محبوبترینها
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1840340520
وقف در کشور يمن
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
وقف در کشور يمن نويسنده: محمد حسن معصومي، قاضي اسماعيل بن علي اکوع مقدمهمسألهي اوقاف اسلامي، پيوسته از توجه خاص مسلمانان در همهي سرزمينهاي مسلماننشين بهرهمند بوده؛ زيرا منابع تازهي آن پياپي وجود داشته است و هرگز متوقف نميشود؛ همچنان که اهداف نهايي آن نيز از زماني که خداوند متعال آيهي (يا ايها الذين آمنوا أنفقوا من طيبات ما کسبتم و مما اخرجنا لکم من الأرض) (بقره، آيهي 267) و آيهي (لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون) (آل عمران، آيهي 92) را نازل فرموده به زمان خاصي محدود نميشود تا اين که خداوند، وارث نهايي زمين و ساکنان آن شود. مقصود حديث شريف از «صدقهي جاريه»، به نظر بسياري از عالمان، همين اوقاف اسلامي است. راستي هم که لبيک گويي مسلمانان به اين پيام الاهي بس پرشتاب بود؛ آن طور که از درآمدهاي حلال خويش استفاده، و به انجام کارهاي نيک اقدام کردند و از اموال و درآمدهاي حلال خود ميزاني را به اعمال خيريه اختصاص دادند و هيچ گاه باب خير و نيکي را که نفع مسلمانان در آن است، بسته نگه نداشتند و پيوسته براي استمرار و سودمندي آن، داراييهايي را وقف کردند تا جايي که وقف، جايگاه ويژهاي را در فقه اسلامي به خود اختصاص داده است؛ چرا که درآمدهاي آن در مقايسه با مصارفش فزونتر است و هرگز قطع نميشود. مسلمانان با اين درآمدها، مساجد، تأسيسات، کاروانسراها، مدارس، حوزههاي ديني و منازل (جمع منزله، کلمهاي است که در مصر، رواق ناميده ميشود و براي اسکان دادن جويندگان دانش اختصاص يافته؛ آنهايي که براي آموزش ديدن از روستاهايشان به شهر ميآيند و طي مدت تحصيل به مهاجران شهرت مييابند). همين طور بناي سقاخانههايي مربوط به مسجد براي نوشيدن آب که کنارشان حوض بزرگي نيز براي آب خوردن حيوانات در نظر گرفته شده و اينها در شهرها و بازارهاي عمومي که در طول سال به طورمنظم در باديهها و مناطق گوناگون برپا ميشود، بنا شده، و نيز ساختن سبل (جمع سبيل که در مناطق يمن به صبل و در جاهاي ديگر به درم شهرت دارد) تا در جادهها و کورهراهها براي حفظ مسافران و نيز سرپناه ايشان در هنگام ريزش باران باشد يا براي اين که دمي بياسايند و خستگي سفر را از تن بزدايند (منزلگاهي براي استراحت) و کنار آنها مواجل (مناهل) است (مواجل، جمع ماجل، به نام صريح به معناي منبع آب معروف است)، و غير از اينها کروف (جمع کريف) يعني گودالي کنده شده در زمين يا حفر شده در تخته سنگ بزرگي است که براي استفاده از آب باران پس از جمع شدن در آنها تعبيه شده، همين طور آرايش کردن زمين براي اين که آمادهي رويش گياه شود تا گاو و گوسفند و ديگر چارپايان در آن بچرند و نيز تخت کردن راههاي ناهموار و نگهداري تأسيسات عمومي و تأمين کساني که آنها را ميگردانند و سرانجام موقوفات موارد ذکر شده تا غرض از بنا نهادن و آباد کردن آنها حاصل آيد. از جمله مواردي که دربارهي مسائل گفته شده قابل ذکر است، مطلبي است که عماره بن علي يمني متوفاي سال 569 قمري در کتاب خود (المفيد في اخبار صنعاء و زبيد) صفحهي 71 ميآورد که حسين بن سلامي از جمله موالي دولت زياديه بود و مساجد و منارههايي بنا نهاد و در مناطق باير و دوردست، چاههايي را حفر کرد و کنار جادهها از حضرموت تا مکهي مکرمه علامتها و ستونهاي ويژهاي را براي مشخص کردن فاصلهها و مايلها و فرسنگها برپا کرد و موقوفاتي نيز براي آنها در نظر گرفت که براي نگهداري و حفظ آنها کفايت ميکرد. از ديگر موارد موقوفه، مواردي است که براي کمک به مردان مجرد و عفيفي که نتوانستهاند ازدواج کنند