در آموزش و پرورش فقط تغيير صورت مى‌گيرد نه تحول!

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: در آموزش و پرورش فقط تغيير صورت مى‌گيرد نه تحول!
يدالله ارسلانى - حوزه ستادى

آموزش و پرورش كه خود را در آستانه تغييرات جدى مى‌بيند با بهسازى در زمينه‌هاى ساختاري، نيروى انسانى و تغيير، مواجه است. نظر به تاثيرگذارى دستگاه تعليم و تربيت بر لايه‌هاى زيرين جامعه، بهسازى بايد تابع بررسى كارشناسى باشد. اين سيستم پيچيده و تو در تو به عنوان يك تشكيلات ديربازده نارسايى‌هايى در سه زمينه ياد شده دارد. در چند دهه اخير ساختار ادارى و نظام آموزشى و منابع انسانى آن توسعه كمى داشت ولى اين توسعه به ارتقاى كيفى نظام آموزشى نينجاميد. اين دستگاه به نگرشى نو در همه اين مولفه‌ها نيازمند است. آموزش و پرورش كنونى باشرايط حاكم قادر به پاسخگويى و واكنش مناسب نسبت به تغييرات در نظام آموزشى و ساختارى و نيروى انسانى نيست. اين دستگاه در اين بخش‌ها به دكترين جديدى نياز دارد كه اين دكترين در حال حاضر ديده نمى‌‌شود. البته برنامه‌هايى از سوى دست‌اندركاران در حال پيگيرى است. لذا نظر اين عزيزان به اين نكته جلب مى‌شود كه آموزش و پرورش كه با تنگناهاى زيادى درباره منافع مالى و چالش‌هاى زيادى درخصوص منابع انسانى مواجه مى‌باشد و عمده فرصت مسئولين مربوط را نيز به خود مشغول ساخته، بايستى هر نوع تغيير در آن با دقت و درايت خاصى دنبال گردد. مسائل آموزشى مقوله‌اى نيست كه بتوان از طريق آيين‌نامه‌ها و بخشنامه‌هاى آمرانه و دستورى از بالا به پايين حل كرد.

در دنياى پر تحرك و بيدار و در حال تحول امروز، كاميابى را مختص جوامع و سازمان‌هايى مى‌دانند كه بين منابع، قابليت‌هاى مديريتى و منابع انسانى خود، رابطه منطقى و معنى‌دار برقرار سازند. جامعه و سازمانى مى‌تواند در مسير توسعه، حركت رو به جلو و پرشتابى داشته باشد كه با ايجاد بسترهاى لازم، منابع انسانى خود را به دانش و مهارت به روز تجهيز كند تا آنها با استفاده از اين توانمندى ارزشمند، ساير منابع جامعه و سازمان را به سوى ايجاد ارزش و حصول رشد و توسعه، مديريت و هدايت كنند.

نيروى انسانى به عنوان منبعى نامحدود، محور هر توسعه‌اى به حساب مى‌آيد. در اين بين معلمان نقش موثرى در فرايند توسعه ايفاء مى‌كنند. از اين رو آموزش و پرورش از اهميت بسزايى برخوردار بوده و نيازمند حمايت مى‌باشد.

امروزه، دستاوردهاى تازه‌اى به ارمغان مى‌آيد و علم و دانش به سرعت افزايش مى‌يابد. ممالك جهت تطابق خود با تحولات، برنامه‌هاى آموزش و پرورش را مناسب سازى و بهسازى مى‌كنند. جهت دستيابى به اين بهسازى نكاتى اين چنين بايد مدنظر قرار گيرد.

نيروى انساني، كانون توجه برنامه‌ها

توسعه از ضرورت‌هاى جدى و اجتناب‌ناپذيرى است كه جهان امروز به عنوان سرنوشت محتوم، آن را پذيرفته و از سوى ديگر،‌ مهمترين و اساسى‌ترين اهداف فرد، گروه، سازمان و جامعه مى‌تواند توسعه همه جانبه كشور باشد.

- با مشخص كردن هدف،‌ شايستگى و قابليت‌ها و چشم‌اندازها روشن شود و بين اين مقوله‌ها و محتواى آموزشى با متن زندگى ارتباط برقرار شود. اگر هدف‌ها مشخص نگردند حوادث، تعيين كننده فعاليت‌ها خواهند بود.

- ساختار نوين جايگزين ساختار گذشته آموزش‌ و پرورش گردد.

