تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1833058568
نقش علمای شیعه در حمایت از تولید ملی - بخش دوم و پایانی تعهد عملی علما به مصرف کالای ایرانی و قناعت و ساده زیستی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نقش علمای شیعه در حمایت از تولید ملی - بخش دوم و پایانی
تعهد عملی علما به مصرف کالای ایرانی و قناعت و ساده زیستی
عالمان شیعه به سبب جایگاه رفیع اجتماعی و سیاسی خود در جامعه ایران و بر اساس مبانی نظری دینی و اصولی مثل اصل نفی سبیل، اصل حرمت دوستی با کفار، اصل حرمت تشبه به کفار و بسیاری از اصول دینی و فقهی دیگر، به حراست و حمایت از سرمایه های ملی این کشور پرداختند.
علل تحریم کالای خارجی و ترویج کالای داخلی الف. حفظ و افزایش ثروت ملی و سرمایه اسلامی ـ ایرانی: یکی از اهداف تحریم کالای خارجی و ترویج کالاهای داخلی حفظ ثروت ملی و جلوگیری از خروج سرمایه و پول مسلمانان به سرزمین کفر بوده است. آیت الله آخوند خراسانی و آیت الله ملاعبدالله مازندرانی، از مراجع بزرگ نجف، که فتاوای آنها به تعبیر کسروی، مهم ترین عامل حضور مردم و سردارانی همچون ستارخان و باقرخان در نهضت مشروطیت بوده، در سال 1329ق در اعلامیه ای که علیه استفاده از کالاهای خارجی داده اند، هدف از این اقدام را جلوگیری از خروج ثروت مملکت و منابع داخلی بیان کرده اند: ... عموم غیرتمندان اسلام و پیروان حضرت خاتم النبیین ـ صلی الله علیه و آله الطاهرین ـ البته این معنی را تا به حال فهمیدند و به رأی العین می بینند که استعمال امتعه خارجه در بلاد اسلامیه، تا به حال به چه درجه موجب ذهاب ثروت مملکت و نسخ منابع داخله و فقر و فلاکت ملت و تسلط کفار بر مسلمین داخله و فقر و فلاکت ملت و تسلط کفار بر مسلمین شده (نجفی، 1391، ص 81). مرحوم شیخ محمداسماعیل محلاتی، از علمای نجف در دوره مشروطه، نیز در اعلامیه ای که در تحریم کالاهای خارجی صادر کرد، به این نکته اشاره نمود که استفاده از کالاهای خارجی از دو جهت موجب کاهش ثروت ملی خواهد شد. وجه اول این است که مصرف کالای خارجی موجب می شود ثروت و مال ایرانیان و مسلمین به جیب اجانب برود و لذا، برای احتراز از این مسئله، باید از مصرف این کالاها پرهیز کرد: پر واضح است که امتعه و اقمشه، که از طرف اجنبی بر ما وارد می شود، آنچه مخارج برده از گمرک و کرایه جهاز و ... سرکش قیمت آن امتعه نموده، از ما می گیرند. پس در حقیقت، همه آن مصارف از جیب ما داده می شود و همه آن ادارات به اندازه خود، به پول ما دوران می یابد [اداره می شود] ... در حقیقت، تجارت اروپاییان با ما ایرانیان وسیله ای است برای آنکه اموالی از ما استنقاد شود [دریافت شود] و از چنگال ما بیرون رود به مصرف تقویت دول و عمارت بلاد آنها برسد (رجبی، 1390، ص44). وجه دوم این است که مصرف کالای خارجی موجب تضعیف صنعت و تولید داخلی شده، از این نظر، موجب کاهش ثروت ملی می شود: استعمال آنها [یعنی: کالای خارجی] و به همان اندازه، بلکه بالاتر، اعراضشان از اجناس و حِرَف وطنیه و ترک نمودن آن باعث مزید رواج آنها و موجب مزید اندراس [کهنه شدن] اینها [یعنی: کالای داخلی] گردید و حِرَف و صنایع مملکتی که سبب استجلاب وجوه نقدیه بود، منسوخ شد و آن وجوه نقدیه از ما منقطع شد، و آن قوافل [قافله ها] طلا و نقره که هر ساله در خانه های ما وارد شده و منزل می گزید؟ به طرف ممالک اروپا رهسپار شد و خانه های فرنگیان را منزلگاه خود قرار داد و دست ما از آن اموال تهی و در مقابل جیب آنها پر شد (همان، ص442-443). در اساسنامه شرکت اسلامیه اصفهان نیز ـ همان گونه که قبلاً گذشت ـ یکی از اهداف تأسیس این شرکت جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور ذکر شده بود. وقتی در سال 1305 اتحادیه اصناف اصفهان قطع نامه ای با عنوان وطن در خطر است صادر نمودند و نسبت به مرگ اقتصادی ایران بر اثر ورود امتعه بی مصرف هشدار داد و تصمیم گرفتن من بعد، حتی المقدوراز امتعه اجانب احتراز کرده و به تولیدات داخلی قناعت نمایند، حاج آقا نورالله اصفهانی نیز با صدور اعلامیه ای با عنوان اسلام در خطر است، حرکت اتحادیه