محبوبترینها
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1840216227
یادگار جاده ابریشم، اوج هنر آجرکاری ایران
واضح آرشیو وب فارسی:ایسنا: سه‌شنبه ۲۰ بهمن ۱۳۹۴ - ۱۱:۰۱
در قدیم به دلیل نبود وسایل و امکانات، سفر کردن به آسانی امروز صورت نمی‌گرفت و معمولا سفر کردن چندین ماه یا سال طول می کشید، به همین دلیل، در کنار جاده‌های مهم کاروانسراهایی ساخته می‌شد تا مسافران در آنها استراحت کنند. کاروانسراهای اولیه بسیار ابتدایی و ساده ساخته می‌شدند و تنها برای یک استراحت شبانه و تیمار استر مسافر کاربری داشته‌اند، اما به تدریج این بناها پیشرفته‌تر شدند و بعد از اسلام با تاثیر از معماری اسلامی شکلی گسترده، بزرگ و زیبا به خود گرفتند که البته توسعه، تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در دوره‌های مختلف وابسته به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و مذهبی بوده و رشد و توسعه آن متناسب با موارد استفاده آن را شامل می‌شد. اما اگر به دوره‌های مختلف اسلامی نگاهی بیندازیم، خواهیم دید در این دوره‌ها عوامل متعددی در توسعه و رشد کاروانسراها نقش به‌سزایی داشته‌است که می‌توان عوامل مذهبی، نظامی و اقتصادی را از مهمترین دلایل رشد کاروانسراها به شمار آورد که در عین حال همانند دیگر هنرهای اسلامی اطلاعات پیرامون کاروانسراهای اوایل اسلام بسیار اندک است. اما اگر از شهر مشهد به سمت شرق و مرز ترکمنستان راهی شویم؛ در جاده سرخس به شهر "مزدآوند" یا به قولی "مزدوران" خواهیم رسید؛ ۲۵ کیلومتر بعد از مزدآوند به سمت سرخس، به روستای شورلق در کنار جاده می‌رسیم که محل جدا شدن از جاده اصلی است و پس از طی کردن ۶ کیلومتر راه آسفالته به زیباترین نمونه کاروانسرای عصر سلجوقی با نام "رباط یا کاروانسرای شرف" در خراسان می‌رسیم که البته محل و مسیر دسترسی به رباط شرف با تابلوهای راهنمای مناسب، مشخص شده‌است. به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه خراسان، کاروانسرای رباط شرف از مهمترین منزلگاه‌های جاده ابریشم سده‌های ۵ و ۶ ه . ق محسوب می‌شود؛ چراکه در کنار یکی از مسیرهای اصلی جاده ابریشم قرار داشته و یادگار زمانی است که می‌توان از جاده خراسان به دلیل اهمیت ویژه آن نام برد. همچنین در مورد موقعیت جغرافیایی این بنا می‌توان گفت که رباط شرف بین مشهد و سرخس در کنار جاده قدیم نیشابور به مرو واقع شده‌است و امروزه از جاده اصلی مشهد سرخس 6 کیلومتر و از سرخس از جاده کنونی 56 کیلومتر فاصله دارد و در هنگام ورود به داخل رباط شرف، در سردر ورودی آن نوشته شده است: "رباط شرف از کاروانسراهای شاهی یا کاخ رباط های جاده ابریشم است". باید گفت که در متون تاریخی، رباط شرف را "آبگیره" و "آبگینه" نام برده شده‌است، اما مشخصه اصلی رباط شرف در کاربرد آجر، گچبری، تزئینات معماری و کتیبه‌هاست و صاحب نظران، این بنا را شایسته موزه آجرکاری ایران دانسته‌اند. در گذشته هم بیشتر رباط‌ها