و معضل ژئوپليتيكي عراق مي خواست تا خلا » قدرت ناشي از سقوط شاه و شكل گيري روند جديد در خاورميانه را بازسازي كند. به عقيده وي، صدام از پيامدهاي انقلا ب ايران مانند تضعيف و به حاشيه رساندن راديكاليسم عراق و هويت ناسيوناليسم عربي ناخشنود بوده و بدين منظور جنگ را آغاز مي كند.
جيمزبيل استاد علوم سياسي و رئيس كالج ويليام مري دانشگاه ويرجينيا در آمريكاست. به نظر وي دليل واقعي جنگ، درگيري سياسي براي دست يافتن به برتري وسلطه يافتن بر خليج فارس بود. به گفته وي رژيم صدام خواستار استيلا ي سياسي بر منطقه بود و هدف دوم عراق در جنگ با ايران نابودي انقلا ب ايران، كه تهديدي عليه وضعيت سياسي كشورهاي منطقه، احساس مي شد بوده است.
ريچارد نيكسون رئيس جمهور پيشين آمريكا است. توضيحات نيكسون درباره جنگ ايران و عراق متاثر از فضاي دوران جنگ سرد و نظام دو قطبي جهان مي باشد. تغيير رفتار عراق به همان اندازه انقلا ب اسلا مي موازنه قوا را در منطقه بر هم زده بود. به عقيده وي استراتژي آمريكا در دهه 1970 مهار عراق راديكال با اتكا بر ايران بود ودر سال هاي 1980 با هدف مهار انقلا ب اسلا مي با اتكا به عراق طراحي گرديد و جنگ عراق عليه ايران نيز بدين منظور آغاز گشت.
آنتني كرد زمن مدير موسسه بررسي هاي استراتژيك در آمريكا مي گويد جنگ ايران و عراق برآيند عوامل تاريخي، فرهنگي و نظامي متعددي بوده است. مانند اختلا فات تاريخي طولا ني بين دو فرهنگ، دو ملت عرب و عجم و نيز شخصيت ها و نوع جهان بيني رهبران دو كشور، اختلا فات جغرافيايي مانند كنترل راه آبي اروند و كنترل نقاط پدافندي مهم در طول مرز زميني به ويژه در مناطق وصولي به بغداد و ... كرد زمن علا وه بر اختلا ف مرزي ميان دو كشور به تصورات ايران و عراق نسبت به هم اشاره مي كند و مي نويسد، عراقي ها بر اين باورند كه براي سلطه برخليج فارس خاتمه حوادث آن زمان ايران، بايد با زور وارد عمل شد.
فولر نويسنده و تحليل گر عضو سابق سازمان سيا و متخصص در امور جهان اسلا م است كه هم اكنون عضو موسسه تحقيقات رند وابسته به وزارت دفاع آمريكا است. وي نيز مانند آنتني كردزمن منازعات مرزي و سياسي و تاريخي را از علل اصلي آغاز جنگ مي داند و در توضيح اين نظريه به بررسي دوره هاي مختلف پرداخته و چنين نتيجه گيري مي كند كه مناسبات دو كشور نسبتا با نظام پادشاهي هماهنگ بوده اما با وقوع انقلا ب در عراق صحنه سياست هاي منطقه اي به كلي دگرگون شد و اين موازنه تغيير كرد و با انقلا ب ايران و ظهور نيروي جديد بر آمده از تشيع، ملي گرايي ايران و جنبش توده اي حقيقي، مرحله جديدي آغاز شد كه نهايتا با توجه به اختلا فات تاريخي و مرزي منجر به شروع جنگ گرديد.
