انقلاب مشروطيت حاصل مجاهدت علما و مردم در برابر استبداد

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: انقلاب مشروطيت حاصل مجاهدت علما و مردم در برابر استبداد
گروه سياسي: ريشه انقلاب مشروطيت را بايد در رفتار مستبدانه و ظالمانه و بي‌كفايتي حكومت قاجاريه از يكسو و از سوي ديگر تحولات اجتماعي ايران دانست با مجاهدت علما و مردم يكي از مهمترين وقايع تاريخ ايران يعني انقلاب مشروطيت رقم خورد.
مشروطيت فرهنگ سياسي حاكم را كه ريشه در اعماق تاريخ ايران داشت و بر پايه استبداد و خودكامگي فردي استوار بود به چالش كشيد و گفتمان نويني را مطرح ساخت كه دو خصيصه اصلي آن مردم‌سالاري و قانون‌مداري است.

آن دو ويژگي با وجود برقراري ظواهري چون مجلس و قانون اساسي در دولت‌هاي پس از مشروطه تجسم نيافت اما به درخواست اصلي نهضت‌هاي آزادي‌خواهانه و عدالت‌طلبانه پس از آن مبدل شد.

كشور خواب‌آلود ايران از خواب ديرين سر بر آورده بود. اخگري لازم بود تا آتش روشن شود. قند در تهران گران شد و تندي صدراعظم عين‌الدوله آتش را دامن زد. علاءالدوله حاكم تهران، كه مرد بي پروايي بود، به دستور صدراعظم در روز دوشنبه 14 شوال 1323 ه. ق. هفده نفر از بازرگانان و دو نفر از سادات را به جرم گران كردن بهاي قند و شكر به چوب بست.

اين كار بهانه به دست مدعيان داد و كشمكش ميان دولت و مردم در گرفت. علاوه بر بازاريان جمعي از روشنفكران و علماي روحاني و اهل منبر، هر يك به جهتي خاص، به گروه مخالفان پيوسته در رأس جنبش قرار گرفتند و در مساجد و منابر و مكتبخانه‌ها و زيارتگاه‌ها و بازار به تبليغ و اشاعه اصول اداره جديد برخاستند. اين حادثه مقدمه و پيش درآمد انقلاب بود.

انقلاب بر سر مظالم شاه و درباريان و وابستگي شاه قاجار به دربار روسيه پديد آمد و عنوان بركناري عين‌الدوله و عزل مسيو نوز بلژيكي و حاكم تهران و تأسيس "عدالتخانه" داشت و به صورت تعطيل عمومي آغاز شد. فرمان مشروطيت در اصل فرمان تشكيل مجلس شوراي ملي ست كه مظفرالدين شاه قاجار در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در پاسخ به متحصنين در جنبش مشروطه ايران امضا كرد و از طريق آن با مشاركت مردم در امر حكومت موافقت كرد و اينچنين حكومت مشروطه براي اولين بار در ايران تأسيس شد.

ريشه انقلاب مشروطيت را بايد در رفتار ظالمانه پادشاهان قاجار و تعدي و تجاوز شاهزادگان و وابستگان دربار و حكومت حاكمان ولايات و مداخله بي حد و حصر دولت‌هاي روس و انگليس در امور ايران و مخالفت مردم با آنها دانست. بر مسند كار، كساني حضور داشتند كه به جاي رسيدگي به امور مملكت و مشكلات مردم،‌ با بذل و بخشش‌هاي بي‌دريغ به فكر استحكام موقعيت خويش بودند.

صدور فرمان مشروطيت

مردم و علما در 16 شوال سال 1323 ه. ق. به زاويه حضرت عبدالعظيم روي آوردند (هجرت صغري) و جنبش به مشهد، كرمان، فارس و جاهاي ديگر سرايت كرد. شاه وعده عزل عين‌الدوله و تشكيل عدالتخانه را داد و سروصداها خوابيد. اما نه تنها به قول خود عمل نكرد، بلكه تظاهركنندگان را در فشار گذاشت و در نتيجه اين عهد‌شكني بر دامنه جنبش مردم افزوده شد و كار به زد و خورد كشيد. سال بعد - در 23 جمادي الاول 1324 ه.ق. بازارها بسته شد و علما به قم مهاجرت كردند (هجرت كبري) و عاقبت سه روز بعد، گروهي از مردم تهران در سفارت انگيس متحصن شدند.

