گشت و گذاري در دل كردستان عراق آرامش در حضور ديگران

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: گشت و گذاري در دل كردستان عراق آرامش در حضور ديگران
حميدرضا ابراهيم زادهيك سفر به ظاهر هيجان انگيز زماني تبديل به سفري كسالت بار مي شود كه در يك كشور جنگ زده، وارد شهرهايي شويد كه خلايق به خوشي روزگار مي گذرانند و همه جا پر از موسيقي و ترانه است و براي خنده، مردمان آن ديار به دلايل پيچيده نياز ندارند. اقليم كردستان در درياي خون افشان عراق مانند جزيره ثبات و آرامشي است كه در وسعت خاك آن نه از نيروهاي امريكايي اثري مي توان يافت، نه از خشونت طلباني كه به جاي لباس، بمب مي پوشند، براي نابودي ديگران.---اينجا يك مرز بين المللي استاگر بتوان جايي را به عنوان مرز رسمي بين دو كشور تصور كرد اين مكان، قطع و يقين، قاعده تر و بسامان تر از مرز باشماق در كوه هاي اطراف مريوان است كه موصوف كردن آن به صفت «بي در و پيكر» خالي از انصاف نيست. چند ساختمان زهوار در رفته با يكي، دو كيوسك براي ورود و خروج اتباع در كشور، مرز رسمي باشماق را تشكيل داده است. در هنگامه ورود كه طرف ايراني مهر خروج روي گذرنامه نشاند، زير آفتاب تند و گرماي طاقت فرساي ظهر تموز نشستيم كه طرف عراقي ناهار مبارك را ميل كند. در همين اثنا قدم زدن در محوطه وسيع مرز چندان خالي از جاذبه نبود، به خصوص با آن صداي استاد شجريان كه از موبايل سرباز كرد عراقي پخش مي شد.بالكل از خود بي خود شده بودم و در تخيل احتمالات هيجان انگيز سفر غرقه بودم كه صدايي رسيد به قاعده عربده هاي سه جاني كه بيا و مهر ورود بر گذرنامه بنشان. پس از ورود رسمي به خاك كردستان عراق، تازه دستگيرم شد كه در اين فاصله، من چند صد متري را در خاك عراق پيش رفته ام، بدون گذرنامه و خونريزي. سليمانيه، شهر نه چندان بزرگي است كه در آن چند روزي كه ميزبان من بود آسمانش، به لطف گرد و خاك كويرهاي اطرافش، به كلي خاكستري رنگ شده بود. در اين شهر تقريباً خشك و بي آب و علف به اقتضاي سال ها حكومت ديكتاتوري و جنگ امروز از نظم معمول شهرهاي بزرگ كشورهايي مانند ايران و در تراز همين خاورميانه خودمان خبري نبود. با اين همه هيچ اثري هم از شرايط جنگي و نظامي در آن نمي توان يافت. انبوه مردم سرزنده و سرخوشي كه با همه گرفتاري هاي اقتصادي در اغلب اوقات خوشرو هستند و صداي موسيقي كه لحظه يي قطع نمي شود، مجالي براي فكر كردن به جنگ نمي گذارد. هر چند انبوه سربازان و پيش مرگه هاي كرد كه در لباس پليس و ارتش در خيابان ها، حافظ نظم و امنيت اند، سخت به چشم مي آيد، با اين حال اين اوضاع و احوال آشوبي در دل ايجاد نمي كند. با اينكه براي رسيدن به سليمانيه از مرز تا شهر «پنجوين» كه شهري كوچك و محروم بود و سپس تا خود سليمانيه آنقدر گذرنامه ام را ديدند و كوله پشتي ام را بازرسي كردند كه ناخودآگاه احساس مي كردم در هر پست پليسي بايد زندگينامه ام را برايشان تعريف كنم. با اين همه كردستان عراق را آرامشي فرا گرفته است كه ناشي از عزت نفس مردماني است كه قدر آزادي را مي شناسند و حرمت حريت را پاس مي دارند. حساب جداگانه كردهااز همان اولين دقايق حضورم در مرز كه پرچم عراق رويت شد با كمي اغراق تا بازگشتم ديگر اثري از پرچم عراق مشاهده نشد. كردهاي عراق خلق زجرديده يي هستند كه اين روزها در مرزها آرامش خود را يافته اند، براي پيشرفت و توسعه. همه علائم و اشارات اين سرزمين رنگ و بوي كردي گرفته است و انگار نه انگار كه بايد نام اين خاك را عراق