پرونده‌هاي جهاني كليساها، بم و نقش جهان اصفهان از زبان شهريار عدل مسأله‌ي نقش جهان حل نشده، ولي در مسير مناسبي است

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: پرونده‌هاي جهاني كليساها، بم و نقش جهان اصفهان از زبان شهريار عدل مسأله‌ي نقش جهان حل نشده، ولي در مسير مناسبي است

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: ميراث فرهنگي

دكتر شهريار عدل، كسي است كه در 30 سال گذشته، در پرونده‌هاي ميراث جهاني ثبت‌شده‌ي ايران به‌شكل رسمي يا غيررسمي نقش داشته و اكنون با نزديك شدن به برگزاري اجلاس كميته‌ي ميراث جهاني، توضيح‌هايي را درباره‌ي پرونده‌ي ثبت جهاني كليساهاي ايران و در خطر بودن ميراث جهاني اصفهان ارايه كرده است.

رييس كميته‌ي علمي جهاني تدوين تاريخ تمدن‌هاي آسياي ميانه در يونسكو (پاريس) و مدير پژوهش در مؤسسه‌ي ملي تحقيقات علمي فرانسه در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، درباره‌ي موقعيت امسال ايران در نشست كميته‌ي ميراث جهاني كه از دوم تا دهم ژوئيه (12 تا 20 تيرماه) در كانادا برگزار مي‌شود، توضيح داد: موقعيت امسال ايران خوب ارزيابي مي‌شود. به اين معني كه پرونده‌ي ثبت جهاني كليساهاي ارامنه در آذربايجان به حدس قريب به يقين، يعني يقينا اگر اتفاق خارق‌العاده‌اي نيفتد، تصويب خواهد شد. نظريات ايران درباره‌ي خروج بم از فهرست ميراث جهاني در خطر نيز كه با همكاري نزديك دفتر يونسكو در تهران تهيه شده است، مورد قبول واقع خواهد شد و درباره‌ي مسأله‌ي بسيار پيچيده‌ي ساختمان جهان‌نما و اصولا ثبت آينده‌ي بخش تاريخي اصفهان در ميراث جهاني نيز قاعدتا به نتيجه‌ي مناسبي دست خواهيم يافت.

وي در پاسخ به اين‌كه چه افرادي براي دفاع از پرونده‌هاي ايران در اين نشست حضور خواهند داشت و چه كساني بايد حضور داشته باشند، گفت: من نمي‌روم؛ كار خوب معمولا به دفاع نياز ندارد. ما پرونده‌اي مستدل، مستحكم و زيبا در چند مجلد ارايه كرده‌ايم و تا آخرين لحظات، يعني هفته‌ي پيش براي استحكام آن كوشيده‌ايم. ديگر اين‌كه همه‌ي كهنه‌كاران مي‌دانند كه در جلسه‌هاي نهايي مجامع بين‌المللي آنچه را تصويب مي‌كنند كه قبلا در مدارك، بازرسي‌ها، ملاقات‌ها، اظهار‌ نظرها، كميسيون‌هاي مربوط و توافق‌هاي دو يا چندجانبه مورد قبول قرار گرفته است. اين‌كه گويا درباره‌ي يك پرونده‌ي پيشين گفته شده است، فلاني به جلسه‌ي نهايي كميته‌ي بين‌المللي ميراث جهاني آمد و شعري از شيرين و فرهاد خواند و پرونده‌ي بيستون به ثبت بين‌المللي رسيد، ادبيات است؛ چرا براي پرونده‌ي نخست كليساها و نوروز، شعر خوانده نشد كه مورد قبول قرار گيرند؟ بسيار بسيار به‌ندرت اتفاق مي‌افتد كه جلسه‌هاي عمومي، نتايجي را كه قبلا حاصل شده‌اند، نفي كنند، وگرنه يك هفته كه هيچ، يك جلسه‌ي سه‌ماهه نيز نتيجه‌اي نخواهد داد.

