تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836629638
درجا زدیم زبان فارسی محدود ماند
واضح آرشیو وب فارسی:اندیمشک جوان: اندیمشک جوان : درجا زدیم زبان فارسی محدود ماند حمیدرضا محمدی اهل کار است. از سال ۱۳۵۶ که نخستین اثرش را که در قالب ترجمه بود انتشارات امیرکبیر منتشر کرد و ایرج افشار، با مرقومه ای، او را به «تألیف» تشویق کرد، حالا نزدیک به ۴۰ سال می گذرد. اما او از پا ننشسته و هر […]اندیمشک جوان : درجا زدیم زبان فارسی محدود ماند حمیدرضا محمدی اهل کار است. از سال ۱۳۵۶ که نخستین اثرش را که در قالب ترجمه بود انتشارات امیرکبیر منتشر کرد و ایرج افشار، با مرقومه ای، او را به «تألیف» تشویق کرد، حالا نزدیک به ۴۰ سال می گذرد. اما او از پا ننشسته و هر روز، چیزی حدود ۱۰ ساعت کار می کند. گویی که این مرد اصلاً خستگی ندارد. هرگاه که به دفترش در محله مرزداران تهران بروی، او را در حال مطالعه و غور در یکی از نزدیک به ۵۰ هزار جلد کتابی می یابی که در کتابخانه عریض و طویلش جای داده و خودش می گوید که تنها خودش است که جای هر کتابی را به درستی و دقت می داند و هرگاه نیاز داشته باشد، بی دردسر پیدا می کند. این روزها ترجمه تاریخ ایران کمبریج را که در سال های دور، آغاز کرده بود دوباره به دست گرفته تا – به قول خودش – حیاتش به پایان نرسیده، مجموعه آن را به پایان رساند. دیگر کار سترگ وی، دانشنامه ادب فارسی است که کوشیده است تا در آن، گستره زبان فارسی را بررسی کرده و آن را از شرق دور تا اروپا کاویده است. گویی آن را وظیفه خود می داند. او شیفته این زبان است و برای حفظ آن می کوشد و می پوید. اما جالب آنکه، اکنون که کار به سبب مشکلات مالی، به کندی پیش می رود، هنوز به زبان فارسی درون ایران نرسیده و مجلدهای آن، پشت مرزها مانده اند! با همه اوصاف، «حسن انوشه» که نوزدهم اسفند سال گذشته، جشن ۷۰ سالگی اش در زادگاهش، بابل، برگزار شد همچنان پرتوان و همچون یک جوان، می خواند و می نگارد و به جوانانی که افتخار دستیاریش را دارند، می آموزاند. هرچند که خود، مایل است که به بابل برگشته و ضمن گذران عمر در زادگاه، کتابخانه اش را هم در یک مرکز فرهنگی که قرار است شاگردانش بنیاد گذارند، جای دهد تا کمکی به ارتقای فرهنگی جوانان همشهری اش کند. ë جناب آقای انوشه، در ابتدا و برای ورود به بحث، از خانواده پدری تان بگویید. اینکه آیا محیطی که در آن رشد یافتید، در جهت گیری آینده شما مؤثر بود؟ پدر و مادر من هر دو بی سواد بودند، اما یک ویژگی برجسته داشتند و آن هم این بود که چون می دانستند بی سوادی آنها را گرفتار سختی و رنج فراوان کرده است می خواستند که فرزندانشان حتماً درس بخوانند و گرفتار همان مصائبی نشوند که خودشان سال های دراز با آن دست به گریبان بودند. پدر من که مردی بسیار زحمتکش بود مدام کار می کرد تا شکم ۱۰ فرزند را سیر کند با اینکه می توانست از نیروی بازوان ۱۰ فرزندش برای یاری رساندن به معیشت خانواده بهره بگیرد، چنین نکرد و همه را به مدرسه فرستاد. او پیشه کشاورزی و باغداری داشت، اما با اینکه همه گونه فرآورده های کشاورزی تولید می کرد و در شالیکاری استادی داشت حتی یک وجب خاک که از خودش باشد نداشت و روی زمین دیگران کار می کرد. صاحب باغی که او کما بیش سی سال روی آن کار کرد در مالکیت سیاره و منور، دو دختر چراغعلی خان امیراکرم پسرعموی رضا شاه و پیشکار محمدرضا ولیعهد و