مزبور را این گونه تأیید نمود: امیدوارم اول کسی که تأسی به آن هیئت محترمه نماید این جانب و هر کس بستگی به این جانب داشته باشد، بوده باشند و رفته رفته امتعه داخله رواج و احتیاجات از خارجه بالمره مقطوع و ثروت مملکت زیاد و شوکت و اقتدار و عزت اسلام و مسلمین فوق العاده بشود و توازن صادرات و واردات ایران کاملاً بشود (بصیرت منش، 1378، ص292-293). ایشان همچنین در رساله مقیم و مسافر که در عصر مشروطیت نوشت و به نقد حاکمیت استبدادی و آثار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن پرداخت، یکی از آثار اقتصادی حکومت استبدادی را، که از لحاظ اقتصادی وابستگی به خارج است، اعطای امتیازات به بیگانگان و خروج ثروت و پول از کشور ذکر کرد: اگر اندک تأملی بشود همین اعمالی که اسمش تجارت و //صناعت گذارده ایم اسباب فقر و فاقه دولت ما شده؛ چرا که تجار ما در واقع، مزدور اجانب می باشند به اجرت بسیار مختصری. به علت اینکه در سال، چندین هزار تومانِ ما را از طلا و نقره حمل به خارج می نمایند و اجانب همین پول ها را اسباب محموله تجارت می نمایند و سالی کُرورها(یک کرور معادل نیم میلیون است) از مملکت ما جلب می نمایند (نجفی، 1384، ص390). ایشان راه مقابله با این اقدام را ایجاد امنیت اقتصادی برای سرمایه گذاری داخلی و تأسیس کارخانجات در داخل کشور و تقویت کشاورزی به شیوه علمی، به منظور بازگشت ثروت کشور به داخل می دانند: باید اسباب کسب و تجارت داخله را فراهم آورد که از اول صادرات مملکت به قدر واردات باشد که این قدر پول از ایران خارج نشود. ... و بالمره سرمایه تجارت از دست نرود... باید به رعایا اطمینان داد که پول های خودشان را به کار بیندازند و اشخاص که در خارج رفته اند تجارت و صناعت می نمایند به مهمانی و امنیت تامه به مملکت وارد کرد و آنها را تشویق کرد تا فواید تجارت و مناعت آنها عاید مملکت شود. نروند پول های خودشان را در بانک های خارجه از قرار صد، پنج بگذارند و در داخله پول نابود شود (همان، ص 368 و 369)... اگر کارخانه ریسمان و نساجی داشتیم... قهراً رفع حاجت و مزید ثروت و ترقی مملکت می باشد و هم فلاحت [کشاورزی] که در واقع، معدن معتبر ایران است... اسباب هزارگونه ثروت بود (همان، ص 391). آیت الله سیدعبدالحسین لاری، از شاگردان میرزای شیرازی و عالم برجسته منطقه فارس و لارستان، که در اواخر دوره قاجاریه اقدام به تشکیل حکومت محلی در این منطقه نمود، در پاسخ به سؤالی مبنی بر حکم استفاده از کالاهای خارجی، حرمت استفاده از این کالاها را به خروج ثروت ممالک اسلامی به ممالک بیگانه و کمک به کفار مستند ساخت: امروز آنچه پول از بلاد اسلامیه به بلاد خارجی می رود اعانت [کمک] به اعداء دین و استعداد [آمادگی] کفار است برای ریختن خون اسلام و مسلمین. [پس] حرام است استعمال آنها سیاسۀً و دیانۀً حفظاً للاسلام و المسلمین مگر در صورت اضطراب و عدم وجود اشیاء وطنی اسلامی... (آیت اللهی، 1363، ص173ـ174). ب. حمایت از تولید و صنایع داخلی و استقلال اقتصادی: یکی از اهداف اصلی تحریم کالاهای خارجی توسط علمای شیعه حمایت و تقویت تولیدات و صنایع و حرفه های داخلی کشور و رونق کارخانجات و جلوگیری از تعطیلی کارگاه ها و کارخانه ها و آبادی و عمران کشور بود. آیت الله شیخ محمداسماعیل محلاتی، از علمای نجف اشرف، که در زمینه اندیشه و نظریه سیاسی دارای نظریات جالب توجه و مهمی است، در اعلامیه ای که در ابتدای مشروطیت منتشر شد، به بحث رواج کالاهای خارجی و تأثیر آن بر زوال اقتصاد و تولیدات داخلی اشاره کرده، می نویسد: بدین واسطه [رواج کالاهای خارجی]، حِرَف و صنایع ایرانیه رو به انحطاط و اندراس گذاشت و فقر و پریشانی ما بین صاحبان آن حِرَف و اجزاء و حواشی آنها بالا گرفت. چه خانواده ها که برچیده و چه کارخانه ها که بسته شد... آیا دیگر سزاوار نیست که از خواب غفلت بیدار شویم و اموال خود را مصرف در آبادی مملکت و قوت مذهب و ملت خود نماییم و چشم از زخرفه [تزیینات] و صورت سازی امتعه خارجه بپوشیم و به اجناس وطنیه اسلامیه خود – حتی المقدور - اکتفا کنیم و حِرَف و صنایع خود را تدریجاً توسعه و ترقی دهیم و ذلت مسلمین را، که از حد گذشته، به عزت مبدل نماییم و ممالک اسلامیه، که موطن شریعت حق الهیه است، معمور و آباد کنیم (رجبی، 1390، ص344-345). ایشان همچنین معتقدند: مسئولان حکومتی، اعم از شخص شاه و درباریان و اطرافیان و همچنین نمایندگان ملت در مجلس شورا و علمای دینی و طلاب حوزه های علمیه نیز وظیفه دارند با استفاده از کالاهای داخلی و اقدامات دیگر، برای حمایت از این موضوع و تبلیغ کالاهای داخلی و ترویج فرهنگ مصرف کالاهای داخلی، تلاش نمایند: شخص سلطنت که بایست خیرخواه رعیت و دل سوز نوع [مردم] باشد ...