ناميد. نوشته تابلوهاي بي شماري كه روي در و ديوار شهر آويخته شده است، تابلوهاي راهنمايي شهري- البته اگر يافت مي شد- همه به رسم الخط و زبان كردي است. اين اقليم فدرال عراق پارلمان، قوانين، نيروي نظامي، روابط ديپلماتيك، اقتصاد، فرهنگ، زبان و شرايط زندگي خودش را دارد و زياد با ديگران كاري ندارد. كردها در آرامشي متواضعانه و بي دردسر به فكر آباداني اقليم خود هستند. سليمانيه شهري است كه به احتمال قريب به يقين بيننده امروز را پنج سال ديگر به اشتباه خواهد انداخت كه آيا اين همان شهر سابق است؟ سرعت ساخت و ساز و عمران و آباداني در اين شهر آنچنان پرشتاب است كه خيابان هاي آن مدام رنگ تغيير به خود مي گيرند. ساخت مراكز بزرگ فروش و در قياس شهرهاي بزرگ دولت هاي عربي حاشيه خليج فارس، هتل هاي پرزرق و برق و باكلاسي كه جابه جا در شهر ساخته مي شوند، در كنار توسعه سياسي و مدني شهر قابل توجه است. تمام اين اتفاقات در كنار نوعي همبستگي اجتماعي كه در سراسر سرزمين كردستان ايجاد شده است، منبعث از رنج پرحاصلي است كه كردها براي رسيدن به مرزهاي شكوفايي مي برند.در خيابان هاي نه چندان عريض و طويل شهرهاي كردستان، خودروهاي در حركت باطمانينه و قانونمند عبور مي كنند و نشاني از حرص آزمندانه به سرعت و شكستن قوانين در كسي يافت نمي شود. كردهاي عراق يك دموكراسي فدرالي را تجربه مي كنند كه آزادي بيان و كثرت مطبوعات و احزاب از اجزاي بي بازگشت آن است. تمامي عقايد و تفكرات در اين جمع كوچك چهار ميليون نفري نماينده يي نزد افكار عمومي و كرسي در پارلمان و صاحب منصبي در حكومت اقليم كردستان دارد كه اين موضوع بسته به وزن سياسي و ميزان اقبال عمومي در تغيير است. شهري كه ديگر نخواهيم شناختسليمانيه اولين شهر بزرگ كردستان منطقه نفوذ حزب «اتحاديه ميهني كردستان» به رهبري جلال طالباني رئيس جمهور عراق است. رقابت سنتي بين «اتحاديه ميهني كردستان» و «پارت دموكرات كردستان» به رهبري مسعود بارزاني كه در حال حاضر رئيس حكومت اقليم كردستان است و منطقه نفوذ آن بيشتر شهر اربيل يا به قول كردها «هوريل» است، اين دو شهر را با دگرگوني هاي فراواني مواجه كرده است كه در پيشرفت و توسعه اقتصادي و كالبدي گوي سبقت از همديگر مي ربايند. سليمانيه هنوز در مقياس با يك شهر بزرگ كارهاي زيادي براي انجام دادن، دارد. يكي از بزرگ ترين مشكلات عراق كه كردهاي اين كشور را نيز دچار خود كرده است كمبود برق است. در شهرهاي كردستان تقريباً روزي 6 تا 10 ساعت برق دولتي در كابل ها جريان دارد و بعد از آن هر چه هست تلاش حكومت اقليم كردستان و شهرداري شهرها است كه به وسيله ژنراتورهاي بزرگ كه با گازوئيل كار مي كنند در محله هاي مسكوني برق توليد مي كنند. فروشگاه ها و هتل ها و اماكن عمومي نيز ژنراتورهاي خودشان را دارند كه صداي كار كردن آنها موسيقي قدم زدن هاي شبانه مردم كردستان در شهرهايشان است. هرچند از زمان غروب آفتاب تقريباً شهرها رو به سكوت مي گذارند و خيابان هاي تاريك و كوچه هاي خلوت شهر كمتر شاهد عبور و مرور افراد است. تك و توك خيابان هاي بزرگ سليمانيه شب محل حضور جوانان و گروه هاي مختلف مردمي است كه يا براي خريد از پاساژهاي بزرگ خيابان «سالم» آمده اند يا به شيوه جوانان ايراني پاساژگردي مي كنند. زندگي شبانه در سليمانيه بيشتر در خانه ها در جريان است. فضاي عمومي بهره چنداني از جنب و جوش معمول شب ها ندارد. شرايط بد اقتصادي و بيكاري كه بسياري از سليمانيه نشينان را به دستفروشي وادار كرده است باز هم به دليل همان گستره قبيله يي و عشيره يي حاكم بر شهرهاي كردستان ميزان فساد اخلاقي، زنان خياباني، دزدي و... را به حداقل رسانده است. تاريكي شب هاي شهر كه به گفته جامعه شناسان شهري شهر را بي دفاع مي كند، تاثير چنداني در امنيت شهرهاي كردستان ندارد و در فضاي تاريك و بي نور و خيابان هاي اين شهرها با آسودگي خيال مي توان قدم زد.