او ادامه داد: درباره‌ي اين‌كه چه كساني بايد در جلسه‌هاي كميته‌ي ميراث جهاني شركت كنند نيز روشن است. به‌طور استثنايي، رييس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري اگر به علل خاصي حضور شخص ايشان در اين جلسه‌ها لازم باشد؛ فراموش نبايد كرد كه رييس سازمان ميراث فرهنگي، مقام معاونت رياست جمهور را دارد و از اين جهت، از نظر پروتكل محذوراتي دارد؛ اما براي نشان دادن درجه‌ي اهميتي كه دولتي براي مطلبي قايل است، مقتضي است كه مقام مناسبي رياست هيأت اعزامي را برعهده گيرد. بقيه‌ي افراد نيز بايد تكنسين‌هايي باشند كه هميشه در تدوين پرونده‌هاي ميراث جهاني به‌شكل مستقيم شركت داشته‌اند، دارند يا خواهند داشت. لذا لازم است، بدانند آخرين تحولات چيست و چه ماده‌ي قانون‌هايي تغيير كرده‌اند يا جو به كدام سوي است. دانستن اين مسايل براي تدوين پرونده‌هاي آينده و نگهداري از آنچه تاكنون به ثبت جهاني رسيده، حياتي است؛ ولي متأسفانه اين اصل از گذشته خيلي كم رعايت شده است و شما هم لابد چيزي شنيده‌ايد.

عدل درباره‌ي اين‌كه چرا از ابتدا موردي مانند كليساها انتخاب شد كه ازسوي يونسكو مردود شناخته شد و ايران بخت خود را براي ثبت يك اثر يك سال از دست داد، بيان كرد: چه درباره‌ي كليساها و چه درباره‌ي‌ نوروز كه من در تشكيل پرونده‌ي آن‌ها نقشي نداشتم، عيب از كليساها يا از نوروز نبود؛ عيب از ضعف علمي و عدم ديد و شناخت جهاني مدير مسؤول وقت بود كه ارسال پرونده‌هاي مناسبي را نتوانست رهبري كند. پيروزي‌هاي مستمر و بدون شكست ما در ثبت پرونده‌هاي جهاني، اين باور بي‌پايه‌ي عمومي را به‌وجود آورده بود كه ثبت جهاني، كار آساني است و در نتيجه، آقاي گلشن كه باني دوران درخشان دوم بود (يعني دوراني كه پس از ثبت جهاني تخت جمشيد، زيگورات چغازنبيل و ميدان نقش جهان اصفهان در 28 سال پيش به مسؤوليت بنده آغاز شد) و به ثبت آثاري مانند تخت سليمان، پاسارگاد و ... انجاميد، از كار كنار گذاشته شد و به ديگري كه توانايي‌هاي خاص خود را دارد، مسؤوليت داده شد و آن دو شكست ناگوار پيش آمدند. دوران بعدي، يعني زمان رياست آقاي مرعشي بر سازمان بسيار كوتاه بود و با تمام مديريت و حسن نظري كه او داشت، فرصتي پيش نيامد؛ ولي پس از او، آقاي رحيم‌مشايي مسؤوليت ثبت جهاني آثار را به دكتر طه هاشمي سپرد و به اين ترتيب، امكان زنده كردن بخشي از تيم قديمي (مانند خانم شيرين درويش‌روحاني و علي موسوي) پيدا شد و سپس با انتخاب مهندس خادم‌زاده، بالاخص براي هدايت امور پرونده‌ي كليساها، جهشي ديگر به‌وجود آمد كه به تدوين يك پرونده‌ي كاملا جديد و مستحكم منتهي شد. در اينجا بايد از زحماتي كه در ابتدا خانم طاهري كشيد، تشكر كرد و به‌ويژه بر كوشش مدام خانم شرلي آوديان در جمع‌آوري مدارك و پي‌گيري هميشگي مسايل ثبتي ازسوي او انگشت گذاشت. در آذربايجان هم آقايان عمراني، وهاب‌زاده و آراكليان البته به همراهي مسؤولان عالي سازمان ميراث فرهنگي در تبريز و اروميه كمك بسيار كردند.