- بهسازى در ابعاد مختلف از قبيل ساختار، نيروى انسانى انجام گيرد.

- برنامه‌هاى بهسازى به مرحله تثبيت و پايدارى برسد تا اثرات و نتايج تحولات در آن دوره نمايان شود. لذا به مراقبت نياز دارد.

استمرار بهسازي

بهسازى در آموزش و پرورش موضوعى دفعتا نيست بلكه امرى مداوم و جارى و در حال جريان است كه اين تشكيلات گسترده تعليم و تربيت به آن نياز دارد. اين حركت تمامى پيكره آموزش و پرورش را از راس هرم تا بدنه و رده پايين‌تر در بر مى‌گيرد. علاوه بر ساختار و نيروى انساني، مقوله‌هايى مانند ديدگاه‌ها،‌ باورها، فرهنگ سازمانى و رفتار اعضا را هم مشمول مى‌گردد.

جهت اثربخش ساختن بهسازي، با ايجاد تغيير، چالش‌ها برداشته شده و عوامل رشد بارور گردند. براى پيشرفت، ضروريات و نحوه انجام فعاليت‌ها بررسى شوند و برنامه‌ها در جهت نوسازى هدايت شده و در اين فرايند با جلوگيرى از پديد آمدن مشكلات، به بهسازى پرداخته مى‌شود.

فرايند اصلاح و بهبود سازمان از طريق تغيير در نگرش‌ها، اعتقادات، ارزش‌هاى افراد، ساختار و فعاليت‌هاى سازمانى كه به طور عمده بر تغيير در سازمان‌ تاكيد كند. اين ارزش‌ها بدين قرارند:

- احترام به مردم - تعلق افراد به سازمان موجب ايجاد انگيزه در آنان مى‌شود.

- اعتماد و اطمينان - همدلى در محيط كارى به اعتماد و اطمينان منجر مى‌گردد.

- تساوى حقوق - تعامل در سازمان مبتنى بر تساوى حقوق است نه براساس سلسله مراتب.

- اطلاع از كل و جزء امور - حق طبيعى كاركنان اينكه در محيط كارى از امور و آخرين تغييرات مطلع باشند.

- مشاركت - وقتى افراد در امور مشاركت داده شوند رضايتشان تحقق مى‌يابد.

آموزش و پرورش به رغم همه اقداماتى كه در حوزه تحول بهسازى انجام داده همچنان در عمل در دنيايى در حال تغيير و گذر، كماكان با آشفتگى‌ها و نارسايى‌هاى فراوان دست و پنجه نرم مى‌كند. اين مشكلات از آنجا ناشى مى‌گردد كه در طول اين چند دهه تغييرات انجام گرفته بدون در نظر داشتن اهميت و نقش تعاملى هريك از مولفه‌ها و زمينه‌ها تغييراتى را كه پيش‌بينى نموده و اقدام كرده‌اند به ناچار پيامدهاى طلبيده و نتايج ناطلبيده‌اى را با خود به همراه داشته و در اين تغييرات برنامه‌اي،‌ تمامى جهات لحاظ نگرديده است.

بهبود و اثربخشى از اهداف عمده بهسازى به حساب مى‌آيد. آگاهان، اهداف بهسازى را شامل اين موارد مى‌دانند: كيفيت‌ها و خصوصيات زندگى اشخاص، اصلاح و بهبود كاركرد و عملكرد سازمانى و كار گروهى تعهد و تضمين اعضاى سازمان در موفق ساختن آن، اصلاح ارتباط و بهبود مهارت‌هاى رفع اختلاف، درك بهينه سازمان، دانش‌افزايى كاركنان، افزايش اعتماد و خشنودى و ميزان مسئوليت و ...

برنامه كنونى بهسازى در ايران

در زمينه ايجاد تحول در نظام منابع انسانى در ايران تاكنون اقدامات متعدد و متفاوتى انجام گرفته كه به نظر مى‌رسد هرچه به جلوتر مى‌رويم اين حركت شكل و محتوايى متفاوت و متمايز نسبت به گذشته پيدا مى‌كند.

در چند دهه اخير در كشور عزيز ما به لحاظ گرايش به دولتى نمودن امور، بخش دولتى گسترش يافت و بخش غير دولتى نقش كمرنگى در اداره امور پيدا كرد. اين جهت‌گيرى زمانى صورت گرفت كه در همين دوران در اغلب كشورها، موضوع منطقى نمودن اندازه دولت و بهره‌گيرى از مشاركت مردمى در برنامه‌‌هاى اولويت‌دار آنها قرار گرفت.