در نظر گرفته ميشود تا به منظور پيشگيري از در افتادن در حرام، به آنها پرداخت شود، براي مثال براي اين کار، برخي زيورآلات وقف شده به صورت عاريه به عروسي داده ميشود که او و همين طور داماد، توان مالي خريدن آن را براي آراستن و زينت دادن عروس هنگامي که به خانه بخت فرستاده ميشود ندارند، وهمچنين از موارد وقف، مواردي است که به آن وقف دواوين (جمع ديوان) گفته ميشود و آن مخصوص اطعام دادن به غريبهها مثل در راه ماندگان (ابن السبيل) و کساني است که فرا آمدن شب ايشان را از ادامهي سفر بازدارد و نزديک محل اقامت قومي ديگر توقف کرده باشند. اينها به آن دواوين ميآيند و در ديوان که پيشتر براي پذيرايي چنين افرادي مهيا شده جاي ميدهند و آن طور که شايسته است، آنها را مورد پذيرايي و مهماننوازي قرار ميدهند. ديگر از موارد وقف، اطعام ميهماناني همچون عالمان و فاضلان براي مدت زمان غير معين است و همين طور وقف اموالي که اختصاص داده شده به تعمير ادوات کشاورزي صنعتي شده همچون گاو آهن و ابزارهاي مربوط آن، چنانچه به سبب استفادهي فراوان خراب شده باشند؛ البته اين در زماني است که صاحبان آنها توان پرداخت هزينهي تعمير آن را نداشته باشند، و نيز از موقوفات، موردي است که بنا به نظر فرزند ارشد واقف، وقف مساجد جبريه ميشود. سرپرستي اين مساجد بر عهدهي خانوادهي واقف است، بنابراين از موقوفات آن، بخشي را صرف نيازمنديهاي مسجد، و بقيه را ميان ورثه تقسيم ميکنند. از ديگر موارد وقف، مالي است که واقف آن را صرفا براي فرزندانش که مشغول تحصيل هستند در نظر ميگيرد تا تحصيل علم در خانوادهي آنها موروثي و پيوسته ادامه داشته باشد. بدين ترتيب، هيچ کدام از آنها تا زماني که عالم نشود، بهرهاي از اين مال نخواهد داشت؛ از اين رو ورثه به تحصيل علم روي ميآورند، و حتي فردي از ايشان که به درس خواندن تمايلي از خود نشان نميدهد نيز در عين ناخوشايندي درس ميخواند تا از اموال موقوفهي جدش براي اين امر محروم نشود؛ به ويژه اگر جز اين مال موقوفه، چيزي براي گذران زندگي نداشته باشد. از ديگر موارد وقف، موقوفات درماني است. اين موقوفه براي درمان بيماريهاي خطرناکي مثل جذام و امثال آن در نظر گرفته شده؛ البته موارد بيشمار ديگري از موقوفات مبارکه نيز وجود دارد که در دنياي امروز ديگر به آنها نيازي نيست؛ چرا که مردم با آمدن وسايل نو زندگي همچون حمل و نقل (ترابري) و لوله کشي آب به منازل و مؤسسات و بهرهبرداري آسان از آنها ديگر به موقوفات مربوط به اين موارد نيازي ندارند؛ از اين رو چنين موقوفاتي به ديگر مصارف مورد نياز اختصاص داده ميشود؛ بنابراين، محل مصرف اوقاف خيريه بسيار متنوع و متعدد است؛ اما بايد گفت: سودمندترين و پرثمرترين آنها مواردي است که به منافع عمومي مردم مربوط باشد؛ يعني مواردي که مردم هيچ زماني از آنها بينياز نخواهند شد و پيوسته نيازمند آنها هستند. نکتهي قابل توجه اين است که بسياري از موقوفات مناطق شمالي يمن مختص قاريان قرآني است که در مساجد مشهور و ويژهاي قرائت دارند. اين موقوفات، ويژهي جامع بزرگ صنعا و جامع امام الهادي در صعده و ديگر مساجدي است که براي ساکنان مناطقي که اين مساجد آن جا قرار گرفته، قداست خاصي دارند، و اين در حالي است که ميبينيم اغلب موقوفات مناطق جنوبي و همين طور منطقهي تهامه و حضرموت، وقف قاريان قرآن براي اولياء الله و صالحان است؛ مانند وقف ابن عدوان که مشهورترين است و همين طور وقف رفاعي و عيد روس و ابي بکر سالم و... اوقاف معروف يمن وقف کبير اين وقف به طور عام، ويژهي مساجد است؛ يعني براي ساختن و رسيدگي به مساجد و تعويض فرشها و زيراندازها و تأمين روشنايي و آب رساني به قسمتهاي گوناگون آنها و همين طور تأمين مالي متصديان