نیز در غیبت تیمورتاش کفیل وزارت دربار بود. این دو دختر به همسری منوچهر و اسفندیار پهلوان که از خویشاوندان نسبی رضا شاه نیز بودند درآمدند و هر دو در بابل زندگی می کردند. امیر اکرم در سال هایی که قدرت داشت ده ها روستا را به نام خود به ثبت رساند و زمین های فراوانی را در شهر و پیرامون آن از دست صاحبانشان بیرون آورد. از جمله زمین هایی که وی غارت کرد، زمینی در حاشیه جنوبی بابل بود که او تلمباری برای نوغان داری در آنجا ساخته بود، اما در ۱۳۰۹ در آلمان به بیماری سرطان (یا چنان که می گفتند به ضرب لگد رضاشاه) درگذشت. او یک تبهکار دوره پهلوی اول بود و متأسفانه هنوز نامش بر خیابانی در حوالی چهارراه ولیعصر تهران مانده است. پدر من ناگزیر بود شکم ۱۰ فرزند، خودش، زنش و مادر زن پیرش را که گه گاه کسانی دیگر هم به آنها اضافه می شدند سیر کند. وقتی من راهی دانشگاه می شدم مادرم آخرین فرزندش را به دنیا آورد. گویا پس از آن بود که آموخته بود تا دیگر بچه نیاورد و به اصطلاح از بچه دار شدن جلوگیری کند. هنوز مادرم غذا را بر سفره نگذاشته بچه ها آن را غارت می کردند و سر سفره غذا بچه ها را به نام یکی یکی می خواند تا اگر کسی غیبت دارد، غذایش را جدا کند و نگذارد که به دست بقیه غارت شود. مادرم همیشه شکایت داشت که بچه ها نمی گذارند که من ببینم چه بر سر سفر گذاشته ام و پدرم حکیمانه سر تکان می داد که اینها بچه آدم نیستند، بلکه بولشویک هستند! البته پیرمرد داوری اش درباره بولشویک ها بی جهت هم نبود. بارها برای ما می گفت که وقتی روس ها از مازندران می رفتند انباری بزرگ از برنج و آرد گندم را که نتوانستند با خودشان ببرند به آتش کشیدند تا به دست مردم نیفتد، مردم تهیدست و پابرهنه ای که روس ها می گفتند هوادار آنها هستند و کسانی نیز ساده دلانه حرفشان را باور داشتند. مادرم می گفت در پاییز که تازه پنبه ها آماده چیدن می شدند روس ها در پنبه زار آنها می نشستند و خودشان را خالی می کردند یا بهتر گفته باشم از خودشان بیرون می آمدند و پیش از آنکه برخیزند با همان پنبه خودشان را پاک می کردند و بی اعتنا به زحمت کسانی که روی زمین دیگران کار می کردند از آنجا می رفتند. البته ما هم مثل همه جوانان آن روزها در این حرف تردید می کردیم و باور نداشتیم که هواداران پرولتاریای جهان و خورندگان غم ستم دیدگان در همه جای عالم آن غذای رایگان را میان همه مردم تقسیم نکنند و آن را به کام آتش بفرستند؛ بودند بسیاری که گزارش چشم دید بزرگانی مثل عنایت الله رضا را باور نمی کردند و آن گزارش ها را ساواک فرموده می دانستند و رغبتی به خواندن آنها نشان نمی دادند. بودند خردمندانی که حقایق را می دانستند، اما صدایشان به جایی نمی رسید و کسی حرف های آنها را به چیزی نمی گرفت. برخی صداها چندان بلند بودند که نمی گذاشتند صداهای دیگر به گوش برسد. ë شنیده ام شدت علاقه شما به بابل تا آنجا می رسد که این شهر را مرکز جهان – و یا لابد جهان خودتان – نامیده اید. این یک شوخی است که من با دوستان می کنم و نشانه علاقه و نوستالژی من به محله ای است که در آنجا زاده شدم وگرنه همه جای ایران سرای من است. من در محله ای چشم به جهان گشودم که تهیدست ترین و در عین حال زحمتکش ترین و شرافتمندترین مردم در آنجا زندگی می کردند. مردمی که قوت لایموت خود را به زحمت به دست می آوردند. اما اکنون اوضاع بسیار فرق کرد و از آن روزگار و آن وضع و حال دیگر