يكى از راه‌هاى كنترل روند رو به گسترش اندازه دولت، نياز به اتخاذ راهبردهاى مديريتى ويژه‌‌اى دارد كه بهسازى منابع انسانى از جمله آنهاست. بهينه‌سازى و اصلاح تركيب نيروى انسانى دستگاه‌هاى اجرايي، توزيع مناسب نيروى انسانى در مناطق مختلف كشور و ارائه خدمات دولتي، ارتقاى شاخص‌هاى كيفى نيروى انسانى بويژه نسبت كاركنان مشاغل تخصصى به تعداد كل كاركنان و تركيب سطح تحصيلى كاركنان از سياست‌هاى مقابله با اين روند مى‌تواند باشد.

هيئت وزيران در جلسه مورخ 1381/1/18، در يكى از هفت برنامه اصلى ايجاد تحول در نظام اداري، در بند “هـ” با برنامه آموزش و بهسازى نيروى انسانى دولت موافقت كرد. مطابق اين مصوبه، در احكام قانون برنامه سوم، به منظور بهينه‌سازى و اصلاح تركيب نيروى انسانى دستگاه‌هاى اجرايي، توزيع مناسب نيروى انسانى در مناطق مختلف، مقررشد كه شاخص‌هاى كيفى نيروى انسانى بويژه نسبت كاركنان مشاغل تخصصى به تعداد كل كاركنان و تركيب سطح تحصيلى كاركنان ارتقا يابد.

با عنايت به مفاد فوق، شاخص‌هاى ذيل در بهسازى آموزش و پرورش مدنظر قرار مى‌گيرد پيشرفت تحصيلى فراگيران، رضايت معلمان و والدين و مديران مدارس، افت تحصيلي، امور پرورشي، مشاركت معلمان و اوليا، بهره‌گيرى از افراد تحصيل‌ آموخته.

درخصوص معلمان دانش‌افزايى و مهارت از طريق برگزارى دوره‌هاى ضمن خدمت و تحصيل رسمى در دوره تحصيلى بالاتر، تشكيل كارگروه‌هاى آموزشي، يادگيرى فراگيران عنايت به تشكيل جلسات مشورتى و مشكل‌گشايى گروهى و تعاون و مشاركت در امور گوناگون مربوط. اعمال مديريت بر مبناى هدف، توجه به روابط و ارزش‌هاى انساني.

بهسازى در آموزش و پرورش از موضوع‌هاى علم مديريت در اين بخش شناخته مى‌شود كه با بهره‌گيرى از علوم رفتارى تلاش دارد كه نظام تعليم و تربيت را پويا، فعال و اثربخش حفظ نمايد. در بحران، علل را شناسايى كند و با حل آن، شرايط بهينه حاكم گردد.

باتوجه به جنبه‌ها و ابعاد مختلف سازمانى و بهره‌گيرى از روش‌هاى مناسب، اقداماتى شايسته انجام پذيرد. بهسازى يك برنامه اصلاحى چند بعدى است كه ساخت و كل و اهداف سازمان، آينده، رشد، فرايندها و اجزاى تشكيل دهنده آن مى‌باشند.

آموزش و پرورش و بهسازي

در سازمان‌هاى آموزشى و مدارس، بهسازى داراى رشد مى‌باشد. در دهه 1960 مدارس، شاهد اين عملكرد شد. در دوره كنونى بهسازى به عنوان يك رويكرد براى تغيير برنامه‌ريزى شده در مدارس مورد بهره‌‌مندى قرار مى‌گيرد.

مطابق آراى پژوهشگران بخش بهسازي،‌ در آموزش‌ و پرورش بايستى با شناخت زمينه‌ها، تنگناها، نيازها، فرهنگ سازمانى و منابع موجود، زمينه براى مشاركت اعضاى داخل سازمان و افراد مرتبط و در خارج از سازمان با اوليا و صاحب‌نظران فراهم شده تا با كسب اطلاعات لازم و بررسي، دلايل بروز مشكلات شناسايى گشته و چاره‌انديشى شود. در اين رهگذر، وقتى مديران آموزش و پرورش به زمينه‌پذيرش بهسازى دست يابند يكى از گام‌هاى موثر براى موفقيت برداشته خواهد شد.

سرمايه‌‌گذارى براى بهسازى در آموزش و پرورش امرى واقعى و سازنده است. رابطه مستمر بين بهسازى و بهره‌ورى در سطح ملى مورد قبول صاحب‌نظران مديريت مى‌باشد.