ادارهي اين تأسيسات و مؤذنها و امامان (ائمهي) جماعت و خطباي آن جاست. آنچه مخصوص مساجد «صنعا» است، وقف داخلي ناميده ميشود که خود سازمان خاصي به نام نظارت (سرپرستي) بر موقوفات داخلي دارد. همچنين متصدي ادارهي امور اين سازمان ناظر (سرپرست) وقف داخلي ناميده ميشود. آنچه شامل اوقاف مساجد است يعني آنچه ائمه در يمن بر آن سرپرستي داشتند، وقف خارجي ناميده ميشود و سازمان اداري آن را سرپرستي وقف داخلي مينامد. اين ادارهي سرپرستي (خارجي و داخلي) بعد از اواخر دوران امام احمد بن يحيي حميدالدين (متوفاي 1382 ق / 1962 م) تحت ادارهي سرپرستي واحدي قرار داده شد که وزارت اوقاف عمومي ناميده ميشد. در عين حال، وقف داخلي و وقف خارجي همچنان مستقل از يکديگر نگه داشته شدند. اين تقسيمبندي صرفا از باب نامگذاري (اسما)، موقوفات زبيد را نيز شامل ميشد؛ بنابراين، وقف داخلي همان وقف بزرگ (الوقف الکبير) است که موقوفات موقت و خالص (دائم) را در برميگيرد. و درآمد آنها نيز خرج ائمهي جماعت مساجد وابسته به ادارهي اوقاف زبيد و همين طور خطيبان و مدرسان و قاريان قرآن و صحيح بخاري در جامع اشاعر ميشود. بخشي از آنها نيز براي کمک به نيازمندان و نگهداري مساجد و ترميم آنها و خدمات مساجد مثلا تأمين روشنايي و آب رساني و حقوق کساني که در آنها کار ميکنند و نيز به هزينهي نظارت بر موقوفات اختصاص داده ميشود. وقف خارجي و مصارفش همان مصارف وقف داخلي است که در ضمن، حوزهها (مدارس) علميه و طلاب ساکن آنها را که از خارج از يمن مثلا از سودان و سومالي و اتيوپي و هند براي تحصيل به زبيد ميآيند، تأمين مالي و خدمات رساني ميکنند. و اما در زبيد، يک نوع وقف ديگر هم هست که به وقف «کوائن» شهرت دارد. و بيشتر موقوفات آن از زمينها و املاک اميران دولت عثماني بوده که براي مدارس آنها در شهر زبيده و حومهي آن وقف شده است. يک سري زمينهاي موقوفه نيز مجهول المالک بودهاند که ساکنان مناطق نزديک به آنها پس از فروپاشي دولت عثماني بر آنها دست انداختهاند و بسياري از اين املاک در مسوده (دست نويس) امام مهدي بن احمدبن حسن (صاحب مواهب) متوفاي سال 1130 قمري و در مسوده مهدي عباس بن منصور حسين بن قاسم (متوفاي 1189) ثبت است. اين زمينها به دستور امام احمد بن يحيي از دست مالکان صوري آنها گرفته شده و نقشهبرداري آن صورت گرفته و حد و مرز آنها تعيين شده تا اطمينان حاصل شود که جزو موقوفات است. مساحت اين زمينها هفت هزار «معاد» است و معاد صد «لبنه عشاريه» و هر لبنه ده متر مربع است. به هر حال، امام احمد حکم به وقفي بودن اين زمينها داد و امر کرد خمس درآمد آنها به اوقاف و چهار پنجم آن به کشاورزاني که اين زمينها در دست آنهاست، داده شود تا دستمزد ايشان براي احياي آن زمينها و کشت و بهرهبرداري از آنها باشد. موقوفات عالمان و محصلان دين اسلام بيش از هر چيز دانش را مورد توجه قرار داده و مردم را به تحصيل آن تشويق کرده است. و اين به سبب ارزش والاي دانش و تحصيل علم در اسلام است، زيرا نخستين آياتي که بر رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) نازل شد، در اين باره است (اقرأ باسم ربک الذي خلق. خلق الانسان من علق. اقرأ و ربک الأکرم الذي علم بالقلم. علم الانسان ما لم يعلم). در حديث شريف آمده است که پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: خداوند خير هر کس را بخواهد، به او علم و فهم دين عطا ميفرمايد؛ از اين رو نيکوکاران با بخشايشگري انفاق ميکردند تا علاقهمندان به تحصيل در همهي سطوح و رشتهها را ياري کرده باشند. آنان اموالي را وقف چنين مواردي کردند تا رضاي خدا و اجر و ثواب الاهي را به دست بياورند؛ از اين رو عالمان و محصلان که سرگرم تعليم و تعلم در