، وکلاء ملت که بایست عقول منتخبه مملکت بوده باشند و صلاح و رشاد نوع را در کلیه امور ارائه دهند... چه قدر در حق آنها خوشایند و زیباست و در انظار همه نیکو و مستحسن است که اولاً قامت خود را به البسه اسلامیه مُخَلَّع نمایند [لباس اسلامی بپوشند]، پس از آن در مقام تقنین قوانینی که از مُعِدّات [کمک کننده] این امر است، برآیند (همان). ایشان معتقدند: اگر مسئولین و بزرگان مملکت این گونه عمل کنند سایر اعیان و اکابر از آنها پیروی نمایند، و اگر عموم علمای مملکت و قاطبه حواشی و اجزاء علوم دینیه که قائد ملتند و چشم نوع مردم به افعال آنهاست... در مقام خلع و لبس برآیند، ملابس اجنبیه را قدر امکان بریزند و از آنها تجنّب کنند و البسه وطنیه را استفاده کنند، کارخانجات لازمه در بلاد اسلامیه به اسرع وقتی دایر و جاری خواهد شد (همان). آیت الله سیدمحمدکاظم یزدی، از مراجع تقلید شیعه در عصر مشروطیت، در نامه ای، که ظاهراً به یکی از تجار نوشته، نسبت به نفوذ خارجی ها در صنعت و اقتصاد و ضعف تولید در میان مسلمانان و روی آوردن به دلالی و واسطه گری در معاملات به جای تولید، ابراز نگرانی کرده و مسلمانان را به کار و تولید برای رسیدن به استقلال اقتصادی تشویق نموده است: در این زمان، که خارجه به انواع حِیَل، رشته کسب و صنایع و تجارت – که مایه عزت و منشأ ثروت است ـ از دست مسلمین ربوده و منحصر به خود نموده و مثل خون در مجاری عروق ایشان راسخ و نافذ شده و شغل اهل اسلام به تدریج، منحصر به دلالی و بیع و شراء اجناس خارجه شده ...، مناسب است مسلمین از خواب غفلت بیدار شوند و به تدریج، رفع احتیاجات خود را از خارجه بنمایند و به تأییدات ربانیه، از ذلّ فقر و احتیاج و سؤال و تحمل عملگی کفار و تشتت در بلاد کفر برهند... (ابوالحسنی، 1386). ایشان در ادامه، مؤمنان را ـ حتی الامکان ـ به استفاده از لباس ها و کالاهای اسلامی و داخلی توصیه می کنند: امیدوارم اخوان مؤمنین اقتدا و تأسی به رؤسای ملت نموده، بر حسب غیرت اسلامیت – مهما امکن [هر قدر ممکن است] – اقتصار به همان ملبوسات اسلامی نمایند، بلکه درتمام اثاث البیت خود، تا ممکن است، اکتفا به مصنوعات اسلامی نموده و در ملبس و مطعم و مسلک خود، از شباهت به کفار بپرهیزند (همان، ص162). آیت الله آقانجفی اصفهانی در نامه ای، که به روزنامه حبل المتین برای تشکر از مقالات این روزنامه در تأیید و حمایت از شرکت اسلامیه اصفهان نوشت، بر بحث ضرورت توسعه صنایع داخلی تأکید ورزید: رجاء دارم که به حسن اهتمام علماء اعلام و توجه اسلامیان، موجبات رواج صنایع و امتعه اسلامیه زیاده بر این، یوماً فیوماً در ترقی و شیوع بشود ... باید سعی و اهتمام در تکمیل صنایع و امتعه اسلامیه و ترغیب مسلمانان در استعمال نمود (حبل المتین، ش19، ص17). آیت الله شیخ محمدعلی شاه آبادی در کتاب شذرات المعارف، به ترویج عقاید باطل و اخلاق رذیله و رفتارهای ناشایست در مملکت اسلامی اشاره می کند و معتقد است: بسیاری از متدینان صرفاً اظهار تأسف از وقایع مذکور اکتفا می نمایند و دنبال علاج درد و راه حل نیستند. ایشان یکی از راه های مناسب برای اعتلای دینی در جامعه را حمایت از شرکت ها، صنایع و زراعت داخلی می داند: ایجاد شرکت از روی قواعد علمیه، برای تجارت مشروعه و صناعت و زراعت و ترویج البسه و اقمشه مصنوعه اسلامی و مملکتی (شاه آبادی، 1360، ص 8). تأکید بر استفاده از کالاهای داخلی به جای کالاهای خارجی، در فتاوای علما مکرر آمده است. در روزنامه حبل المتین مطلبی با عنوان قابل توجه اسلام