با همه آرامش كردستان اما اين ايالت خودمختار هنوز قسمتي از عراق جنگ زده است و به تبع آن مشكلات باقي است. نظافت سليمانيه به سختي انجام مي شود و در كوچه و خيابان هاي آن جابه جا زباله ها خودنمايي مي كنند. شلوغي و ازدحام مراكز خريد سنتي بازار در مركز شهر كه فرو مي نشيند رفتگران معدودي خيابان ها را تميز مي كنند اما در خيابان هاي بزرگ كه در پاساژهاي چندين طبقه اش برندهاي معروف اروپايي و امريكايي بي حضور خريداران جا خوش كرده اند، وضع بهتر است.عمده تفريح خانواده هاي كرد در سليمانيه رفتن به چند پارك اين شهر است كه در روزهاي تعطيل محل اطراق خانواده هايي مي شود كه همواره همراه موسيقي و سرشار از زندگي است.سفر به اعماق تاريك تاريخسليمانيه از سال 91 ميلادي در دست پيش مرگه هاي كرد بوده است و نيروهاي صدام در جنگ سختي از آنجا رانده شده بودند. تنها جايي كه مي توان اثري از اين جنگ يافت، محل استقرار نيروهاي اطلاعاتي و امنيتي بعثي ها است كه به «امنه سوركه» معروف است. جاي گلوله هايي كه بر ديوار اين مجموعه عظيم زندان و اتاق بازجويي و شكنجه نشسته است، خبر از درگيري سختي مي دهد كه باعث آزادسازي زندانيان و خروج نيروهاي بعثي از اين شهر شده است. زندان هاي تودرتو و اتاق هاي بازجويي كه به انواع و اقسام وسايل شكنجه مجهز است، امروز موزه يي براي درس گرفتن از تاريخ است. راهنماي كرد اين موزه به خوبي فارسي صحبت مي كند چرا كه سال ها در ايران زندگي مي كرده است. اساساً در كردستان يا مي توان به راحتي با مردم فارسي صحبت كرد يا هيچ زبان ديگري براي ارتباط نمي توان يافت. البته بسياري از آنها عربي مي دانند. كردهايي كه فارسي مي دانند يا اغلب در ايران زندگي مي كرده اند يا پيش مرگه هايي هستند كه در مبارزه با رژيم بعثي پناهگاه شان ايران بوده است و از اين بابت از ايرانيان بسيار سپاسگزارند. راهنماي اين موزه نيز از همان مبارزان كردي است كه چند سالي را در ايران گذرانده. اين زندان بي بهره از نور و روشنايي محلي بوده براي اقرار گرفتن از كردهاي مبارز دستگيرشده. در اين تاريكخانه دستگاه شوك الكتريكي و كابل هاي ضخيم براي نوازش كف پاي متهمان و ميله هايي كه از ديوارها رد شده اند براي آويختن متهم از كتف هايشان خودنمايي مي كنند. البته امكاناتي را هم براي زندانيان مهيا كرده بودند؛ يك پتوي خيس براي شب هاي سخت زمستان هاي كردستان، دستشويي هايي كه تا مچ پا از گند و فاضلاب پر شده بود، مچ بندهايي روي ديوار براي ايستاده خوابيدن، پذيرايي از خانواده متهم با كابل و شوك الكتريكي، در حالي كه خود متهم در اتاق ديگري به صداي ضجه آنها گوش مي كند.