ابوغزاله وزير دفاع مصر در طول دوران جنگ ايران و عراق بود. وي در كتاب خود درباره جنگ عراق و ايران نوشته است كه جنگ ايران و عراق،جنگ بين عرب و فارس بود، كه ريشه تاريخي آن به صدها سال قبل باز مي گردد. وي به تاثير انقلا ب در تغيير توازن منطقه پرداخته و حركت عراق را استفاده از فرصتي مناسب و تكرار نشدني براي بازيابي نقش ژاندارم منطقه خليج فارس پس از سقوط شاه مي داند. همچنين احتمال صدور انقلا ب به كشورهاي خليج فارس و ترس دولت هاي آنها را عامل پشتيباني بي حد و حصر مالي كشورهاي عربي از صدام مي داند. به عقيده وي تشكيلا ت نظامي ايران هنگام شروع جنگ بسيار ضعيف بوده و همين ضعف صدام را به جنگ عليه ايران ترغيب كرد.
سامراني از افسران ارتش عراق بود كه در سابق مسوول ميز ايران در سرويس اطلا عاتي عراق بود. وي بعدها از عراق متواري شده و به گروه هاي اپوزيسيون عراق مي پيوندد. به عقيده وي پس از پيروزي انقلا ب اسلا مي، رژيم عراق تصور مي كرد اگر تشنجات و بحران حاكم بر روابط عراق و رژيم ايران به داخل ايران هدايت نشود اين بحران به داخل عراق سرايت مي كند. رژيم عراق به اين نتيجه رسيده بود كه فرصت طلا ئي لا زم براي رهائي از نفوذ ايران در عراق و زمينه هاي لا زم براي ابطال معاهده 1975 الجزاير و برگشت كامل حاكميت و سلطه بر اروند رود بر مبناي معاهده 1937 و تعديل خط مرزي و پشتيباني از عرب هاي اهواز به منظور شروع يك انقلا ب و برافروختن آتش فتنه هاي قوي در بلوچستان و كردستان و ... به منظور سرنگوني رژيم جمهوري اسلا مي فراهم شده است.
افرايم كاراش از محققان و تحليلگران يهودي امور نظامي است كه در مورد جنگ ايران و عراق بررسي هاي متعددي كرده است. وي انقلا ب ايران را با انقلا ب فرانسه و روسيه مقايسه مي كند و معتقد است آرمان هاي جديد انقلا ب و مخالفت ايران با وضع جهان اسلا م درآن زمان و نيز از هم گسيختگي ساختار نظامي ايران از عوامل اصلي جنگ مي باشد. از سوي ديگر تلا ش و علا قه رژيم براي تجزيه ايران نيز از ديگر دلا ئل بروز جنگ است. در سال 1979 و پيروزي انقلا ب صدام ديگر نمي توانست برتري ايران را كه منجر به امضاي قرارداد الجزاير در سال 1975 گرديد تحمل نمايد. زيرا به رسميت شناختن اين برتري منجر به سقوط تدريجي رژيم بعث مي گرديد و لذا عراق ترجيح داد از برتري نسبي خود استفاده نمايد زيرا براي اولين بار طي ده سال اخير برتري قواي نظامي با عراق بود.
پروفسور اميت اوزداغ رئيس مركز مطالعات استراتژيك اوراسيا در تركيه است. كه ديدگاهاي خود را در چارچوب پاسخ به اين پرسش بيان مي كند كه چرا در خاورميانه تنش هاي گذرا به تخاصم تبديل مي گردد. به عقيده وي تاريخ نظامي منطقه مشحون از سيستم هاي دير پاي تاريخي، فرهنگي و سياسي است كه استفاده از نيروي نظامي را در حل مسائل سياسي موجه جلوه مي دهد. اختلا ف هاي قومي، مذهبي، نژادي در اغلب اوقات ريشه اين رقابت ها بوده است كه نهايتا منجر به اجماع سياسي و بسيج عمومي براي جنگ مي گشت.
مارتين كرامر پروژه بنياد گرائي را در دانشگاه شيكاگو بررسي و بخشي از نتايج تحقيقات خود را منتشر ساخته است. براساس نظريات كرامر انگيزه اصلي عراق در منطقه، مقابله با انقلا ب ايران بوده است. او نوشته است كشورهائي مانند عراق و شيخ نشين هاي حاشيه خليج فارس كه به اثرات انقلا ب اسلا مي بر سرزمين هاي خود واقف بودند از اراده وامكانات لا زم براي فرو نشاندن شعله انقلا ب هاي محلي در همدلي با انقلا ب ايران برخوردار بودند. عراق نيز جنگ خود را با همين انگيزه آغاز كرد.