خبری نیست. اکنون انسان شرافتمندی به نام دکتر علی شافی کتابخانه باشکوهی در آنجا بنیاد کرده که جوانان و نوجوانان محله در آنجا می نشینند و کتاب می خوانند و آن بزهکاری ها را دیگر کسی مگر سال خوردگان به یاد نمی آورند. امروزه همه بچه هایی که در کاسه گر محله به دنیا می آیند به مدرسه می روند و درس می خوانند. من دو سه نفری را می توانم به یاد بیاورم که در آن روزها در ادارات دولتی کار می کردند و آن هم در سطوحی بسیار پایین. پیشه بیش تر ساکنان محله ما سفال سازی و کوزه گری بود. ë دیدگاه شما نسبت به روس ها و به معنای کامل تر، مفهوم «چپ»، در ایام شباب چه بود؟ من در جوانی البته گرایش های سوسیالیستی داشتم، چون در پی برقراری عدالت اجتماعی بودم. از این گذشته، نسل ما که آن همه آسیب دید نسلی آرمان خواه بود و راه تحقق آرمان هایش را در آن سو می دید، اما دیدیم که به قول مولانا «واندر آن صندوق به جز لعنت نبود». بعدها رفتند ودیدند که در سوسیالیسمِ واقعاً موجود چه می گذرد؟ در مجمع الجزایر گولاک با مردم چه کردند؟ دوستی داشتم که از مردم داغستان بود و در ایران فارسی می خواند. او می گفت وقتی استالین مُرد حتی آنهایی که استالین ایشان را بی آنکه هیچ گناهی کرده باشند سال ها در زندان نگه داشته بود در سوگ او گریه می کردند و به سر و رویشان می زدند. به ژرفای وحشت نگاه کنید که با آدمی چه می کند. این همان بوسه زدن بر دست جلاد است از شدت و فزونی وحشت. ë انگار که در آن دوران، قهرمان پروری – آن هم به واسطه ظلم موجود در جامعه – رواج بسیار داشت. ما هر کس را که با قدرت مسلط جامعه درمی افتاد می ستودیم. از چه گوارا و کاسترو گرفته تا بن بلا و مائو و قوام نکرومه و هوشی مین و پاتریس لومومبا. اگر جمال عبدالناصر در مصر و احمد سوکارنو در اندونزی و جواهر لعل نِهرو در هند را به این گروه بیفزایید، می بینید که قهرمانان، چه طیف گسترده ای داشتند. در درون کشور خودمان هم البته دکتر مصدق بالاتر از همه بود و هنوز هم ستایشگر این انسان بزرگ تاریخ کشورمان هستند و بسیار تأسف می خورم که از گذاشتن نام کوچه ای هم به نام مصدق دریغ می کنند. من در واقع هوادار همه احزاب و گروه ها بودم. اما اینها هیچ کدام به جامعه امتحان پس ندادند و معلوم نکردند که اگر قدرت می یافتند، با مردم و مملکت خود چه می کردند. آیا اینها هم مثل آقای کاسترو می شدند که بعد از۵۰ سال که از حکومتش گذشت، تازه به مردمش اجازه داد که اگر خواستند، می توانند شبی را در هتل بخوابند یا تلفن همراه با خود داشته باشند. من اعتقاد دارم بسیاری از مردم خوبند برای اینکه جز این چاره ای ندارند. خوب و بد را باید با عملکرد اجتماعی مردم سنجید. اگر قدرت یافتی و به کسی زور نگفتی و به جامعه آسیب نرساندی، آن وقت است که انسان خوبی هستی وگرنه هرکس به خودی خود خوب است یا به گفته مردم؛ دیکته ننوشته، غلط ندارد. اگر نوشتی و غلط نداشتی، می توانی بگویی انسان خوبی هستی. ë در آن سال ها، کتابی هم ترجمه یا تألیف کردید که حاکی از اندیشه های چپ جویانه باشد؟ در آن دوره یکی دو کتابچه ترجمه کردم و چاپ هم شد یکی درباره اتحاد ملیت ها در اتحاد شوروی و یکی هم درباره از میان بردن گرسنگی در آنجا، یعنی کشک. دیدیم که چه پیش آمد. مسأله ملیت ها حل نشد، بلکه خفه شد، چنان که همین که شوروی فرو پاشید، این زخم ها دوباره سر باز کرد. تاجیکان که سمرقند و بخارا را در ازبکستان جا گذاشته بودند، از تبر تقسیم استالین سخن گفتند. آذربایجان و ارمنستان بر سر قراباغ با هم جنگیدند و گرجی ها نیز اوستیا و آبخازیا را به روس ها دادند و حالا هم کریمه را به روسیه پیوند زدند. ë چه سالی وارد دانشگاه شدید؟ در سال ۱۳۴۴ به دانشگاه رفتم. پس از آن به سربازی و بعد هم به معلمی در شاهی آن زمان و قائمشهر اکنون. ë خوانده ام که دوران سربازی، نقطه عطفی در زندگی شما بوده است. دوست دارم آن را از زبان خودتان بشنوم. در دو سالی که سربازی بودم، با کسانی برخورد کردم که راه زندگی ام را عوض کردند. اینان دوستانی مانند کامران فانی، دکتر سعید حمیدیان و بهاءالدین خرمشاهی بودند. ما چهار نفر همیشه با هم بودیم و یکسره کتاب می خواندیم. پس از کمابیش یک سال که خرمشاهی از ما جدا شد و به زادگاهش قزوین رفت، من و آقایان فانی و حمیدیان تا پایان دوره با هم ماندیم. در آن دوره میان دو کشور ایران و عراق تنش هایی درگرفت و در نتیجه ما را که قرار بود سرپرست سپاهی دانش شویم به توپخانه بردند و پس از آنکه دوره تکمیلی مان در اصفهان به پایان رسید، به مناطق مرزی فرستادند. عراقی ها می خواستند کشتی هایی که وارد اروندرود می شوند و به بندرهای آبادان و خرمشهر می روند با پرچم عراق باشند و دولت ایران می خواست که این کشتی ها با پرچم ایران باشند و کشتی هایی هم که به بندر فاو در عراق می روند، پرچم خودشان را برافرازند؛ سرانجام در ۱۹۷۵ هم در کنفرانس الجزایر قضایا خاتمه پیدا کرد و عراق به خواسته ایران تن داد. ë چه شد که به سراغ آموختن زبان انگلیسی رفتید که راه را برای ترجمه باز کرد؟ استاد زبان انگلیسی ما در دانشگاه زنده نام دکتر امیرحسین آریانپور بود. ایشان با اینکه خود مدرس زبان انگلیسی بود به فراگیری این زبان بی اعتقاد بودند و می فرمودند ما چرا باید این زبان را بیاموزیم. اگر انگلیسی زبانی می خواست به کشور ما بیاید، چشمش کور شود زبان ما را بیاموزد و با ما به زبان خودمان سخن بگوید. به همین خاطر به همه دانشجویانش نمره خوب می داد. در حالی که بیشتر آنها مبادی این زبان را هم نمی دانستند. تا اینکه دانشگاه تمام شد و من به سربازی رفتم. در آنجا با معرفی جناب خرمشاهی به جوانی برخوردم که پیش از آنکه به سربازی بیاید سه چهار کتاب ترجمه کرده بود. در پادگان تخت های خواب دو طبقه اند. از قضای روزگار من خرمشاهی هم قد بودیم و یک تخت دو طبقه داشتیم، این هم از بخت خوش من. این اتفاق زندگی ام را زیر و رو کرد. او مرا به کامران فانی و سعید حمیدیان معرفی کرد. ما شب ها در بیرون آسایشگاه می نشستیم و از کتاب هایی که می خوانیم حرف می زدیم. شبی در همان بیرون نشستن ها جناب فانی به من گفت تو که این همه کتاب می خوانی، چرا انگلیسی نمی خوانی؟ من هم ساده لوحانه و با چپ روی کودکانه حرف استادم را تکرار کردم. اما جناب فانی که در آن سال های جوانی هم خرد محض بود، به من گفت اگر هم می خواهی با فرهنگ غرب مبارزه کنی، شرط اولش این است که فرهنگش را بشناسی. این سخن ایشان چشمم را بیدار کرد و تصمیم گرفتم که شاخ این غول را بشکنم. شب و روزم تا پایان دوره سربازی به خواندن این زبان گذشت، چندان که وقتی دوره سربازی تمام شد، آقای فانی مطمئن شد که اکنون دیگر من چیزی از این زبان می دانم. این بود که وقتی ایشان و جناب خرمشاهی برای ویراستاری به مؤسسه انتشارات امیرکبیر پیوستند، ترجمه تاریخ غزنویان را به من پیشنهاد کردند و من هم آن را بردم ولایت و ترجمه کردم و خدا را شکر روسفید از آب درآمد. البته ترجمه من شاهکار نبود، اما پذیرفتنی بود. ë از ترجمه تاریخ ایران کیمبریج بگویید؟ من ترجمه تاریخ ایران کیمبریج را با جلد چهارم شروع کردم و سپس جلد پنجم را ترجمه کردم و پس از آن پرداختم به ترجمه جلد سوم که خودش دو مجلد است و اکنون دارم جلد ششم را ترجمه می کنم که تاریخ ایران از پایان دوره ایلخانان تا فروپاشی دولت صفوی است. اگر عمری باشد می خواهم این دوره هفت جلدی را تمام کنم. ë چگونه به جمع مترجمان تاریخ ویل دورانت پیوستید؟ در همان اوایل دهه ۶۰ به راهنمایی دوستم هرمز عبداللهی که مترجمی صاحبنام است و آن روزها در انتشارات فرانکلین کار می کرد، نزد هرمز همایون پور رفتیم که آن روزها مدیر تولید سازمان بود. ایشان از من پرسید ارتودکس یعنی چه، پس از اینکه پاسخ دادم ارتودکس به معنی قشری و متعصب است ایشان زنگ زدند و خانمی که منشی ایشان بود جلد نهم تاریخ ویل دورانت را آورد و آن را به من سپرد. حق الزحمه ای که بابت ویرایش و ترجمه افتادگی های این کتاب گرفتم تحول بزرگی در زندگی ام پدید آورد و توانستم با آسودگی بیشتر کارهایم را دنبال کنم. ë در آثار شما، به کتابی عجیب با عنوان «تاریخ زامبیا» برخوردم. چطور شد که به ترجمه این کتاب دست زدید؟ کتاب زامبیا را به خاطر دو پسر خردسالم ترجمه کردم و تاریخ آفریقا را خانم آذرمیدخت مشایخ فریدنی که خانمی بسیار محترم از خانواده اهل علم بود به من پیشنهاد کرد و من هم پذیرفتم. ë اما شاید مهم ترین نتیجه زندگی تان، دانشنامه ادب فارسی باشد. فکر تدوین دانشنامه از مدت ها پیش در سرم بود. وقتی آن را با آقای مسجد جامعی در میان گذاشتم به گرمی استقبال کردند. اما من در ادامه کار پیوسته با ایشان مشورت می کردم، چنان که فکر منطقه ای کردن کتاب و اختصاص دادن هر جلد به یک منطقه با ایشان بود و اتفاقاً کار بسیار درستی بود و الان که فکر می کنم می بینم که اگر به پیشنهاد ایشان عمل نمی کردیم چه اشتباه بزرگی می کردیم. ë این مجموعه بالغ بر چند مجلد است و هریک از آنها، مشتمل بر صفحه می شود؟ ما در این نُه جلدی که انتشار دادیم هم جلد ۱۵۳۷ صفحه ای داریم هم جلد ۷۰۰ صفحه ای. بعضی از مجلدات دو بار چاپ شدند و برخی نیز همان چاپ اول هستند. ناشر پیشین پیشنهاد داد که دوره ۹ جلدی را چاپ کند، اما من نمی خواهم پیش از بازنگری و روز آمدن شدن به چاپ برسد. ë این مجموعه دربرگیرنده چه مباحثی است؟ من احتمال می دهم که آقای مسجد جامعی می دانست که خطر آن هست که دانشنامه در نیمه راه متوقف شود. از این روی بود که ما هر منطقه را جداگانه تدوین کردیم و درنتیجه هر منطقه ای در درون خودش کامل است. در دوره جدید که تدوین دانشنامه ها کار گروهی شد، بیش تر آنها در نیمه راه از ادامه کار باز می مانند. نمونه اولش نامه دانشوران است که هرگز به پایان نرسید. میان دو مجلد از جلد دوم دایرئ المعارف فارسی سی و یک سال فاصله افتاد، یعنی زمانی نزدیک به دو نسل. دایرئ المعارف تشیع هم که سی و سه سال است کارش را شروع کرده، اما هنوز هم چند حرفی مانده که به پایان برسد. من هم امیدوارم که پیش از آنکه خودم تمام کنم کاری را که آغاز کردم تمام کنم. آن جلدهایی که به چاپ رسیده از این قرار است: ۱- ادب فارسی در آسیای میانه، یعنی کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و استان سین کیانگ در مغرب چین که چراغ زبان