و کاروانسراهای بزرگ راه‌های قدیم ایران توسط سلاطین و تجار بزرگ ساخته شده است، اما تفاوت عمده بین رباط‌ها و کاروانسراها در نوع مصالح مصرفی و تزئینات داخلی آنهاست؛ چنانکه به آنها کاروانسراهای شاهی و یا کاخ رباط نیز گفته می‌شد؛ زیرا برخی برای سکونت شاهان، امرا، وزرا و درباریان به هنگام سفر ساخته شده بودند و در ساخت آنها از سنگ و آجرهای مقاوم استفاده می‌کردند و همچنین هنرمندان به کار تزئین بنا می پرداختند، اما نکته مهم در مورد این بناها این است که مکان ساخت کاخ رباط‌ها دارای موقعیت استراتژیک بوده‌است. اما در مورد معمار رباط شرف و تاریخ ساخت آن گمانه‌های زیادی وجود دارد، البته با توجه به متن تنها کتیبه گچی تاریخ‌دار بنا که به خط ثلث و در زیر ایوان انتهایی قرار دارد و سه ضلع ایوان آن را دربرگرفته است، می‌توان گفت این بنا در سال ۵۴۹ ه . ق و در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی ساخته شده است.باید توجه داشت که کتیبه‌های دیگر بنا به خط کوفی نوشته شده‌اند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که این کتیبه از کتیبه‌های دیگر جدیدتر است. آندره گدار در کتاب "آثار ایران" در مورد نام رباط شرف و بانی آن نوشته‌است: "من فقط یک نفر را می‌شناسم که در عصر سلجوقی توانسته‌است چنین بنای عظیمی بسازد و او شرف‌الدین ابوطاهر ابن‌سعد‌الدین علی‌القمی است". نقل شده‌است که شرف‌الدین قمی در سال ۴۸۱ ه . ق از قم به خراسان سفر می‌کند و به مدت 40 سال حاکم مرو بوده‌است و در سال ۵۱۵ ه . ق وزیر سلطان سنجر می‌شود از این رو می‌توان گفت که دوره وزارت او با زمان ساخت رباط شرف بوده است. سیدمحسن حسینی نیز در کتاب رباط شرف با استناد به مدارک و متون تاریخی، بانی رباط شرف را شرف الدین ابوطاهربن سعدالدین علی القمی دانسته است، اما به گفته آندره گدار این بنا که در سال ۵۰۸ ه . ق ساخته شده، در سال ۵۴۸ ه . ق مورد حمله غزها قرار گرفته و آسیب دیده‌است، در نتیجه، یک سال بعد، در سال ۵۴۹ آن را بازسازی کرده‌اند. همچنین چون در بسیاری از قسمت‌های بنا، تزئینات گچی بر روی آجر چینی تزئینی قرار گرفته‌است، می‌توان به صحت ادعای گدار پی برد و این تزئینات گچی در دیوار جنوبی مسجد حیاط اول که قسمت‌هایی از گچبری آن ریخته شده، دیده می‌شود. همچنین در طی خاکبرداری‌هایی که در سال ۱۳۵۶ از اتاق‌های رباط شرف به عمل آمد، مجموعه‌ای از ظروف فلزی، فرمان‌های عهد صفوی، سفالینه‌های سلجوقی، سکه‌هایی از ادوار اسلامی و نیز ظرفی منحصر به فرد متعلق به سده‌های ۴ و ۵ ه . ق به دست آمد، پس می‌توان دوران اوج رونق بنا را همزمان با رونق جاده ابریشم، یعنی تا اواخر دوره تیموری دانست. اگرچه با توجه به اسناد به دست آمده از این بنا که مجموعه‌ای از فرمان‌ها، دست نوشته‌ها، تعهدنامه‌ها و اقرارنامه‌هاست، به نظر می‌رسد این کاروانسرا حداقل تا اوایل دوره صفویان استفاده می‌شده و همچنین سفال‌های کشف شده در داخل و اطراف