در آستانه هفته جهاني تغذيه با شير مادر كودكاني سالم با شير مادر

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: در آستانه هفته جهاني تغذيه با شير مادر كودكاني سالم با شير مادر
جام جم آنلاين: زندگي ماشيني و شهرنشيني مشكلات زيادي را براي انسان‌ها به‌وجود آورده است. زندگي مدرن انسان را از اصل خويش جدا مي‌كند و يكي از نمونه‌هاي آن‌را مي‌توان در دوري از شير مادر يافت. شير مادر با داشتن همه مواد غذايي اصلي و حتي ريزمغذي‌ها، تركيبات دفاعي و بسياري مواد ديگر از قبيل آنزيم‌ها، هورمون‌هاي مختلف و اسيدهاي چرب غيراشباع، از سوي سازمان جهاني بهداشت، به عنوان كامل‌ترين غذا براي شيرخواران معرفي شده است كه مصرف آن، كودكان را در مقابل بسياري از بيماري‌هاي عفوني، تنفسي و گوارشي ايمن مي‌كند.

ولي با تمامي اين مزايا، هنوز بسياري از مادران كودك خود را از اين موهبت محروم مي‌كنند. اين مساله تا جايي ادامه مي‌يابد كه سازمان‌هاي جهاني به ناچار هفته‌اي را در سال براي ترويج شير مادر انتخاب و نامگذاري كرده‌اند، شايد بتوانند تا حدي به اين وضعيت نامطلوب سر و سامان بدهند.

بدون شك علم بشري پيشرفت بسيار زيادي داشته است، با وجود اين، تاكنون نتوانسته به‌طور مصنوعي برخي چيزهاي طبيعي مانند خون يا شير مادر را به شكلي كه تمامي خواص و ويژگي‌هاي آن را داشته باشد، توليد كند. به همين دليل، اين دو تركيب به‌صورت انحصاري جايگاه رفيع خود را حفظ كرده‌اند.

اما متاسفانه زندگي ماشيني و دغدغه‌هاي بي‌شمار آن از يكسو و برخي تفكرات به ظاهر روشنفكري نظير به هم خوردن تناسب اندام با دادن شير به كودك از سوي ديگر، موجب شده مادران كودك خود را از تغذيه سالم و حياتي محروم كنند.

در اين ميان شركت‌هاي بزرگ نيز براي فروش هر چه بيشتر محصولات خود انواع و اقسام مارك‌هاي شير خشك را با رنگ‌هاي متنوع و تبليغات گول‌زننده به بازار عرضه مي‌كنند و مي‌كوشند اين حس را به مادران و پدران القاء كنند كه شير خشك، بويژه نوع خارجي آن، مقوي‌تر و مفيدتر از شير مادر است.

وضعيت نامطلوب‌

بر اساس استانداردهاي موجود جهاني، همه كودكان بايد تا 6 ماهگي منحصرا با شير مادر تغذيه شوند. بر اين اساس در كشور ما تا دو سه سال پيش حدود 50 درصد مادران؛ نوزادان خود را تا 6 ماهگي منحصرا با شير مادر تغذيه مي‌كردند اما اين ميزان طي سال‌هاي اخير بشدت كاهش يافته كه نگران‌كننده است.

بنابر آمار وزارت بهداشت، ميزان تداوم تغذيه با شير مادر به مدت يك سال از 65 درصد در سال 76 به 90 درصد در سال 79 رسيد و تغذيه انحصاري با شير مادر در كودكان زير 6 ماه از حدود 9 درصد در سال 70 به 45 درصد در سال 79 رسيد اما اين شاخص نتوانست روند صعودي خود را طي كند.

در سال 85 مسوولان وزارت بهداشت اعلام كردند كه ميزان تغذيه انحصاري با شير مادر در ايران به 29 درصد كاهش يافته است؛ اما بر اساس آمار جديد امسال حدود 20 تا 25 درصد نوزادان از تغذيه انحصاري با شير مادر برخوردارند يعني هم‌اكنون حدود 20 درصد مادران نوزادان خود را تا 6 ماهگي فقط با شير خود تغذيه مي‌كنند.