فارسی هنوز در آنجا خاموش نشده است. ۲- فرهنگنامه زبان فارسی که شرح اصطلاحات، موضوعات و مضامین ادب فارسی است و از قضا پرحجم ترین جلد از مجلدات نه گانه همین کتاب است. ۳- ادب فارسی در افغانستان ۴- ادب فارسی در شبه قاره، یعنی هند و پاکستان و بنگلادش که سریلانکا، میانمار و تبت را پیوست همین کتاب کردیم. این در سه مجلد تدوین شده است. ۵- ادب فارسی در قفقاز که جمهوری های آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و جمهوری خودمختار داغستان از فدراسیون روسیه را دربرمی گیرد. ۶- ادب فارسی در آناتولی و بالکان. ۷- ادب فارسی در جهان عرب می خواستیم که جلد دهم فارسی پژوهان و مراکز فارسی پژوهی در جهان و چهار جلد آخر هم ادب فارسی در مرزهای امروزی ایران باشد که آرزومندم به این مجلدات هم برسیم. هر کاری در بار اولش کامل نیست تا چه رسد به دانشنامه ها. دایرئ المعارف بریتانیکا که امروز از معتبرترین دانشنامه های جهان است با سه جلد آغاز کرد تا رسید به سی و سه جلد. برای گردآوری منابع تقریباً به تمامی کشورهای حوزه نفوذ فرهنگ ایران یا جهان ایرانی رفتم. از باکو تا دوشنبه و از کلکته تا دمشق و استانبول و از همه جا منابعی فراهم می آوردم. ë چرا زبان فارسی به روزگارِ اکنون رسیده است؟ زمانی از شرق آفریقا تا اقصای چین را در بر داشت، اما اکنون، محدود به مرزهای سیاسی ایران شده است؟ زبان فارسی روزگاری گستره پهناوری داشت. به گفته ابن بطوطه ملوانان چینی در دریای چین غزل سعدی می خواندند یا به گفته نذیر احمد در سوماترا بر سنگ گوری نوشته است «بسی تیر و دی ماه و اردیبهشت/ بیاید که ما خاک باشیم و خشت». در آلبانی نعیم فراشری که دیوانش در ایران چاپ شده به فارسی شعر می گفت و در بوسنی، سودی بوسنَوی شرح گلستان و دیوان حافظ می نوشت. در اوش که در مغرب قرقیزستان است قطب الدین بختیار اوشی آثارش را به فارسی می نوشت و در کریمه، غازی گرای شعر فارسی می گفت. سلاطین عثمانی با اینکه با پادشاهان صفوی می جنگیدند به فارسی شعر می گفتند. سلطان سلیم که در ۹۲۰ ق شاه اسماعیل را در چالدران شکست داد دیوان فارسی دارد که در برلین و تهران چاپ شده است. من در شانتی نیکیتان در ۸۰کیلومتری کلکته که زادگاه تاگور است و موزه تاگور را در آنجا ساخته اند تابلویی دیدم که بر دیوار موزه آویخته بود و در آن پدر تاگور به خود می بالید که حافظ حافظ است؛ یعنی کل دیوان حافظ را از بر بود. زبان فارسی در تمام زبان های منطقه نفوذ کرده است. می گویند تا ۸۰ درصد واژه های زبان اردو که پس از زبان انگلیسی بیشترین گوینده را در جهان دارد، فارسی یا عربی فارسی شده است. سرود ملی پاکستان که نظمی در شش بیت است تنها دو سه حرف هندی دارد و بقیه یا فارسی است یا عربی فارسی شده. ë آیا می توان از واژگان فارسی در زبان عربی هم سراغ گرفت؟ قطعاً، واژه های فارسی در زبان عربی نیز نفوذ کرده است. ما واژه های قرآنی داریم که وام واژه های فارسی هستند، مانند جناح، کنز و روضه. یک فارسی پژوه سوری تعداد وام واژه های فارسی در عربی را که بیست هزار است را گردآورده و آن را در کتابی منتشر کرده است. بنابراین، همان اندازه که ما از عربی گرفته ایم عرب ها نیز از ما وام گرفته اند. چیزی که هست واژه هایی که در گذشته وارد زبان عربی شده بوی تجمل و رفاه می دهند، مثل استبرق، ابریق، روضه، فردوس. شاعران قدیم عرب، مانند اعشی، با به کار بردن واژه های فارسی در شعرشان گونه ای فخرفروشی می کردند، درست مانند این روزها که برخی مردم با به کار بردن واژه های اروپایی خودنمایی می کنند! ë اما من هنوز پاسخ پرسشم را نگرفته ام. گسترش زبان فارسی در سده های پیشین چگونه رخ داد؟ زبان فارسی بر خلاف زبان های انگلیسی و فرانسه یا حتی عربی و ترکی به زور شمشیر جایی نرفته، آنهایی که این زبان را برگزیدند به دل خودشان چنین کردند. فارسی زبانان هرگز در بنگال و بالکان حضور نداشتند، اگر داشتند این حضور فرهنگی بود نه سیاسی. در پاره ای جمهوری هایی که در گذشته در تصرف روسیه بودند زبان اول روسی است، بعد از آن زبان ملی خودشان. دلیل آن کاملاً روشن است. اگر حیدر دوغلات کاشغری در کاشغر تاریخش را به فارسی نوشته به واسطه آن نبود که فارسی زبانان کاشغر را تسخیر کرده بودند، بلکه غلبه فرهنگی داشتند. می بینم که زبان فارسی زبان عشق و دل است نه زبان شمشیر. اینکه کسانی امروزه می کوشند تا در میان سخن واژه های فرنگی بیاورند، البته یکی به این دلیل است که ملت هایی مثل انگلیس و فرانسوی خواه ناخواه غلبه فرهنگی دارند. دیگر اینکه زبانی مثل زبان انگلیسی دیگر زبان زور نیست، یک جور زبان میانجی است و به اصطلاح لینگوافرانکا است، چنان که روزگاری زبان فارسی یا اردو چنین نقشی داشتند. ابن بطوطه می گوید وقتی به دربار سریلانکا رفت نه پادشاه سریلانکا عربی می دانست و نه او زبان سریلانکایی، اما هر دو فارسی می دانستند و با این زبان با یکدیگر سخن گفتند. دیگر آنکه آنهایی می کوشند بی بهانه واژه های اروپایی در میان سخن بیاورند مردمان هویت باخته و بی ریشه و در واقع ترس خورده و مرعوب هستند وگرنه ما چیزی کم از دیگران نداریم. واژه های فارسی را در میان کلمات انگلیسی نیز می توان پیدا کرد، چنان که واژه های عربی هم در این زبان کم نیستند؛ یعنی هرکه زبان فارسی یاد گرفت به خاطر جاذبه این زبان بوده و به خاطر پیامی که در آثار بزرگان گویندگان این زبان وجود داشت. سخنی بگویم که شاید تعجب کنید، کتاب لغت را در ایران هم قاموس یا لغت نامه می گفتند. اما در هند وقتی شروع به نوشتن لغت نامه های فارسی به فارسی کردند، اسم آن را فرهنگ گذاشتند، زیرا بر این عقیده بودند که هر کسی که فارسی بداند، دارای فرهنگ است. بعدها ما هم از آنها تقلید کردیم و گفتیم مثلاً فرهنگ معین یا فرهنگ سخن. در شبه قاره عرفا و صوفیان گردشگر یا سیار که شمار آنان زیاد هم بود در رواج دادن زبان فارسی بسیار مؤثر بودند. از این گذشته، شمار فراوانی از فارسی زبانان آسیای میانه از پیش مغولان به هند گریختند و در آنجا پناه جستند. برخی از آنها مانند سدیدالدین محمد عوفی آثارشان را در هند نوشتند، مثل لباب الالباب که نخستین تذکره شعرای بازمانده به زبان فارسی و جوامع الحکایات که بیش از دو هزار و پانصد حکایت به فارسی است. نفوذ زبان فارسی در هند چندان گسترده شد که در برخی دولت های هندی، مثل گورکانیان، پس از آنکه از داوطلب خدمت دولتی امتحان زبان فارسی می گرفتند، استخدامش می کردند. ë اما چرا زبان فارسی، از توسعه بازماند؟ اینکه چرا فارسی درجا زد یا از دامنه نفوذش کم شد برای این است که ما درجا زدیم، ما ماندیم و دیگران رفتند.
شنبه ، ۱۶آبان۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اندیمشک جوان]
[مشاهده در: www.andimeshkjavan.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 67]
-
گوناگون
پربازدیدترینها