بنا نشانگر تردد اقوام و افراد مهم کشوری در این مکان است. در مورد ساختمان بنا باید گفت که رباط شرف بنایی است با ۱۰۹ متر طول، ۶۳ متر عرض و ۴ هزار و ۶۴۴ مترمربع زیربنا که یک ورودی دارد، با یک سردر زیبا که ۲ طاق مرکب دو طرف آن بوده و یک ایوان ورودی دارد و میان این در و حیاط یک دالان است. حیاط اول بنا را به شکل مستطیل ساخته‌اند و در دو سوی مدخل آن دو تالار دراز برای اقامت نگهبانان بنا شده است که در دو طرف دیگر حیاط که عرض کمتری دارد، ایوان‌هایی است که تا دیوار خارجی امتداد دارد و شامل ۲ اتاق و عمود بر رواق داخلی است. همچنین پیش از حیاط دوم، دالانی با سردر بلند ساخته شده که در دو طرف آن ۲ راه هست و هر یک به دری که یکی به در مسجد و دیگری به در ورودی تالار مستطیل شکل می‌پیوندد و همچنین بناهای دو سوی حیاط دوم نیز چون تأسیسات حیاط اول است؛ فقط در جلو اتاق‌ها، رواقی است که حیاط دوم را دور می‌زند. علاوه بر این در طرف راست دالان ورودی به حیاط دوم، اتاقی وجود دارد که به نظر می‌رسد در گذشته جایگاه نگهبان بوده است و میان این اتاق و اتاق‌های بالای دالان نیز پلکانی ساخته شده است. از سر در ورودی و حیاط اول که عبور کنیم، به حیاط دوم می‌رسیم که در گوشه و کنار آن داربست‌های فلزی برپا است که نشان می‌دهد بنا در دست تعمیر و بازسازی است. در وسط حیاط مربع شکل دوم آثار یک حوض بزرگ دیده می‌شود، همچنین قسمت اصلی بنا در انتهای حیاط دوم است و در پشت ایوان انتهایی آن محوطه‌ای چهارگوش با ۳ در ساخته شده است. همچنین روبه روی ایوان، شاه نشین است که طرف راست آن به اصطبل و طرف چپ بنا، به اتاق‌ها و حیاط های خصوصی راه دارد و در دو طرف شاه نشین، ۲ حیاط چهار ایوانی کوچک برای استفاده نزدیکان و در زیر گنبدخانه‌های دو گوشه انتهایی رباط، ۲ حوض انبار ساخته و در دو گوشه حیاط دوم نیز ۲ تالار ستوندار بنا شده‌است. دو مسجد در بنای رباط شرف بنا شده که یکی در طرف چپ دالان ورودی به حیاط اول قرار دارد و دارای دو ورودی به دالان است و مسجد دیگر در طرف چپ دالان ورودی به حیاط است و دارای دو محراب است، همچنین بنا دارای ۶ برج است که ۴ برج آن در حیاط دوم، به صورت هشت گوش ساخته شده است و ۲ برج دیگر در حیاط اول است. محور اصلی بنا از جنوب شرقی به شمال غربی است و نشان می‌دهد که بنا با توجه به قبله و در واقع سردر ورودی به حیاط دوم- ایوان و شاه نشین روی محور اصلی بنا ساخته شده است. با توجه به شواهد به دست آمده می‌توان به این نتیجه رسید که ابتدا حیاط دوم به عنوان رباطی مستقل ساخته شده است و سپس حیاط اول را به آن افزوده و در واقع حیاط اول برای مردم عادی و حیاط دوم برای استفاده اعیان و ماموران عالی رتبه حکومتی ساخته شده‌است. در مورد سبک ساخت بنا می‌توان گفت که رباط شرف یکی از بناهایی را شامل می‌شود که به سبک رازی ساخته شده است و از ویژگی‌های این سبک استفاده از آجرکاری وگچبری تزئینی در سطحی وسیع است. همچنین چون که