وي افزود: به اين ترتيب، پرونده‌ي مرده‌ي كليساها زنده شد. حتا پس از قبول پرونده ازسوي يونسكو در سال گذشته، بار ديگر، سخت به كوشش ادامه داده و با مسؤولان يونسكو و ايكوموس در موارد حساس از نزديك مشاوره شد و سلسله مدارك جديدي ارايه شد. به‌طوري كه ما اكنون اميدواريم كه حتا آنچه مورد مأيوس‌كننده‌ي كليساي زورزور خوانده مي‌شد نيز با موفقيت از بوته‌ي آزمايش بيرون آيد. مشكل بتوانيد تصور كنيد كه تشكيل يك پرونده‌ي ثبت جهاني قابل قبول، حتا براي آزموده‌ترين كشورها چه كار پيچيده‌اي است تا چه رسد به ايران و سازمان ميراث فرهنگي كه از نظر نيروي تخصصي واقعي (نه فارغ‌التحصيلان دانشگاهي) بسيار سخت در تنگناست.

اين كارشناس تأكيد كرد: اگر اتفاقي در ماوراي آنچه مي‌توان متصور شد، رخ ندهد و برنامه‌ي موقت فعلي تغيير پيدا نكند، مجموعه‌ي صومعه‌ي سنت تاده (قره‌كليسا) و كليساهاي تابعه‌ي آن، مجموعه‌ي صومعه‌ي سنت استپانوس و كليساي كوچك زورزور در قالب يك پرونده‌ي مسلسل حدود روز يكشنبه ششم ژوئيه (16 تيرماه) به ثبت جهاني خواهد رسيد. مجموعه‌ي صومعه‌ي سنت تاده از نظر ثبتي يك مورد سنتي است (تقريبا مانند تخت جمشيد يا بيستون). هرچند تشخيص مواردي كه به آن مجموعه، يك ارزش جهاني علاوه بر قدر بسيار والايي كه نزد ارامنه و در كل، ايرانيان دارد، مي‌دهد، كار آساني نبود.

او ادامه داد: اين روستا در آينده‌ي دور، نقشي خواهد داشت، شبيه آنچه امروز تپه‌ي سيلك يا تپه‌ي حصار براي ما دارند؛ اما درباره‌ي كليساي كوچك زورزور بايد گفت، هرچند كه از نظر معماري منحصربه‌فرد نيست، اما ازسويي، باز به‌نوبه‌ي خود گوياي دوراني است كه محو شده و نمادي بالا از كوشش ايران براي حفظ ارزش‌هاي ملموس و معنوي اقليت‌هاي خود. اگر اين كوشش‌ها نبودند و اين كليسا جابه‌جا نشده بود، امروز بقاياي مخروبه‌ي آن زير آب‌هاي سد بارون مدفون شده بود.

عدل در پاسخ به خبرنگار ايسنا براي توضيح درباره‌ي اين‌كه بم را يونسكو ميراث در خطر اعلام كرد و درباره‌ي اصفهان تصميم گرفته است كه اگر به وضعيت موجود ساختمان جهان‌نما پايان داده نشود، ميدان نقش جهان را نيز در فهرست ميراث جهاني در خطر ثبت كند، تصريح كرد: درست است؛ ولي درباره‌ي بم و اصفهان تفاوت از زمين تا آسمان است. وجود بم در فهرست ميراث جهاني در خطر نه‌تنها ننگ جهاني براي ايران تا سال 2010 ميلادي نيست، بلكه خوب است و نشانه‌اي است بارز از توجه بين‌المللي به آنجا، كه اين از ابتدا خواسته‌ي سازمان ميراث فرهنگي بوده و است، زيرا بم به‌دنبال وقوع زلزله، به فهرست آثار ميراث جهاني در خطر پيوست و نه به‌دنبال بي‌توجهي آقايان بهشتي، مرعشي يا رحيم‌مشايي كه مسؤوليت عاليه‌ي سازمان ميراث فرهنگي را برعهده داشته‌اند يا دارند.