خواهان و وطن شناسان ایران منتشر شده که استفتائات مردم از علما مبنی بر حکم استفاده از کالاهای خارجی در صورت امکان و استفاده از کالاهای ایرانی و پاسخ علما به این سؤالات را مطرح کرده است. در متن پاسخ های علما، بر استفاده از کالاهای داخلی ساخت کشورهای اسلامی تأکید شده است. در یکی از این پاسخ ها آمده است: طریقه نجات، استعمال مصنوعات بلاد مسلمین است. در پاسخ دیگری آمده است: مقتضی فطرت اسلام آن است که رغبت اهالی در امتعه مسلمین و ترویج امتعۀ آنها باشد، نه کفار (نجفی، 1391، ص140). در ادبیات بیانیه ها و اعلامیه های علما، بحث استقلال اقتصادی و رفع نیاز به بیگانه نیز از جمله مطالب مهم و پررنگ است که هم در تحریم کالاهای خارجی و هم در ترویج کالاهای داخلی محل استناد علما قرار گرفته است. آیت الله میرزا فتح الله شریعت اصفهانی در تأیید فعالیت های اقتصادی داخلی، مثل شرکت اسلامیه اصفهان، به قبح وابستگی به بیگانه و استفاده از متاع خارجی با این عبارت ادبی اشاره می کند: نان خود بر سفره مردم خوردن، به نعمت خویش منت از دیگری بردن و خانه همسایه سوختن و چراغ اجانب افروختن و جامه خویش دریدن و کلاه بیگانه دوختن نه کار عقلاء است (نجفی، 1384، ص47). آیت الله صدر اصفهانی نیز در واکنش به تأسیس شرکت اسلامیه اصفهان و تولید منسوجات داخلی، یکی از مهم ترین آثار این حرکت را، که نسبت به تحقق آن ابراز امیدواری می کند، رفع احتیاج و وابستگی به بیگانه است: رجاء واثق ... مسلمانان در گرفتاری به کفار، که آنی زندگانی به غیر مطاع کفر نتوانند و ممالک محروسه اسلام از احتیاج به کفرستان مستغنی گردد... (ثریا، 1317ق، ش13). آیت الله حاج میرزا خلیل تهرانی نیز شبیه همین امید و آرزو را دارند: امیدوارم قسمی شود که اهل ایران به هیچ وجه من الوجوده، محتاج به آوردن و طلبیدن اجناس خارجه نشوند (حبل المتین، ش19، ص 15). آیت الله مامقانی نیز در واکنش به تأسیس این شرکت و تولید لباس های داخلی و اسلامی، از اینکه این کار موجب استقلال از بیگانه و رفع احتیاج به اقتصاد آنها می شود، ابراز خرسندی می کند: بحمدالله تعالی، فراهم شدن اسباب تداول [رواج] منسوجات اسلامیه و سد ابواب حوائج مسلمین از ممالک، از نِعَم عظیمه این عصر با برکت است. چه قدر شایسته است که عموم مسلمین با کمال شوق و اتحاد کلمه، در رواج آن هجر منسوجات ممالک خارجه، که سبب اختلال امور کافه مسلمین شده، جد و جهد نموده، اسلام را رونقی تازه داده و با اتفاق کلمه، اسلامیه مسلمین را آسوده نمایند (ثریا، 1317ق، ش 13). ج. تضعیف نفوذ نظامی دشمن و حفظ عزت و استقلال سیاسی: آقانجفی اصفهانی در اواسط مشروطه اول، اعلامیه مهمی منتشر و در هشت بند، وظایف سیاسی ـ اجتماعی مردم را مشخص کرد. ماده چهارم این اعلامیه، درباره ترویج لباس های اسلامی و کالاهای ایرانی است. در این بند چنین آمده است: ... چهارم آنکه چون اجانب چند سال است به ترتیب معامله به بلاد محروسه مسلمین پیدا نموده اند و البسه و امتعه خود را رواج دادند، حالا راجح و صلاح آن است که مسلمانان به قدر امکان، سعی در ترویج و معاملات در ملبوسات اسلامیه و امتعه ایرانیه نموده باشند که ـ مهما امکن ـ حاجت مسلمین به ملبوسات و اموال خارجی کم شود. و این مطلب تدریجی الحصول است. باید هر کس بر حسب وسع، در امانت خودش، در این ترتیبات حسنه، جدّ و جهد نمایند (نجفی، 1390، ص186). درگیری ها و ناامنی های به وجودآمده در جریان نهضت مشروطیت، موجب شد روس و انگلیس در سال های 1327 -1330 بخش هایی از مناطق شمال و جنوب را به بهانه ایجاد امنیت برای اتباع و تجارت خود، عملاً تحت اشغال درآوردند. در این میان، تجاوزگری روس جلوه بیشتری پیدا کرد و در جریان تهدید معروف روس در اواخر سال 1329 به اوج خود رسید. علمای شیعه ضمن اهتمام به مقابله با اشغال کشور، اقدامات متعددی انجام دادند. یکی از این اقدامات، صدور اعلامیه توسط تعدادی از علمای اصفهان به همراه برخی از تجار، در اوایل سال 1329 بود. آنها در این اعلامیه، با تأکید بر حفظ مصالح اسلام و مسلمانان، برخود فرض ذمّی دانستند که از معامله با شعبه بانک روس و نیز استفاده