درباره ادامه تغذيه با شير مادر تا 2 سالگي نيز اطلاعات موجود نشان مي‌دهد كه حدود 80 درصد نوزادان ايراني تا 15 ماهگي از نعمت تغذيه با شير مادر برخوردارند؛ اما اين شاخص براي 20 تا 23 ماهگي بين 50 تا 60 درصد است.

بر اساس اصول اعلام شده از سوي سازمان بهداشت جهاني، حدود 98 درصد مادران بايد بتوانند نوزادان خود را تا 6 ماهگي منحصرا با شير مادر تغذيه كنند و در موارد بسيار محدودي اين امكان وجود ندارد؛ اما آمار نشان مي‌دهد كه از ميان 6 منطقه سازمان بهداشت جهاني منطقه ما كه منطقه شرق مديترانه است، كمترين ميزان تغذيه با شير مادر در دنيا انجام مي‌شود؛ در حالي كه اكثريت كشورهاي اين منطقه مسلمان هستند.

فرهنگ و آموزش‌

كاهش مداوم تغذيه با شير مادر در كشور ما به عوامل مختلفي مربوط است. مهم‌ترين مساله ضعف در آموزش است. آموزش و پرورش ما حتي آموزش كافي هم در اين زمينه ندارد و دانش‌آموزان ما به جاي اين‌كه در مدرسه درس سلامت و زندگي بياموزند، فقط محفوظاتي را حفظ مي‌كنند.

در حالي كه كشورهاي توسعه‌نيافته‌اي مانند سريلانكا يا كوبا فقط با آموزش در مدارس توانستند بسياري از شاخص‌هاي بهداشتي از جمله تغذيه با شير مادر را ارتقا‌ دهند.

ضعف آموزش به مادران در سيستم بهداشتي درماني كشور چه در بخش دولتي و چه بخش خصوصي نيز عامل ديگري است كه بسيار مشهود است. متاسفانه گروه پزشكي و پرستاري ما در اين‌باره آموزش كافي نمي‌بينند و لزوم بازآموزي اين گروه‌ها درباره تغذيه با شير مادر احساس مي‌شود.

بر اساس اصول تغذيه با شير مادر، شير دادن به نوزادان بايد حداكثر نيم ساعت پس از زايمان شروع شود؛ اما آمارها نشان مي‌دهد كه در كشور ما اين ميزان تا 9 ساعت پس از زايمان به تاخير مي‌افتد و اين امر كه به ضعف آموزش و عملكرد كاركنان بيمارستان‌ها مربوط است، آثار نامطلوبي را هم از نظر سلامت نوزادان و هم مسائل عاطفي آنها به دنبال دارد.

از سوي ديگر، فرهنگ‌سازي در ترويج تغذيه با شير مادر بسيار مهم است. وقتي يك زن مي‌بيند كه همه زنان اطرافش، اعم از تحصيل‌كرده و تحصيل‌‌نكرده با شيشه به نوزادانشان شير مي‌دهند، تصور مي‌كند اصرار او براي تغذيه با شير مادر اشتباه است؛ در حالي كه اين احساس اشتباه است و بايد عكس اين نگاه باشد و اگر كسي حتي يك بار در 6 ماهگي كودك با شيشه به بچه‌اش شير بدهد يا تغذيه نوزاد با شير مادر را تا 2 سالگي قطع كند، بايد احساس گناه كند.

متاسفانه آمار موجود نشان مي‌دهد كه كشور ما در ميان همين كشورهايي كه تغذيه با شير مادر در آنها كم است، جزو بدترين‌هاست. اين امر علاوه بر عوامل مختلف فرهنگي و اجتماعي به اطلاع‌رساني ضعيف نيز مربوط است.

متاسفانه در جامعه ما آموزش‌هاي لازم درباره ضرورت تغذيه با شير مادر به زنان جوان داده نمي‌شود. كارخانه‌هاي توليد شير خشك نيز كه يكي پس از ديگري در كشور ايجاد مي‌شوند و محصولات بنجل خود را به مردم تحميل مي‌كنند، به خصوص اين‌كه توان صادرات هم ندارند؛ اين مسائل روز به روز به كاهش تغذيه با شير مادر در كشور دامن مي‌زند.