وي توضيح داد: از همان روزهاي نخست زلزله، مهندس بهشتي يكي از تواناترين متخصصان سازمان، يعني آقاي طالبيان را مأمور به بم كرد و خود همه‌روزه به اين امور رسيدگي مي‌كرد (ما شب‌ها مانند خود زلزله‌زدگان در سرما زير چادر مي‌خوابيديم) و از بهار سال بعد، آقاي مختاري تا به امروز عهده‌دار بم شده است كه ما مانند او نداريم يا بسيار كم داريم. آقاي مرعشي ساعت دو بعدازظهر زير آفتاب 51 درجه روي گسل بم به بازديد مشغول بود و بعد در دوران آقاي رحيم‌مشايي توجه به بم ادامه يافت. همين چندماه پيش، يك ميليارد تومان بودجه‌ي اضافه به دستور آقاي رييس‌جمهور به بم داده شد كه البته با توجه به ميزان خسارت‌ها در بم و نزديك شدن به تاريخ 2010 ميلادي كه زمان قضاوت نهايي درباره‌ي پرونده‌ي بم توسط كميته‌ي ميراث جهاني در يونسكو است، اميدواريم باز هم به آن اضافه شود كه بتوان تا آن تاريخ، به‌ويژه درباره‌ي تنظيم منظر فرهنگي بم و مرمت آثار به نتايج مطلوب رسيد.

او بيان كرد: درباره‌ي اصفهان و ساختمان جهان‌نما در درجه‌ي نخست بايد تأكيد كرد كه انحراف از خط مطلوب، به دوران پيش از مهندس بهشتي يا شهردار كنوني اصفهان و شوراي شهر اصفهان برمي‌گردد. به دوراني كه فاجعه‌ي تخريب حمام خسروآقا هم در آن زمان اتفاق داد كه در مقابل آن، آنچه حال، ما شاهديم به‌اندازه‌ي يك پشه هم وزن ندارد، زيرا هميشه قابليت برگشت كلي به عقب يا اصلاح آن موجود است. ديگر اين‌كه كه ساختمان جهان‌نما (دست كم بدون برج آن) نه‌تنها ناموزون نيست، بلكه از نظر تناسب حجم‌هاي آن، چه به خودي خود و چه نسبت به عمارت شهرداري و دروازه دولت، موزون است و استفاده از آجر در نما به نكات مثبت آن افزوده است. حتا ارتفاع بخش برج آن نيز از نظر تفكر بنيادين حاكم بر بناي آن، قابل دفاع است. هرچند به‌دليل ارتفاع‌اش مسأله‌ساز شده است.

وي يادآوري كرد: نام جهان‌نما و بخش برج آن بي‌پايه نيست، بلكه جهان‌نما، نام بنايي بوده كه در دوران صفوي وجود داشته است و گفته مي‌شود، داراي قسمت بلندي با ديد حاكم بر اصفهان بوده و به اين جهت، نام جهان‌نما داشته است. يونسكو يا سازمان ميراث فرهنگي از تخريب بنا طرفداري نكرده، بلكه درخواست تعديل ارتفاع آن‌را داشته‌اند.