در اين نمايشگاه تكبر قدرت و تفاخر به حيوانيت طناب داري هم قاب گرفته شده بر ديوار كه تحفه زندان ابوغريب است براي اين نماد تمايل بي منتهاي انسان به قدرت بي مهار. در دالان هاي تودرتوي اين زندان كه مجسمه هايي از معلمان كشته شده و كودكان چشم به دنيا گشوده در چارچوب اين ديوارها ايستاده اند سالني نيز وجود دارد با 182 هزار تكه آينه به ياد همين تعداد كشته شدگان كرد در فاجعه انفال و چهار هزار لامپ كوچك بر سقف براي همين تعداد روستاي ويران شده در تهاجم ارتش عراق به كردستان. اين يادبود رويايي براي زخم 182 هزار مرد و زن و كودك كرد عراقي كه در كمتر از صد روز به كينه و عداوت قصاب عراق از بين رفتند بنا شده است و شايد يادگاري است براي اين قوم كه در ياد داشته باشد براي آزادي امروز چه رنج هايي برده است. اربيل، پايتخت كردستانهمه سرگشتگي يك بازديدكننده ناآشنا از كردستان عراق كه در سليمانيه نمود پيدا مي كند با رسيدن به اربيل بيشتر مي شود. شهري به قاعده يكي از شهرستان هاي بزرگ ايران مانند شيراز كه خيابان هاي بزرگ و بزرگراه هاي فراوانش خبر از بسته شدن نطفه يك كلانشهر بزرگ در آينده مي دهد. امنيت اربيل به مراتب از سليمانيه بيشتر است و اين موضوع در حضور كمتر نيروهاي پليس و فضاي كمتر نظامي شهر نمود پيدا مي كند.اربيل يك شهر واقعي است كه تمام عناصر شهرهاي بزرگ را دارا است؛ مراكز خريد و فروش بزرگ كه از پاساژهاي بلندمرتبه و لوكس تا بازارهاي سنتي پراكنده شده است، هتل هاي بسيار گران قيمت و مسافرخانه هاي كوچك و مردمي كه در جنب و جوش بي امان به اين شهر زندگي مي بخشند.سرعت دگرگوني اربيل به مراتب بيشتر از سليمانيه است. اين پايتخت كردي كه پارلمان و تمامي دستگاه هاي حكومتي كردستان در آن واقع شده است، زير نفوذ «پارت دموكرات» اداره مي شود. سرمايه گذاري خارجي در اين شهر با توجه به اهميت و توجه ويژه حكومت كردستان به آن بسيار گسترده و حجيم است، چنانچه در چهار سال آينده 24 ميليارد دلار سرمايه گذاري خارجي جذب توسعه و عمران اين شهر خواهد شد. نظافت شهر با كمك پيمانكار لبناني كه روزانه براي تميز كردن شهر يك ميليون دلار از شهرداري اربيل دريافت مي كند، انجام مي شود. تلاش شهرداري اربيل براي تبديل كردن آن به شهري در قياس با شهرهاي بزرگ كاملاً مشهود است. رنگ آميزي ديوارها، نقاشي هاي زيباي شهري، استفاده از نور در طراحي فضاهاي شهري، گسترش حمل و نقل عمومي و ايجاد فضاي سبز نشان از تلاش شهرداري براي تغيير چهره شهر دارد. تدابير سخت امنيتي قبل از ورود افراد به شهر، پايتخت كردستان را به شهري امن تبديل كرده است. دور شدن از مرزهاي ايران و نزديك شدن هرچه بيشتر به مناطق عرب نشين عراق فرهنگ مردم كردستان در اربيل را نيز تحت تاثير قرار داده است. فضاي شهر از ديد يك شهروند ايراني آنچنان كه سليمانيه آشنا به نظر مي رسيد با فرهنگ ايراني همپوشاني ندارد. سادگي و موسيقي جاري در شهر نيز با بزرگ تر شدن شهر جاي خود را به رفت و آمدهاي سريع و شلوغي شهر داده است. با اين همه رفتار گرم و صميمي مردم همچنان اولين موضوعي است كه هر بيننده خارجي را غافلگير مي كند.هرچند كردهاي عراق در مواجهه با پرسيدن يك نشاني تلاش فراواني براي راهنمايي مي كنند ولي به علتي نامعلوم غالباً نشاني هاي اشتباه مي دهند. شايد اين موضوع به علت سرعت دگرگوني در شهرها است. با اين حال رانندگان تاكسي تا زماني كه آدرس موردنظر را نيابند دست از سر مسافر برنمي دارند و در حالي كه مسافر غريب از كرايه سنگين جست وجو در شهر نگران است، همان سه هزار دينار كرايه معمول تاكسي دربست را كه تقريباً معادل 2500 تومان است، مي پردازد به همراه لبخندي از سر مهرباني كه از راننده دريافت مي كند.