هفته‌اي براي شير مادر

پس از جنگ جهاني دوم استفاده از شير خشك و غذاهاي كودك به‌صورت گسترده جايگزين شير مادر شد. اين امر در كشورهاي توسعه‌يافته رشد بيشتري داشت و باعث نگراني جوامع جهاني شد. ترويج تغذيه با شير مادر و افزايش آگاهي عموم از خواص منحصر به‌فرد اين شير در سلامتي كودك و حفظ و تداوم شيردهي مادران، نيازمند گامي بزرگ و اساسي بود.

بر اين اساس، در اول اوت 1990 سازمان بهداشت جهاني با همكاري يونيسف در اجلاسي در شهر فلورانس ايتاليا بيانيه‌اي را براي تداوم، ترويج و حمايت از تغذيه با شير مادر به امضا رساند. در اين بيانيه بر اهميت تغذيه نوزاد با شير مادر در 6 ماه اول زندگي و تاثير آن بر تندرستي كودك و مادر تاكيد شده است.

اتحاديه جهاني شيردهي در سال 1991 براي حمايت، پشتيباني و افزايش تغذيه با شير مادر تشكيل شده است. اين اتحاديه به عنوان بخشي از طرح عمل خود براي تسهيل تقويت بسيج اجتماعي در زمينه تغذيه با شير مادر، يك راهبرد پيشبردي منسجم جهاني براي شيردهي در نظر گرفت.

در ابتدا پيشنهادي مبني بر اختصاص دادن يك روز در سال به مساله شيردهي در تقويم رويدادها و مراسم بين‌المللي ارائه شد؛ اما سپس ايده يك روز به يك هفته تبديل شد. بر اين اساس هفته اول ماه آگوست مصادف با 11 تا 17 مرداد هر سال هفته جهاني تغذيه با شير مادر نام گرفته است.

اولين بار مراسم اين هفته در سال 1992 برگزار شد و در حال حاضر 120 كشور در اين مراسم شركت مي‌كنند و اين مراسم از سوي سازمان‌هايي چون يونيسف، سازمان جهاني بهداشت و فائو حمايت مي‌شود.

مراسم هفته جهاني شيردهي هر سال از سوي اتحاديه جهاني اقدام براي شيردهي، به منظور پيشبرد اقدامات و حمايت از تغذيه با شير مادر در همين تاريخ برگزار مي‌شود.

در اين هفته موفقيت‌هاي به دست آمده در اين زمينه گرامي داشته مي‌شود و همچنين اقداماتي كه هنوز براي بهبود وضعيت تغذيه با شير مادر در سراسر جهان نياز است، مورد توجه قرار خواهد گرفت.

شير خشك يارانه‌اي‌

شير مادر يك نعمت بي‌بديل براي سلامت جسمي و ذهني كودك است و وزارت بهداشت به هيچ عنوان به مادران سالم توصيه نمي‌كند از شير خشك بويژه در 6 ماه اول براي تغذيه نوزادشان استفاده كنند؛‌ زيرا اين كار رشد جسمي و بخصوص رشد ذهني و بلوغ فكري كودك را مختل مي‌كند؛ اما اگر نوزادي كه به دليل علمي از شير مادر محروم است و مجبور باشد از شير خشك تغذيه كند، وزارت بهداشت شير خشك يارانه‌اي را در كشور توزيع مي‌كند.

در موارد نادر وزارت بهداشت شير خشك يارانه‌اي را در اختيار نوزدان قرار مي‌دهد. اين شير خشك فقط به نوزاداني كه مادرشان فوت كرده يا بيمار است و مادر مجبور است دارويي بخورد كه براي نوزاد خطرناك است يا به دلايلي شير مادر در حد كفايت نيست يا سينه مادر جراحي شده است، تعلق مي‌گيرد.

توزيع شير خشك بيشتر از طريق بهزيستي و خانه‌هاي بهداشت ميان خانواده‌هاي نيازمندي كه توان خريد شير خشك آزاد ندارند، انجام مي‌شود. شير خشك يارانه‌اي به صورت رايگان يا حداكثر هر قوطي 50 يا 60 تومان بين اين خانواده‌ها توزيع مي‌شود.

البته توزيع شير خشك آزاد در كشور ممنوع نيست و علاوه بر شيرهاي خشك وارداتي 2 يا 3 كارخانه توليد شير خشك نيز در كشور فعالند كه البته اين كارخانه‌ها توليدكننده شير خشك نيستند و فقط شير خشك خارجي را در ايران بسته‌بندي مي‌كنند.