او در ادامه گفت: مسأله‌ي مسير مترو و عبور نكردن آن از خيابان چهارباغ به كوشش سازمان ميراث فرهنگي در دوران رياست آقاي رحيم‌مشايي و با تلاش آقاي بكتاش ـ رييس پيشين سازمان ميراث فرهنگي اصفهان ـ و البته همكاري ذي‌قيمت و مسؤولان عالي دولتي در اصفهان و مترو، شهرداري و شوراي شهر به‌نحوي كه مي‌توان مطلوب دانست، حل شد. البته مسجل است كه بيداري مردم و رسانه‌هاي گروهي نقشي بزرگ بازي كرد و اصولا اين بيداري، ركن بنيادين حفظ آثار فرهنگي، طبيعي و زيست‌محيطي است و بدون آن، كار چنداني نمي‌توان صورت داد. موارد اصفهان، تخت جمشيد يا پاسارگاد و تنگ بلاغي برهاني است، روشن بر درست بودن اين ديد، افسوس كه شامل سيراف نمي‌شود.

عدل اظهار داشت: مسأله‌ي جهان‌نما از نظر من در ديد حقوقي و فرهنگي به دو دوره تقسيم مي‌شود كه خود راه حل را نشان مي‌دهد. يكي زماني كه ساختمان جهان‌نما و به‌ويژه برج آن نسبت به ميدان نقش جهان بررسي مي‌شد و ديد نخستين كه منجر به صدور قطعنامه‌ي يونسكو شد، از اين منظر بود، دومي از هنگامي كه يونسكو به‌شكل رسمي از سازمان ميراث فرهنگي خواست كه طرح ثبت محور تاريخي ـ فرهنگي (چشم‌انداز) اصفهان را كه سازمان ميراث فرهنگي از مدت‌ها پيش درنظر داشت، به مرحله‌ي اجرا بگذارد. بديهي است كه از اين پس، نقطه‌ي ديد تنها ميدان نقش جهان نمي‌توانست باشد و كل چشم‌انداز تاريخي ـ فرهنگي و البته زيست‌محيطي (به‌ويژه زاينده‌رود) بايد در افق ديد باشد و روند فعلي بر اين اساس است.

وي افزود: نقش من افتخاري است و نقش فكري و تصميم‌گيرنده يا اجرايي، مطلقا ندارم. در احكامي از مقام رياست كنوني سازمان ميراث فرهنگي و آقاي شهردار كنوني اصفهان، نقشي شبيه هماهنگ‌كننده در ارتباط با يونسكو درباره‌ي من ذكر شده است.

او در پاسخ به اين‌كه با اين حساب، مسأله‌ي اصفهان حل شده است و بر همين اساس، سازمان ميراث فرهنگي خواست تا جشني را در اصفهان برگزار كند. پس چرا آن جشن برپا نشد؟ گفت: جشن اصفهان، براساس برداشت مثبت اغراق‌آميز يك مسؤول سازمان ميراث فرهنگي پس از نشست كميته‌ي ميراث جهاني در نيوزيلند عنوان شد؛ ولي شخص آقاي رحيم‌مشايي به‌مجرد اطلاع از واقعيت امور به‌درستي امر به لغو آن داد.

وي درباره‌ي اين‌كه پس مسأله‌ي ميدان نقش جهان اصفهان هنوز حل نشده است، پاسخ داد: خير؛ ولي در مسير مناسبي براي حل شدن است. قطعا دل مردم اصفهان، شوراي شهر و شهردار كه از آن بطن برخواسته‌اند، اگر بيشتر از ما براي پاسداري از آن گوهر نسوزد، كم‌تر نمي‌سوزد.

عدل توضيح داد: راه حل مناسب آ‌ن‌ است كه واقعيت‌ها را درنظر بگيرد و به يك چاره‌ي قابل اجرا برسد. واقعيت‌ها در اصفهان يكي اين‌ است كه اين شهر با تمام ضرباتي كه به آن وارد شده‌اند، هنوز از نظر بار تاريخي و فرهنگي و تعدد آثار تاريخي و شهرسازي، يك مورد استثنايي در ايران و از نوادر در جهان است. دوم اين‌كه اصفهان يك كلان‌شهر است و به آن به‌عنوان يك مجموعه‌ي عظيم و مهم، ولي خالي از سكنه مثلا مانند تخت جمشيد نمي‌توان نگاه كرد. لذا بايد ديدي حاكم شود كه واقعيات روزمره‌ي زندگي و اقتصاد را با ديدهاي والاي انساني و فرهنگي به‌صورت هارمونيك درآميزد.