در ساخت این بنا از طرح‌های متفاوت آجرچینی ساختمانی، آجرچینی تزئینی، فرم‌های آجری و کتیبه‌های خطی آجری، گچبری‌های تزئینی و کتیبه‌های گچی استفاده شده، آن را موزه آجرکاری ایران نامیده‌اند. آجرهای اسکلت بنا در نمای اصلی به صورت ۷ جفت کار شده و در فاصله هر دو جفت آجر نگاره گچی به کار رفته و آجر چینی‌های تزئینی نیز بیشتر در ناحیه هشت وجهی زیر گنبدها و پوشش‌ها استفاده شده‌است. همچنین فرم‌هایی که از قرار گرفتن آجر به شکل‌های مختلف ایجاد شده در گنبدها، حجم و زیبایی خاصی به بنا بخشیده است. تزئین آجری به شکل طرح‌های هندسی و به کار بردن آجر تراشیده شده فقط در بالای قوس سردر ورودی اصلی و سردر ایوان انتهای حیاط دوم دیده می‌شود، همچنین از سردر ورودی ایوان به حیاط اول، سردر ایوان انتهایی در حیاط دوم و نیز کتیبه کوچکی در ایوان خاوری حیاط دوم که فقط چند حرف آن باقی مانده است، می‌توان آثار کتیبه‌های آجری رباط شرف را مشاهده کرد. علاوه بر اینها، روی سردرها دو نوع خط آجری قابل دیدن است که یکی خط درشت با استفاده از آجرهای بزرگ که سردرها را دربرگرفته و در دو طرف سردرها نیز امتداد یافته و دیگر خط باریکی که به صورت افقی روی طرح‌های هندسی ایوان انتهایی است. در تزئین بنا هم از آجرهای تراشدار استفاده شده که در این نوع آجرکاری تزئینی، تراش دادن آجرها و کار گذاشتن آنها به صورت پشت سر هم با ترکیب چند فرم، به بنا تنوع خاصی بخشیده‌است. این نوع آجرکاری بیشتر در سقف‌ها و پوشش‌ها کاربرد دارد. تاکنون قسمت زیادی از سقف‌ها و پوشش‌های این بنا بر اثر مرور زمان و فرسایش فرو ریخته است، اما طاق‌ها و سقف‌های باقی مانده را مرمت کرده‌اند تا فرو نریزد و همچنین بیشتر پوشش‌های مورد استفاده از نوع طاق گهواره‌ای است که در برخی نقاط از برخورد دو طاق گهواره‌ای شکل، شبیه به طاق چهاربخش پدید آمده است. شایان ذکر است که طاق‌هایی موسوم به "کلنبه"، که دارای گوشه سازی‌های زیباست، در بنا قابل مشاهده است و بیشتر طاق‌ها و قوس‌ها را به صورت ضربی ساخته‌اند و در برخی ورودی‌ها و طاق‌ها که دارای باربری بیشتری هستند از آجرچینی ضربی و روی هر دو استفاده شده و وجود این طاق‌ها موجب شده است که اتاق‌ها همگی عمود بر حیاط مرکزی باشند. علاوه بر این در بنا تزئینات گچی به شکل نقش‌های هندسی، اسلیمی و کتیبه است، اما متاسفانه بیشتر آنها براثر بارش باران فرسوده شده و از میان رفته است. اما وقتی از در ورودی رباط شرف بیرون می‌آییم و از روی دامنه کوه مقابل رباط شرف بالا می‌رویم بنای سال خورده‌ای را مشاهده می‌کنیم که گویی در درون خود هزاران حرف برای گفتن دارد ولی کاملا تنها در میان صحرایی خشک باقی مانده است. گزارش از سیدعلی منصوری، خبرنگار ایسنا- منطقه خراسان انتهای پیام
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایسنا]
[مشاهده در: www.isna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 13]
-
گوناگون
پربازدیدترینها