تغيير و تحول در سطح خرد و كلان را بايد به عنوان نقطه شروع براى ايجاد تغيير و تحول و رشد و بالندگى سازمانى در نظر گرفت.

بهسازى سازمانى از عوامل موفقيت آموزش و پرورش است. ضرورت ايجاب مى‌كند كه براى پيشبرد اهداف سازمانى درك درستى از بهسازى داشته باشيم و رويكردها و مولفه‌هاى آن به طور صحيح شناخته شود.

تغييرات در نوبه خود آسيب‌زايى نيز دارد، از اين رو تطبيق فرهنگ بومى با ارزش‌هاى ناشى از وقوع تحول جديد و همسو شدن پيشرفت‌هاى علمى با لحاظ نمودن كرامت انساني، موجب پويايى مى‌گردد. عواملى از قبيل مديريت نامطلوب، عدم عنايت لازم به انگيزه، ... عوامل كيفى‌اند كه مانع توسعه‌ سازمانى كشور ما شناخته مى‌شوند. بهسازى براى حذف اين موانع، راهكار نشان مى‌دهد. ساختار سازمانى و بهسازى نيروى انسانى به عنوان اساسى‌ترين بعد ارتقاى كمى سازمان بايد به درجه‌اى از توان رسانده شوند تا توان رقابت در عرصه بين‌المللى در بستر تغيير را در كشور ما اداره كند.

آموزش و پرورش به رغم همه ادعاهايى كه در حوزه تحول سازمانى معترض آن مى‌شوند همچنان در عمل جهت‌گيرى بوروكراتيك خود را حفظ نموده و تحت تاثير شرايط در حال تغيير دنياى كنونى با نارسايى‌ها و شگفتى‌هاى فراوانى مواجهه داشته است. دشوارى‌هاى مطالعات ساختارى آموزش و پرورش از آنجا ناشى مى‌شوند كه بدون در نظر داشتن اهميت و نقش تعاملى هريك از مولفه‌هاى ساختارى و زمينه‌اى تغييرات را در تشكيلات سازمانى خود پيش‌بينى نموده كه به ناچار پيامدهاى طلبيده و نتايج ناطلبيده‌اى را با خود به همراه داشته است.

در گذشته سازمان‌هاى آموزشى بر روى ديوان‌سالارى تاكيد نموده‌اند. اين سازمان‌ها تقسيم كار و تخصصى شدن، جهت‌گيرى غيرمشخص، سلسله مراتب اختيار، قواعد و مقررات و تعيين موقعيت مسير شغلى را به نحوى در ساختار سازمانى خود لحاظ نموده‌اند.

ساختار بايد متناسب با نقش‌ها طراحى‌شود و نقش ‌ساختار به عنوان زيربناى ساختار سازمانى است. نقش‌ها از جهت اثربخشى در غلبه بر محيط خارجى و عوامل و نيروهاى اثرگذار بر فعاليت سازمانى مورد ارزيابى قرار مى‌گيرند.

هدف مديريت به گونه‌اى چهارچوب‌بندى مى‌شود كه بتوان اطمينان حاصل نمود آيا استراتژى متناسب با ساختار است يا جايگزين با آن؟ اينكه ساختار طورى طراحى شده كه متناسب با استراتژى باشد، ديدگاه بسيار محدود ثابتى مى‌باشد، در عوض، مديران بايد اين مورد را مدنظر قرار دهند كه چگونه مى‌توان افراد را از طريق طرح فرايندى كه تسهيل كننده رفتارها و اعمال كارآفرينى متناسب است، قادر به دستيابى به اهداف سازمان نمود.

ساختار سازمانى بايد با اندازه، محيط، فناورى و استراتژى سازگار باشد. بصيرت‌‌ها و بينش‌ها، كه از تجربه و مطالعه اشكال سازمانى جديد نشات گرفته است نشان مى‌دهد كه ما بايد ايده “تناسب” را كنار گذاشته يا به حداقل تغيير دهيم.