دكتر احمد الموصللي استاد دانشگاهآمريكائي در بيروت است. وي نيز مانند كرامر بحث بنيادگرائي اسلا مي در ايران و مخالفت دول ديكتاتوري كشورهاي عربي و احساس خطر غرب از آن را از دلا يل اصلي آغاز جنگ مي داند.
وي مي نويسد كه انقلا ب اسلا مي ايران، اميد بازگشت جايگاه اسلا م و حكومت اسلا مي را در جنبش هاي اسلا مي زنده كرد و اين زنگ خطر را براي غرب و به ويژه آمريكا و همچنين شوروي سابق به صدا درآورد. به همين دليل غرب با تحميل جنگ درصدد برآمد تا زمينه هاي پيدايش سياسي حكومت اسلا مي را از بين برد و شوروي نيز در قبال جنگ با سكوت خود عملا از جنگ عراق بر ايران حمايت نمود.
بوتل از پژوهشگران انجمن ايران شناسي فرانسه است وي مي نويسد كه اين جنگ را نمي توان به عوامل تاريخي، سوق الجيشي سياسي يا نظامي حاكي از قدرت طلبي دولت، حكومت، حزب يا رژيم يا گروهي از طرفين درگير، محدود كرد. بوتل در بررسي خود، منطق جنگ و ساز و كارهاي آن را در متن تحولا ت جامعه ايران جست وجو مي كند ولي در اين مورد زياد توضيحي نمي دهد. توجه به نقش انقلا ب و ريشه دگرگوني در جامعه ايران و اثر آن بر ملت ايران مانند امت اسلا مي و شهادت طلبي و حكومت حق و ... از ويژگي هاي نظريه بوتل است.
جوديت مري ودوري ميلروي نويسندگان كتاب معروف «صدام حسين و بحران خليج فارس» هستند، كه در آن كتاب بيش تر به شخصيت وماهيت صدام در تجاوز به ايران و سپس كويت تاكيد دارند. به عقيده اين نويسندگان، تركيبي از جاه طلبي و ترس عامل، تجاوز عراق به ايران بوده است. بدين معنا كه جاه طلبي براي تبديل عراق به قدرت برتر خليج فارس و ترس به دليل هراس از شيعيان منجر به تجاوز عراق به ايران شد.
آنها مي نويسند: همه دولت هاي عرب اطراف خليج فارس از جانب ايران احساس خطرمي كردند و صدام از اين احساس خطر سياسي از ايران، براي پي ريزي برتري عراق در منطقه سود برد و پيشنهاد كرد نقش محافظ اميرنشين هاي ضعيف عرب را برعهده بگيرد. به عقيده آنها صدام سه هدف عمده براي آغاز جنگ در سر داشت:
1- ضميمه كردن شمال شرقي اروند رود به عراق
2- تجزيه خوزستان و الحاقآن به خاك عراق
3- شعله ور ساختن قيام در ميان اقوام غير فارس ايران و در نهايت سرنگوني حكومت اسلا مي.

نتيجه

با بررسي بخشي از نظريات موجود درباره علل وقوع جنگ، در يك جمع بندي كلي به نظر مي رسد نقطه اشتراك تمامي نظريه ها، تاكيد بر انقلا ب و نيز وضعيت پيامد آن به عنوان بستر اصلي وقوع جنگ و تحريك اختلا فات مرزي در پي خلا » قدرت و تلا ش عراق براي جبران آن بوده است. در واقع كانون درگيري همان وقوع انقلا ب اسلا مي بيان شده است. انقلا ب ايران به دليل ماهيت ديني و آزادي طلبي انقلا ب اسلا مي با منافع امپرياليسم غرب و بلوك شرق در تضاد بود. لذا حذف انقلا ب اسلا مي و حكومت اسلا مي نقطه اشتراك خواسته هاي ابر قدرت هاي شرق و غرب در آن زمان بوده است.
جمعه 5 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 636]