نهضت به تبريز و اصفهان و شيراز هم بسط يافت. عين‌الدوله استعفا كرد و ميرزا نصرالله خان مشيرالدوله "با رويي نرم و دم گرم" به جاي او آمد. علما به شهر برگشتند و شاه، كه از هيجان مردم به وحشت افتاده و احساس خطر كرده بود، خواهي نخواهي در 14 جمادي الاخر سال 1324 ه.ق. به صدور فرمان مشروطيت و تأسيس مجلس شوراي ملي، مركب از برگزيدگان ملت، تن داد.

فرمان مشروطيت در اصل فرمان تشكيل مجلس شوراي ملي ست كه مظفرالدين شاه قاجار در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در پاسخ به متحصنين در جنبش مشروطه ايران امضا كرد و از طريق آن با مشاركت مردم در امر حكومت موافقت كرد و اينچنين حكومت مشروطه براي اولين بار در ايران تأسيس شد.

با به سلطنت رسيدن مظفرالدين شاه، فساد در دربار و فقر و بي‌عدالتي در جامعه بيداد مي‌كرد. در ابتدا كليد حركت انقلاب مشروطه از اهانت به روحانيان شروع شد. از آن طرف، به دليل اهانت كارگران بانك روس به قبرستان مسلمانان و اجساد مردگان، مردم به ساختمان در حال احداث بانك روس حمله كردند و آن را ويران ساختند.

از سويي جنگ روس و ژاپن باعث شد قيمت قند بالا رود و به اين بهانه دولت، دو تن از تجار و از مهم‌ترين بازاريان تهران را به چوب بست. بازار تعطيل شد و مردم و روحانيون جمع شدند و به مسجد آمدند و مساجد به عنوان مهم‌ترين پايگاه‌هاي انقلابي وارد عمل شدند.

در نهايت و پس از طي حوادث فراوان، حركت مردم با ارشادات و رهبري روحانيت آغاز شد و براي رسيدن به خواسته‌هاي خويش كه يكي از آنها تأسيس عدالت‌خانه بود،‌ ادامه مسير دادند و در اين راه،‌ تحصن علما و مردم در صحن حرم حضرت عبدالعظيم در ري و سپس مهاجرت به قم باعث عقب‌‌نشيني دستگاه استبداد شد.

با اعطاي مشروطيت تحصن روحانيوني كه خاك ايران را ترك كرده بودند با استقبال باشكوهي به پايان رسيد.

هر چند در اين ميان، عده‌اي آگاهانه و ناآگاهانه با پناه گرفتن در سفارت انگليس،‌ براي استمرار سلطه غرب در ايران، شرط تحقق نظام مشروطه را به كارگيري قوانين و ارزش‌هاي غربي و آموزه‌ها و دستاوردهاي رنسانس اعلام كردند و بر آن پاي فشردند. به طوري كه حاضر نشدند احكام حيات‌ بخش اسلام و آموزه‌هاي پيامبر اسلام (ص) و ارزش‌هاي حكومت علوي،‌ معيار و شرط مشروطه باشد. اين مبارزه در مرحله بعد منجر به ايجاد نظام مشروطه و تأسيس مجلس شوراي ملي گرديد و به حكومت استبداد پايان داد.

اولين مجلس در 18 شعبان 1324 ه.ق. با حضور شاه در كاخ گلستان گشايش يافت و در آخرين روزهاي زندگي مظفر‌الدين شاه (14 ذيقعده 1324 ه.ق.) پنجاه و يك اصل قانون اساسي به امضاي شاه رسيد. بدين ترتيب با مجاهدت علما و مردم يكي از مهمترين وقايع تاريخ ايران يعني انقلاب مشروطيت رقم خورد، هر چند كه اين نهضت به دلايل مختلفي به انحراف كشيده شد و در تصويب قانون اساسي و متمم آن گرايش‌هاي غرب‌گرايانه استيلا يافت.

مي‌توان گفت كه اگر مقاومت شهيد شيخ فضل‌الله نوري نبود، همان ماده‌اي هم كه در متمم قانون اساسي به تصويب رسيد و بر اساس آن قرار شد كه پنج تن از علماي هر عصر بر مصوبات مجلس نظارت كنند تا چيزي خلاف اسلام به تصويب مجلس نرسد، در متمم قانون اساسي گنجانده نمي‌شد؛ اگرچه همان ماده هم هرگز اجرا نشد و شيخ فضل‌الله هم به جرم خواستن مشروطه مشروعه اعدام شد و علما به حاشيه رانده شدند.

منبع: سايت تبيان
يکشنبه 13 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 221]