ديدگاه‌ انتقادى نسبت به مطالعات ساختارى در آموزش و پرورش

در چند دهه اخير، ساختار وزارت آموزش و پرورش شاهد تغييرات پى در پى بود. در طرح‌ريزى ساختار سازمانى اغلب درصدد مشخص نمودن قدرت افراد مختلف بويژه در راس استراتژيك و حوزه مركزى وزارتخاته بوده و پيروى از مقررات سازمانى را مورد توجه قرار داده‌اند. نتيجه آن شد كه حوزه اختيارات در جايى متراكم گشت كه از قابليت و شايستگى لازم براى استفاده بهينه از آن برخوردار نيست و در جايى ناچيز شمرده شده است كه شديدا نيازمند گسترش دامنه اختيارات و تفويض اقتدار قانونى است. در شرايط كنونى بزرگترين چالش سازمانى آموزش و پرورش در قلمرو مباحث ساختارى عبارت از موضوع انسجام و يكپارچه‌سازى است. انسجامى كه بتواند منجر به پاسخگويى به هنگام و درست به تقاضاى اجتماعى مردم از آموزش و پرورش و تامين نيازها گردد. هر نوع ساختارى بايد انسجام بهينه‌اى ميان چهار سرمايه اصلى آموزش و پرورش شامل سرمايه فيزيكي، سرمايه فكري، سرمايه اجتماعى و سرمايه عاطفى آن ايجاد نمايد.

حوزه مركزى وزارت آموزش و پرورش به دليل ساختار نامتناسبى كه در طرح‌ريزى آن وجود داشته و فقدان سيستم برنامه‌ريزى منابع انساني، شايد يكى از متراكم‌ترين بخش‌هاى وزارت آموزش و پرورش باشد كه ساختار منابع انسانى آن به هيچ عنوان براساس سيستم مديريت استراتژيك منابع انسانى بخصوص در مولفه‌ جذب و تامين كه اصلى‌ترين بخش آن برنامه‌ريزى منابع انسانى است طرح‌ريزى نشده. اين موضوع هم در مورد مديران استراتژيك و هم در مورد مديران مياني، عملياتى و كل كاركنان اين مجموعه مصداق دارد. در شرايطى كه در عصر اطلاعات و ارتباط زندگى مى‌كنيم تجديد نظر در ساختار سنتى و نامتناسب نظام آموزش و پرورش امرى ضرورى و حياتى است. بر مبناى تفكر نظام‌مند و با لحاظ كردن مولفه‌هاى تاثيرگذار در شاخه‌هاى ساختار، محتوا و زمينه.

رسالت آموزش و پرورش اين است كه:

- قبل از هر شعار بزرگ بدون محتوا به بازسازى نظام آموزش و پرورش بپردازد و از رسيدن اين نظام به جايى كه از اثربخشى و كارايى ديگر خبرى نيست جلوگيرى به عمل آورد.

- قبل از آنكه رقيبان درصدد خارج كردن نظام آموزش و پرورش از ميدان باشند، به اصلاح ساختار سازمانى و منابع انسانى خود بپردازد و از منسوخ شدن قابليت‌هاى دانش آموختگان خود به تناسب انتظارات دنياى كنونى جلوگيرى به عمل آورد.

- آموزش و پرورش به كسانى نياز دارد كه به شايستگى هرچه تمام‌تر قادرند پيوندهاى عميقى ميان ارزش‌ها، آرمان‌ها و رسالت آموزش و پرورش با ضرورت‌هاى دنياى علم و دانش ايجاد كنند.

- تلاش محققانه براى حل مسائل نظام آموزش و پرورش تركيبى از سه كوشش: بهبود بخشيدن، تكامل تدريجى و نوآورى است و اين سه تواما كامل كننده يكديگرند. بهبود بخشيدن، يعنى تلاش در جهت افزايش كيفيت، كاهش هزينه‌هاى غير ضرورى ... در جهت اهداف.

- اين كوشش بايد از خط مقدم جبهه آموزش و پرورش يعنى مدارس آغاز شود و مديران مدارس، معلمان و دانش‌آموزان را در كانون توجه قرار دهد. حوزه ستادى وزارت آموزش و پرورش ضمن اينكه فرايند كوچك‌سازى سازمانى را در دستور كار خود قرار مى‌دهد بايد در طراحى مجدد سازمان بيشترين نيازهاى خود را از طريق همكارى و مشاركت نيروهاى صف برطرف سازد. تكامل تدريجى يعنى اينكه هر اقدام موثر و پيروزمند امروز، سنگ نخستين بناى اقدام پيروزمند فردا است.

نوآوري، يعنى بهره‌گيرى نظام‌مند از فرصت‌هايى كه در نتيجه دگرگونى‌هاى اجتماعي، اقتصادي، اطلاعاتى و فناورى و علمى در هر نقطه از جهان پديد مى‌آيد.
سه شنبه 7 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 401]