در سال گذشته علاوه بر 5 ميليون قوطي شير خشك كه دولت بين نوزادان فقير محروم از شير مادر توزيع ‌كرد، حدود 12 ميليون قوطي شير خشك آزاد نيز در كشور مصرف ‌شد.

متاسفانه با وجود اين‌كه واردات هرگونه شير خشك بدون مجوز وزارت بهداشت ممنوع است؛ اما قاچاق شير خشك همچون ديگر كالاهاي مصرفي صورت مي‌گيرد. شير خشك‌هايي كه بدون مجوز وزارت بهداشت وارد مي‌شوند، بيشتر تاريخ گذشته، فاسد يا تقلبي هستند. در برخي از آنها نيز از مواد زيان‌آور و غيرمجاز استفاده شده است كه سلامت مردم را به خطر مي‌اندازد.

قانوني بدون ضمانت اجرايي‌

تغذيه انحصاري با شير مادر مستلزم حضور دائمي مادر در كنار كودك است. در 6 ماه اول زندگي، فواصل شيردهي بسيار كوتاه و حتي مي‌تواند زير يك ساعت باشد. از سوي ديگر امكان دوشيدن شير مادر و نگهداري آن به علت ميزان كم شير و نياز زياد كودك كم است. از اين رو افزايش مدت مرخصي زايمان به دليل حضور بيشتر مادر در كنار فرزند مي‌تواند نويدبخش افزايش مصرف شير مادر باشد.

در سال 1374 ايران با تصويب ‌قانون ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شيردهي به عنوان نخستين كشور در منطقه مديترانه شرقي توانست در جهت تغذيه با شير مادر قدم بردارد. اكنون پس از گذشت حدود 11 سال با ارائه لايحه‌اي‌ از سوي هيات محترم دولت افزايش تسهيلات براي مادران شاغل مدنظر قرار گرفت تا از اين پس مادران شاغل 6 ماه را در كنار كودك خود سپري كنند.

اما اين قانون به چه صورت اجرا مي‌شود؟ دكتر عليرضا مرندي، وزير اسبق بهداشت و درمان و عضو كنوني كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي در اين خصوص مي‌گويد: برآوردها حاكي از اين است كه اقليتي از دستگاه‌هايي كه مادران باردار و شيرده را به كار گرفته‌اند، اين قانون را به طور كامل اجرا مي‌كنند و بيش از 50 درصد محيط‌هاي كاري اين قانون را به طور كامل اجرا نمي‌كنند و برخي از آنها ممكن است بعضي از مواد اين قانون را اجرا كنند.

وي مي‌افزايد: واقعيت‌هاي جامعه ما حاكي از اين است كه روزبه‌روز مصرف شير خشك افزايش مي‌يابد و تغذيه انحصاري با شير مادر تا 6 ماهگي و ادامه تغذيه با شير مادر تا 2 سالگي همراه با مواد غذايي ديگر كم مي‌شود. كاركنان مراكز بهداشتي درماني و بيمارستان‌ها، آموزش لازم را در اين زمينه به مادران نمي‌دهند و تلاش زيادي براي ترويج تغذيه با شير مادر نمي‌كنند.

مرندي خاطرنشان مي‌كند: اكثريت مادران شاغل كه فرزندانشان را در مهدكودك نگهداري مي‌كنند، امكان اين‌كه در ساعتي از روز در محلي بتوانند فرزندشان را با شير خودشان تغذيه كنند، ندارند، به همين علت روزبه‌روز مصرف شير خشك در كشور افزايش مي‌يابد و اگر شير خشك در جامعه كمبود دارد، به علت افزايش بي‌رويه مصرف آن در كشور است.

دكتر مرندي با ابراز نارضايتي از وضع موجود مي‌گويد: زماني كه آقاي لنكراني وزير شد، گزارش داد كه 29 درصد مادران تغذيه انحصاري با شير مادر را تا 6 ماهگي انجام مي‌دهند. يك سال بعد گزارش داد كه اين ميزان به 21 درصد كاهش يافته و من امروز مطمئن هستم كه اين آمار از اين ميزان هم كمتر شده است.

علي اخوان بهبهاني‌
سه شنبه 8 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 386]