از برخی کالاهای رایج روسی مثل قند و شکر و چای پرهیز نموده، مسلمانان را نیز به همراهی در این کار دعوت نمایند. مردم از این دعوت استقبال کردند و موجب فشار روس ها به آقانجفی برای رفع این حکم گردید (زاینده رود، 1329ق، ش10). بنابه نقل روزنامه زاینده رود در مورد پیامدها و اثرات مثبت اعلامیه مذکور و استقبال مردم از آن، تجار اصفهان به خاطر اعتقادات و احساسات اسلامی و مذهبی خود، اولین افرادی بودند که از این حکم اطاعت نمودند. آنها به طور یکپارچه، به افراد طرف معامله خود تلگراف زدند که از این تاریخ به بعد، کالاهای روسی را نه به طور امانت و نه به طور خالصه برای آنها خریداری و حمل نکنند. همچنین اهالی اصفهان هر روز در صدد افزایش این حرکت دفاعی اقتصادی بودند که موجب انزوای بیگانگان می شد. این روزنامه اظهار داشت: این آخرین امتحان ایرانیان است که باید در این مرحله، کمال لیاقت و استعداد خویش را به جهانیان اثبات کنند. ملت ایران به اقتضای دیانت خود، یا باید با سیادت و عزت زندگی کند، یا به سعادت و شهادت بمیرد. ملت ایران به دلیل هوشیاری فطری و تعلیمات مذهبی، ملتی نیست که تن به اسارت دهد و تسلیم خواهش اجانب گردد (همان، ش 25، ص 2). استقبال و تبعیت مردم برای روس ها مشکلاتی جدی فراهم کرد. بر همین اساس آنها در پی فشار به آقانجفی برای رفع حکم برآمدند. در تلگرافی که از نظمیه صادر شده آمده است: به حضرت آیت الله آقانجفی عرض کرده اند که قنسول می گوید: اگر شما امتعه روس را حرام نموده اید، چه علت دارد؟ اگر انجمن ولایتی این حکم را کرده، مؤاخذه خواهیم نمود. حضرت آیت الله جواب داده اند: مِنْ بَعْد، امتعه روس را استمعال نخواهیم کرد. مسلمین هم به وظیفه خود عمل خواهند کرد. آسوده باشید (شریف کاشانی، 1362، ص697). در اعلامیه ای که علمای شیراز پس از اشغال سرزمین ایران توسط قوای روس و انگلیس به اصفهان مخابره کردند، به تحریم کالاهای خارجی و قطع روابط با بیگانه با هدف حفظ استقلال سیاسی کشور، این گونه اشاره کرده اند: ... علما و تجار و اعیان فارس اجتماع نموده و برای حفظ استقلال اسلامیت و ملیت و دفاع از تهاجمات خانمان ویران کن دولتین متجاوزتین، تحریم امتعه و قطع روابط ملی را یگانه علاج قومیت دیدند... امیدواریم آن آقایان نیز اضمحلال دیانت و قومیت ایرانیان را در نظر گرفته، هرچه زودتر به تحریم امتعه دولتین اقدام فرمایند، و از اولیای امور مرکزی نیز درخواست می شود که کمال مراقبت را در فیصله امر با دولتین نمایند که ذره ای از لوازم حفظ استقلال داخلی و خارجی ایران فروگذاری نشود... (نجفی، 1391، ص88-89). مرحوم آخوند خراسانی نیز در جواب نامه تهدیدآمیز روس ها، که از تحریم کالاهای روسی شکایت کرده بودند و ضمناً تهدید به واکنش متقابل نموده بودند، یکی از علل اصلی این تحریم را نادیده گرفتن مناسبات حسن همجواری و بین المللی و تهدید استقلال سیاسی ایران توسط روس ها بیان نمود: کارگزاران دولت بهیه روس نسبت به ایران به هیچ وجه، نوامیس ودادیه [روابط دوستانه] و مناسبات جواریه [همجواری و همسایگی] را لازم الرعایه و حقوق بین المللی را محترم نمی دارند... ابقاء قشون روسیه در ایران... اسباب تزلزل کلی و منافی استقلال مملکت بوده و هست... در چنین صورت، بر هر فرد ایرانی و بلکه بر هر مسلمانی، خصوصاً مقام روحانیت اسلامیه، که حفظ ثغور و استقلال ممالک اسلامیه را ذمه دار است [بر عهده دارد] فرضیه حتمیه خواهد بود که در مقام دفاع از حقوق مسلمین و حفظ حوزه اسلامیه بر حسب مناسبات و مقتضیات از هر اقدامی فروگذاری نکند (همان، ص100-101). حفظ عزت مسلمانان و مملکت اسلامی نیز از جمله اسباب موردنظر علما در این گونه اقدامات بوده است. آیت الله شربیانی در تأیید تأسیس شرکت اسلامیه اصفهان به عنوان یک امر مطلوب، می نویسد: امری که مصالح دینیه و دنیویه و رفاهت حال عموم مسلمین و آبادی ممالک محروسه ایران و زیادتی آبروی ملت اسلامیه و ترقی دولت قاهره علیه در آن باشد، بهتر از این شرکت نافعه اسلامیه به نظر نمی آید (ثریا، 1317ق، ش13). د. رشد معنوی و اخلاقی جامعه و حفظ استقلال فرهنگی: علمای شیعه در این گونه