وي اظهار كرد: ‌واقعيت ديگر اين‌ است كه ميدان نقش جهان در سال 1979 ميلادي به ثبت جهاني رسيد، لذا براساس كنوانسيون جهاني كه ايران در چارچوب يونسكو امضا كرده است، كشور بايد حافظ تماميت فرهنگي و ارضي آن باشد. براساس برداشت كميته‌ي ميراث جهاني يونسكو، ارتفاع ساختمان جهان‌نما بر ميدان نقش جهان سايه افكنده است و لذا بايد تعديل شود. استدلال بنده اين بوده و است، از آنجا كه كميته‌ي ميراث جهاني خود بر ثبت محور فرهنگي ـ تاريخي (يا چشم‌انداز يا هر نام ديگري كه به اين ديد داده شود) انگشت گذاشته است، پس ساختمان جهان‌نما بايد نه‌تنها نسبت به ميدان، بلكه نسبت به مجموعه‌ي تاريخي ـ فرهنگي اصفهان و داده‌هاي اقتصادي و كاري ـ ابزاري آن (functionnal) سنجيده و به يك چاره‌ي عملي رسانده شود.

او اضافه كرد: براي اين‌كه از بحث تئوريك بيرون بيايم و به واقعيت ملموس برسيم، به‌راحتي مترو اصفهان را به‌صورت تنها ابزار، يعني دستگاهي كه مردم را از نقطه‌اي به نقطه‌اي مي‌برد، مي‌توان نديد، بلكه به آن يك بعد فرهنگي داد. مترو وحشتناك نيويورك بارزترين و بدترين شكل يك ديد ابزاري به‌صورت مطلق است و برعكس، مترو آتن زيباترين مظهر تلفيق ديد ابزاري و فرهنگي. اصفهان با آتن همگام است و بايد باشد، نه با نيويورك. همان‌طور كه برخي ايستگاه‌هاي كليدي مترو آتن نقش موزه‌يي در معرفي آتن فرهنگي و باستاني دارند، به همان ترتيب، ايستگاه دروازه دولت ـ امام حسين (ع) ـ نيز آيينه‌ي فرهنگ اصفهان در دوران صفوي مي‌تواند باشد. جدا از اشياي گوناگون ولي گويا، نقشه‌ها و طرح‌هاي زيبا نه‌تنها معماري اصفهان، بلكه شهرسازي آن‌را كه در جهان زمان خود حرف نخست را مي‌زده است، در محيط ايستگاه كه خود بايد در حد امكان متأثر از ارزش‌هاي معماري محلي باشد، مي‌توان به تصوير درآورد.

به گفته‌ي اين كارشناس، از آتن نيز به‌راحتي پا را مي‌توان فراتر گذاشت، با وارد كردن يك داده‌ي ايراني بيش از دوهزار ساله، يعني باغ (تنظيم آب و گياه نسبت به فضا) به مجموعه ابزاري ـ فرهنگي يك ديد سوم اضافه كرد. ديدي كه هنوز در جاهاي ديگر دنيا در چنين چارچوبي پياده نشده، ولي نظر به فرهنگ ايران، بديهي است كه از ايران خيزد. به اين ترتيب، مجموعه‌ي باغ‌هاي چهل‌ستون و هشت‌بهشت به فضاي عمارت شهرداري (موزه‌ي جديد) و ايستگاه مترو و فضاي سبز آن‌ها مي‌پيوندد و از آنجا به بام باغ معلق عمارت جهان‌نما كه برج آن بايد تعديل شود، پيوند مي‌خورد و خط منظري (كه از نظر ميراث جهاني بسيار مهم است) هم‌خوان، دل‌نواز و ممتد در افق اصفهان به‌وجود مي‌آيد.

انتهاي پيام
سه شنبه 11 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 473]