در جستجوی گاه ها ، در موسیقی ایرانی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: در جستجوی گاه ها ، در موسیقی ایرانی

آنچه كه امروزه از كلمه دستگاه در ذهن ما تداعي ميشود ، ميتواند يك سيستم ، ساختمان يا هر وسيله ي ديگري باشد . يك نگاه سطحي ميتواند از همين معنا براي دستگاه هاي موسيقي نيز استفاه كند .
اما با صرف نظر از معناي عام و با تجزيه وا‍ژه دستگاه ، به نتايج بهتري مي رسيم .

دست + گاه
دستگاه يعني محل و طرز قرار گرفتن انگشت هاي دست نوازنده روي دسته ساز در "گاه"، موقع يا در نوبتي معين. شايد واژه پوزيسيون در سازهاي زهي نيز ، همين معنا را برساند .

شاهد و ايست
در ساده ترين تعريف ، نوت شاهد ، اساسي ترين نوت در يك گوشه است كه بيش از ساير صداها در جمله ي موسيقي شنيده ميشود و نوت هاي ديگر ، پيرامون آن گردش ميكنند . (مترادف تونيك در موسيقي غربي)
ايست نيز نوتي است كه قطعه روي آن متوقف ميشود كه گاهي اوقات با نت شاهد يكي است .

رابطه ي دستگاه شور با چهار مقام منتسب به آن
ميدانيم كه كوك دستگاه شور با ابوعطا ، بيات ترك ، افشاري و دشتي فرقي نميكند . پس چه چيزي باعث ميشود كه افشاري را از ابوعطا تشخيص دهيم ؟ چه سبب ميشود كه ترك ، نغمه ي وصال باشد و دشتي ، آهنگ هجران ؟
به يقين ، مهمترين دليل ، نوت شاهد مقام هاست . ارتباط درجات گام شور با شاهدهاي اين چهار مقام را به اين شكل ميشود تعريف كرد :

درجه اول گام شور ......... نوت شاهد ... شور
درجه دوم گام شور ........ نوت شاهد ... ابوعطا
درجه سوم گام شور ...... نوت شاهد ... ترك
درجه چهارم گام شور ..... نوت شاهد ... افشاري
درجه پنجم گام شور ......نوت شاهد ... دشتي

سه گاه ، چهارگاه ، پنجگاه
تركيب واژه "گاه" با سه عدد ، كه حق تقدم يكي را نسبت به ديگري نشان ميدهد ، ما را به اين فكر واميدارد كه اين اعداد چه ترتيب منطقي را دنبال ميكنند و ديگر اينكه ، در اين ترتيب يگاه و دوگاه كجا هستند ؟
در بررسي اين موضوع "گوشه دوگاه" در بيات ترك را به ياد ميآوريم .
روش ملودي و حالات و جمله بندي گوشه دوگاه در بيات ترك بسيار نزديك به درآمد شور ميباشد . البته هنگام فرود در دوگاه بر روي شاهد ترك فرود مي آييم .
درين صورت دادن نام دوگاه به شور ، حدس خارق العاده اي نيست .در روابط منطقي فقط اين شور است كه ميتواند جاي خالي دوگاه را پر كند .

دوگاه يا شور
تصور ميشود نامهاي تكنيكي دوگاه ، سه گاه و چهارگاه ، براي اشاره به محل قرار گرفتن آن دستگاه روي پرده هاي ساز با سهل ترين روش انگشت گذاري باشد .
در نواختن شور "لا" با سازي چون تار يا سه تار ، سيم دوم را "سل"كوك ميكنيم . آن وقت در نواختن شور روي سيم سل ، شاهد شور (نت لا) روي نت دوم سيم سل قرار خواهد گرفت (به اصطلاح موزيسين هاي غربي : پوزسيون . پس ما شور را روي پزيسيون دوم سيم سل مينوازيم)
با اين تعريف ، سه گاه روي پزيسيون سوم سيم سل قرار ميگيرد و چهارگاه هم روي پزيسيون چهارم سيم سل(يعني نت "دو".البته با اين توضيح كه نواختن چهارگاه "دو"مانند شور "لا"بسيار متداول بوده است).

يگاه و جاي خالي آن
چه دستگاهي ميتواند جاي خالي يگاه را پر كند ؟ دستگاهي كه بتوان آنرا پايه بقيه ي دستگاه هايمان به حساب بياوريم .
از نامهاي سه گاه و چهارگاه و راست پنجگاه ، ميتوان فهميد كه اين دستگاهها شخصيت مستقلي دارند . شور را نيز دوگاه ناميده ايم . ميماند : ماهور ، نوا ، همايون و اصفهان .
نوا را به علت هم كوك بودن با شور ، معمولا جزو شور به حساب مي آورند .
در مورد همايون هم هيچ ترديدي نبايد به خودمان راه بدهيم . با وجود غني بودن اين دستگاه و قابليت بسط و گسترش آن ، به عللي نميتواند زيربناي دستگاه هاي ديگر باشد . زيرا اولاٌ از نظر نوع موسيقي داراي بيان و حالاتي است كه نميتواند نقطه ي شروع باشد . ثانيا از نظر موسيقيايي داراي فواصل و گامي است كه نميتواند در خور دستگاهي مانند يگاه باشد (دستگاهي كه زيربناي بقيه دستگاه هاست)
اگر اصفهان را نيز از شعبه هاي دستگاه همايون حساب كنيم ، فقط يك دستگاه ، براي مترادف كردن با يگاه باقي ميماند .
همانا ، ماهور همان يگاه است .

ماهور يا يگاه
ماهور مانند گام ماژور غربي ، كه اساسي ترين گام موسيقي كلاسيك شناخته ميشود ، ميتواند زيربناي گام هاي موسيقي ما نيز باشد . آنچه كه ما را بيش از هر دليل ديگري بر "يگاه دانستن ماهور" پابرجا نگاه ميدارد ، ارتباط آن با دستگاه شور به عنوان دوگاه و ماهور به عنوان يگاه است . بدين صورت كه اگر شور "لا" را دوگاه ، فرض كنيم ، ماهور "سل"بر منصب يگاه خواهد نشست .
__________________

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 256]