اقدامات اقتصادی خود، صرفاً به منافع و مصالح سیاسی و اقتصادی نظر نداشتند، بلکه مصالح فرهنگی و مذهبی را نیز مد نظر داشتند و یکی از آثار نفوذ اقتصادی و گسترش مصرف کالاهای خارجی را نفوذ فرهنگی و مذهبی دشمن می دانستند و تحریم این کالاها را با هدف ممانعت از نفوذ فرهنگی دشمن انجام می دادند. به تعبیر دیگر، حفظ سرمایه های مذهبی و فرهنگی نیز از اهداف این اقدامات بود. آیت الله آخوند خراسانی و آیت الله مازندرانی در اعلامیه ای که در مقابله با استفاده از کالاهای روسی صادر کردند، پس از اشاره به ضررهای اقتصادی ناشی از مصرف کالاهای خارجی ـ که در بخش قبل به آن اشاره شد ـ به آثار فرهنگی آن اشاره دارند: استعمال امتعه خارجه در بلاد اسلامیه... حالاً به ذهاب بیضه اسلام [از بین رفتن اصل اسلام] و زوال اسلامیت مملکت هم - العیاذ بالله تعالی - نوبت رسیده. بقاء سالدات [نیروی نظامی] روس به بهانه حفظ تجارت روسیه در ایران، تدریجاً به کنیسه شدن مساجد و تبدیل اذان به ناقوس و پامال شدن روضه منوره حضرت ثامن الائمه - صلوات الله علیهم - خدای نخواسته، مؤدّی خواهد بود (نجفی، 1391، ص83). همچنین یکی از علل و اهداف پرهیز از کالاهای خارجی و ترویج و استفاده از کالاهای داخلی توجه به آثار معنوی و اخلاقی و روحی این کار است. در بیانات علمای بزرگ، به نمونه هایی از آثار بد استفاده از کالاهای خارجی و آثار مطلوب استفاده از مصنوعات داخلی اشاره شده و ترویج کالاهای داخلی را به سبب آثار مثبت معنوی و اخلاقی آن تمجید و تعریف کرده اند. مرحوم میرزا حسین نوری در نامه ای که به حاج آقا نورالله اصفهانی در تمجید از تأسیس شرکت اسلامیه اصفهان نوشت، به فواید این کار اشاره کرد و یکی از فواید این کار را رفع احتیاج به بیگانگان دانست که موجب می شود مراوده و اختلاط و معاشرت با کفار کمتر شود و این خود بر روح و روان افراد و دین داری آنها تأثیر می گذارد؛ زیرا معاشرت و مراوده با کفار و مشابهت به آنها موجب رسوخ محبت آنها در دل مسلمانان خواهد شد. بر همین اساس می نویسد: با چنین قلب ویران و هیأت عدوی ایمان، برای حضور در محضر قدس حضرت الهی و اظهار عبودیت و احتیاج، و استدعای انجام حوائج محلی و به جهت اجابت و دعا و دفع مکاره و بلا، جای امیدی نخواهد ماند... نوع مسلمان ها سال هاست اثر اجابت در دعای خود نمی بینند... ندانستند که اول شروط اجابت، پاکیزگی مطعوم و ملبوس است و هرچه در آنها مداقه کنند اثرش را در آنجا مشاهده نمایند (نجفی، 1384، ص52). این عالم بزرگوار بر اساس متون دینی، اولین شرط استجابت دعا را پاکیزگی و طهارت لباس و غذای انسان می داند و تأکید می کند که منظور از پاکیزگی، صرفاً پاکیزگی ظاهری نیست، و پاکیزگی مورد نظر در کالاهای تولیدشده توسط بیگانگان و کفار وجود ندارد؛ زیرا: با دست خبیث آلوده به اقسام معاصی و ملوّث به انواع قذارات [نجاسات] و زبان پلیدی مثل آن، توقع پاکیزگی از ملبوس بافته او داشتن، عین سفاهت، و به مجرد طهارت و حلیت ظاهر قناعت کردن، تمام خسارت است (همان، ص 53). آیت الله حاج میرزا خلیل تهرانی نیز در نامه ای که خطاب به حاج آقا نورالله اصفهانی نوشت، به همین اثر معنوی و اخلاقی این گونه اشاره کرده است: امیدوارم... این مأکول [خوردنی] و ملبوس پاک و طاهر سبب اجابت دعوات و عوارف و قبولی طاعات شود؛ لامحاله اثر قهری دارد (حبل المتین، ش19، ص15). 2. تعهد عملی علما به مصرف کالای ایرانی و قناعت و ساده زیستی یکی از این نمونه اقدامات، صدور اعلامیه ای توسط تعدادی از علماست که تعهد خود به استفاده از اجناس داخلی و پرهیز از کالاهای خارجی و قناعت و ساده زیستی را به اطلاع مردم رساندند. جالب آن است که در این اعلامیه، آنها تعهدات خود را بیان کردند؛ نه اینکه از مردم امری را بخواهند. در حقیقت، از خود شروع کردند به مصداق عینی حدیث امام صادق که فرمود: کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم؛ مردم را به غیر از زبان خود (و با عمل خود، به کار خیر) دعوت کنید. در این اعلامیه آمده است: اولاً، قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد، روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذهای دیگر نویسند، مهر ننموده... قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد، امضا نمی نماییم. ثانیاً، کفن اموات اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه دیگر غیر ایرانی باشد، متعهد شده ایم بر آن میت، ماها نماز نخوانیم. ثالثاً، ملبوس مردانه جدید، که از این تاریخ به بعد، دوخته و پوشیده می شود، قرار دادیم ـ مهما امکن ـ هرچه بدلی در ایران یافت می شود، لباس خودمان را از آن منسوخ نماییم و منسوخ غیرایرانی را نپوشیم... تابعین ماها نیز کذلک، و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد. رابعاً، مهمانی ها بعد ذلک ـ ولو اعیانی باشد ـ چه عامه، چه خاصه، باید مختصر باشد: یک پلو و یک چلو و خورش و یک افشره. اگر زاید بر این تکلف، احدی ما را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش مهمانی می نماییم. خامساً، وافوری اهل وافور را احترام نمی کنیم و به منزل او نمی رویم؛ زیرا ... ضرر مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی آن محسوس و سری است و خانواده ها و ممالک را به باد داده (حبل المتین، 1324ق). چنان که پیداست، در این اعلامیه بر استفاده از کاغذ، لباس و پارچه های ایرانی و همچنین بر ساده زیستی و برگزاری ساده مهمانی ها تأکید شده است. در آخر هم به عنوان یک مسئله مهم اجتماعی بر بحث مواد مخدر و لزوم پرهیز از آن به سبب ضررهای جسمی، اجتماعی و خانوادگی آن، تأکید شده است. ذیل این اعلامیه، که امضا و مهر آقایان است، نکاتی که در تأیید این مطالب نوشته اند نیز جالب است. حاج میرزا مهدی جویباره این قرارداد را موجب کمک به کسبه و ضعفای جامعه دانسته و مخالفت با آن را توهین به شرع انور شمرده است. سایران نیز تأکید کرده اند که خودمان و خانواده و بستگانمان به این قرارداد عمل خواهیم کرد. این نوع اقدامات علما موجب ترس و واهمه تجار و شرکت های اروپایی شد؛ چنان که کاردار سفارت انگلیس، چارلز مالرینگ، به وزیر امور خارجه، میرزا حسن خان مشیرالدوله، درباره مبارزات علمای اصفهان با سلطه بازار خارجی شکایت کرد و این حرکت را موجب خطر فاحش برای سرمایه های انگلیسی دانست و درباره مورد نتیجه این کار نوشت: نتیجه این کار، این است که معامله گران کوچک بازار چون می ترسند که بعد از این نتوانند امتعه اروپایی بفروشند، قروض خود را به تجارت خانه های بزرگ تر، که به اعتبار آنها نیز از این بابت خلل فاحش وارد آمده، نمی پردازند، و تجارت خانه [های] مزبور نیز از آن طرف نخواهد توانست که از عهده تعهدات خود به تجار خارجه، که مال التجاره از خارجه می آورند، برآیند؛ چون مبلغ زیادی سرمایه انگلیسی در این کار است، و اگر این کار غیرصحیح را بگذارند امتداد پیدا کند، به سرمایه مزبور خطر فاحش وارد خواهد آمد (نجفی، 1390، ص187 و 188). یکی دیگر از اسناد زنده و جاودانه در این خصوص، آداب اخلاقی ثبت شده و مشهور آیت الله شهید سیدحسن مدرس است که در ادامه خط فقاهتی میرزای شیرازی قرار دارد و هرگز غیر از منسوجات و پارچه های وطنی نمی پوشید (نجفی و حقانی، 1381، ص186). مرحوم حاج میرزا حسین نجل حاج میرزا خلیل تهرانی، که یکی از مراجع سه گانه نجف در عصر مشروطیت بود و فتاوای ایشان همراه با آخوند خراسانی و ملّاعبدالله مازندرانی تأثیر زیادی در پیشرفت نهضت مشروطیت داشت، پس از تأسیس شرکت اسلامیه اصفهان، ضمن تعریف و تمجید از این اقدام و تشکر از حاج آقا نورالله اصفهانی، خود نیز متعهد به استفاده از لباس های تولید داخل شد: امیدوارم قِسمی شود که اهل ایران به هیچ وجه من الوجوه، محتاج به آوردن و طلبیدن اجناس خارجه نشوند... خود احقر هم قاصد و عازمم ـ حتی المقدور ـ به غیر از اجناس معمولی ایران استعمال نمی نمایم (حبل المتین، ش19، ص15). نتیجه گیری عالمان شیعه به سبب جایگاه رفیع اجتماعی و سیاسی خود در جامعه ایران و بر اساس مبانی نظری دینی و اصولی مثل اصل نفی سبیل، اصل حرمت دوستی با کفار، اصل حرمت تشبه به کفار و بسیاری از اصول دینی و فقهی دیگر، به حراست و حمایت از سرمایه های ملی این کشور پرداختند. البته همواره نقطه