كركوك، آتش زير خاكستركركوك تنها شهر كردستان است كه هنوز نشاني از جنگ خاموش در پس ظاهر آرام اش مي توان ديد. كركوك كه براساس اصل 140 قانون اساسي عراق به عنوان شهري كردنشين شناخته شده است، همچنان با مشكل بازگشت اعراب كوچيده به اين شهر در زمان حكومت سابق عراق مواجه است. با اينكه حكومت كردستان در ازاي كوچ اعراب به مناطق عرب نشين به آنها غرامت پرداخت مي كند با اين حال اكثر آنها بعد از دريافت پول باز هم به اين شهر نفتي كردستان بازمي گردند تا همچنان تجمع اعراب در اين شهر حفظ شود. ذخاير عظيم نفتي موجود در كركوك اين شهر را به عنوان استراتژيك ترين منطقه كردستان در معرض تهديد طمع ديگر اقوام عراق قرار داده است، چنانچه حكومت سابق عراق با كوچاندن كردهاي اين منطقه سعي در برهم زدن تركيب قوميتي آن مي كرد كه تا حدودي موفق بوده. اين درگيري پنهان قوميتي كه به وسيله اعراب و اقليت كوچكي از تركمن ها در اين شهر دامن زده مي شود مانع از پيشرفت اين شهر شده است. كركوك با وجود ثروت عظيم چاه هاي نفتي اش و جايگاه بسيار مهمي كه براي كردستان دارد، درصد بسيار كمتري از توسعه و عمران را نصيب خود كرده است. كركوك تنها شهر كردستان است كه مي توان زبان عربي را در تابلوهاي شهري و روي خودروهاي پليس اش يافت. كركوك معضلي است كه در آشوب عراق به سادگي قابل حل نيست و تلاش حكومت كردستان نيز تا امروز نتوانسته به جايي ختم شود.روستاهايي كه دوباره جان مي گيرنداما كردستان فقط از شهرهايي نيست كه روز به روز رو به آباداني دارند. روستاهايي كه روزگاري به كلي ويران شده اند كم كم دوباره سر از خاكستر عداوت و دشمني برمي دارند. اما خشكسالي كه گريبان منطقه را گرفته است، دامن سبز روستاهاي كردستان را به زردي كشيده است و خانه هاي تازه ساخته شده و فضاي روستاهايي كه از نوع و شكل ساختمان آنها جديد بودن شان مشهود است بهره چنداني از زيبايي معمول روستاها نبرده اند. ويراني چهارهزار روستا در حمله ارتش عراق به كردستان باعث از بين رفتن زندگي روستايي در بسياري از مناطق كردستان شده است، با اين حال سعي حكومت براي احياي اين روستا ها به شكل گيري زندگي جديدي در اين مناطق منجر شده است. شرايط سخت اقتصادي در كشوري جنگ زده و خشكسالي دست به دست هم داده اند تا زندگي مردم كردستان به ويژه روستانشينان را سخت كند اما همچنان زندگي در رگ اين روستاها جريان دارد. در مسير شهرهاي مختلف كردستان بيش از آنكه روستا و زيبايي مناظر طبيعي توجه بيننده را جلب كند، قله هاي عظيم و دورافتاده يي مي توان ديد كه روزگاري هزاران زنداني را در خود جاي مي داده اند. بزرگي و وسعت اين زندان ها بسيار شگفت آور است؛ قلعه هاي بتني سترگي كه صدها پنجره ديده باني در آنها تعبيه شده است. اين زندان ها در كنار روستاهاي تخريب شده و شهرهاي خالي از سكنه ارمغاني بود از حكومت سابق عراق براي كردها كه امروز متروك و ساكت مانده اند.باز هم مرز باشماقبراي ورود به وطن بايد باز هم از همان مرز كذايي باشماق گذشت. در اشتياق غريبي كه براي گذشتن از مرز و ورود به ميهن در دل داشتم، كنار كيوسك بررسي گذرنامه و مهر ورود قرار گرفتم. اين مهرهاي ورود و خروج هم براي خود عالمي دارند. درست در لحظه يي كه مامور بازرسي گذرنامه در كامپيوتري كه از يك موتور برق تغذيه مي كرد، دنبال شماره گذرنامه ام مي گشت يك دستگاه تريلي هجده چرخ با تمام هيبت و هيمنه از روي سيم برق اين كامپيوتر گذشت و برق قطع شد و مرز بين المللي باشماق براي 45 دقيقه قفل شد. تمام اين مدت را نشستم و در اين انديشه فرو رفتم كه براي ورود به كشورمان چه مشكلاتي بايد تحمل كرد. پرچم عراق و كردستان در گوشه يي ديگر از مرز با باد مي رقصيدند.
يکشنبه 16 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 3940]