اتکای خارجی آنها در این اقدامات، اصیل ترین سرمایه اجتماعی ایران، یعنی توده های مردم بوده است. علمای شیعه با تشویق بازاریان به تأسیس شرکت های اقتصادی اسلامی و ایرانی و حمایت معنوی و عملی از تولیدات داخلی و صدور اعلامیه و بیانیه مبنی بر تحریم کالاهای خارجی یا ترویج کالاهای داخلی و تعهد عملی خود، به پرهیز از کالای خارجی و استفاده از کالاهای داخلی، نقش مؤثری در حمایت از تولید ملی و کار و سرمایه مالی ایرانی داشته اند، به گونه ای که صدای اعتراض بیگانگان مبنی بر از بین رفتن منافع اقتصادی آنان همواره بلند بوده و این علمای فهیم و با کیاست همواره آماج خشم و نفرت بیگانگان بوده اند. توجه علمای شیعه به پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصرف کالای خارجی و منافع اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی مصرف کالاهای داخلی، مثل تضعیف نفوذ نظامی دشمن، افزایش ثروت و سرمایه ملی، ممانعت از خروج سرمایه داخلی، ممانعت از خروج نیروی کار ایران، رشد معنویت و اخلاق و دینداری در جامعه، نیز جالب توجه است. عالمان شیعه با بصیرت کامل سیاسی و تعهد به وظایف دینی خود، ضمن شناخت برنامه ها و اقدامات دشمن، نسبت به همه مسائل جامعه اسلامی، حتی مسائل اقتصادی و سیاسی حساس بوده و برای رشد و اعتلای جامعه اقدامات لازم و مناسب هر مقطع انجام داده اند و همانند برخی متدینان متحجر، وظیفه خود را منحصر در تدریس و بیان اخلاق و معارف و صرف حضور در مسجد و مدرسه ندانسته اند و در جریان تمام اتفاقات سیاسی ـ اجتماعی روز بوده و مواضع مناسب خود را نسبت به آن ابراز داشته اند. برخلاف عموم روشن فکران غرب گرای ایرانی، که عامل و جاده صاف کن حضور استعمار در ایران و اعطای منابع ملی کشور به آنها بوده اند، عالمان شیعه عموماً مانع حضور و استیلای استعمارگران و حافظ منابع و سرمایه های ملی کشور بوده اند. منابع آیت اللهی، سیدمحمدتقی(1363)، ولایت فقیه زیربنای فکری مشروطه مشروعه، تهران، امیرکبیر. ابوالحسنی(منذر)، علی(1386)، مروری بر اندیشه و سیره سیاسی صاحب عروه(تابستان1386)، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، ش 42، ص 133-204 بصیرت منش، حمید(1378)، علما و رژیم رضاشاه، چ دوم، تهران، عروج. رجبی، محمدحسن(1390)، مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه دوره قاجار، تهران، نشر نی. شریف کاشانی، محمدمهدی(1362)، واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش: منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران. نجفی، موسی و موسی حقانی(1381)، تاریخ تحولات سیاسی ایران، چ 2، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. نجفی، موسی(1391)، اندیشه تحریم و خودباوری، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران. ـــــ ، (1378)، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، چ دوم، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. ـــــ ، (1390)، حکم نافذ آقانجفی، با همکاری علیرضا جوادزاده، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. ـــــ ، (1384)، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، چ سوم، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. نجفی، موسی، 1390، حکم نافذ آقانجفی، با همکاری علیرضا جوادزاده، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. نجفی، موسی، 1378، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقانورالله اصفهانی، چ دوم، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. مطبوعات روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان، شوال المکرم سنه 1325 ق. روزنامه ثریا، ش 47، 10 جمادی الاول 1317 قمری. روزنامه حبل المتین، س 7، ش 24 و ش 29. روزنامه زاینده رود، شماره 10، ربیع الثانی1329. مهدی ابوطالبی: استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). تاریخ - سال دهم، شماره دوم، پیاپی 35 انتهای متن/
94/06/25 - 05:58
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 71]
-
اقتصادی
پربازدیدترینها