مساجد و جوامع هستند و اين، هم اکنون در مناطقي که بيشتر ساکنان آن از مذهب زيدي هادوي هستند، رايج است، موقوفات ويژهي خود را دارند که موقوفات محصلان ناميده ميشود، و هر سال يک يا دو بار پس از فصل درو در اختيارشان گذاشته مي شود، و از آن جا که اين موقوفات براي طلاب غريب و مستمند آن هم طي يک سال تحصيلي اختصاص دارد (سال تحصيلي هميشه از اول محرم آغاز تا ماه رجب ادامه دارد و طي دو ماه شعبان و رمضان تعطيل ميشود تا دوباره از اول ذيحجه آغاز شود)، از اين رو نيکوکاران شهرها و مناطق گوناگون نان روزانهي طلاب نيازمند را به اندازهاي که نياز ضروري آنها را برطرف کند، فراهم ميآورند؛ بنابراين، هر کدام از ايشان روزانه دو يا سه قرص نان يا بيشتر دريافت ميکنند. در ضمن از گذشته، عالمان و محصلاني که در مراکز علمي به تعليم و تعلم سرگرم بودند، اموال وقفي ويژهاي داشتند که طي هر ماه، در آن مراکز خرج آنان ميشد؛ همچنان که در برخي از آن مراکز روزانه، يک يا دو وعده غذا، يکي ظهر و ديگري پس از نماز عصر براي آنها طبخ ميشد. و اينها از گذشته تا همين اواخر يکي از عادات مردم بوده است و هم اکنون نيز در ناحيهي يمن سفلي و تهامه و حضرموت و ديگر مناطقي که مذهب شافعي در آنجا رايج است، به صورت سنت به آن عمل ميشود. همين طور کساني که سرگرم تحصيل يا تدريس در مدارسي بودند که اواخر قرن ششم هجري و در حکومت ايوبي (626 - 569) به دست ملک معز اسماعيل بن طغتکين بن ايوب (متوفاي سال 598 ق) بنا شدند. ملک معز به سال 549 قمري نخستين مدرسه را در زبيد بنا کرد، و از آن پس مدارس يکي پس از ديگري ساخته شد ؛ به ويژه در عصر دولت رسوليه (858 - 626) دانش چنان شکوفا شد که در سراسر تاريخ يمن نظير نداشت. حاکمان اين دولت و واليان و اميرانشان و ديگر دولتمردان و حتي زنان بني رسول و کنيزان و غلامانشان همين طور برخي عالمان متمول در ساختن اين مدارس به ويژه در دو شهر «تعز» و «زبيد» و در ديگر شهرها (اما کمتر از دو شهر مذکور) هر کدام در حد توان با يکديگر رقابت ميکردند و اموالي را به آن مدارس اختصاص ميدادند تا مخارج مدرس و همينطور مديراني را که متولي مدرسه آنها را برميگزيد تأمين کند. قسمتي نيز به طلاب اختصاص داده ميشد که باز هم واقف، تعداد آنها را معين ميکرد. بقيه نيز صرف خدمات، سرويسدهي و حفظ و نگهداري و مرمت و ديگر نيازمنديها و در حد لازم صرف افرادي ميشد که متصدي انجام اين خدمات بودند. اين وضع در روزگار دولت طاهريه (923 - 858 ق) که حاکمان و اميرانش طبق سنت دولت رسوليه عمل ميکردند ادامه يافت؛ يعني آنها نيز در «جبن» و «رداع» و «مقرانه» مدرسههايي بنا، و به نوسازي مدارس و مساجد قديم شهر «زبيد» و ديگر شهرها اقدام کردند (المدارس الاسلامية في اليمن / اسماعيل بن علي الاکوع) سپس عثمانيها سر کار آمدند. آنها براي نخستن بار در سال (1045 - 945 ق / 1635 - 1538 م) بر يمن حکومت کردند. برخي واليان ايشان مدارسي در صنعا و زبيد و ديگر مناطق ساختند. تعدادي تأسيسات عمراني و زمينهاي کشاورزي را براي ادارهي امور و نگهداري آنها و مخارج دستاندرکاران خدمات آن مدارس وقف کردند که امروزه به کوائن شهرت دارند و پيش از اين نيز به آنها اشاره شد. اوقاف ترب جمع تربت و آن موقوفاتي است که به ترب (جمع تربت) يا مراقد اولياء الله و صالحان و بزرگان اختصاص داده شده. اين موقوفات براي رسيدگي به آن مرقدها و نظارت بارگاه و صحن و سراي آنها و روشنايي و دود کردن عود در گوشه و کنارشان به مناسبتهاي ديني گوناگون در نظر گرفته شده تا آمادهي پذيرايي از زائران باشد که به آن جا ميآيند؛ باشد که آنها نيز نذورات خود را به سرپرستي و خدام آن جا تحويل دهند، و نيز براي کساني که در آن مرقدها مينشينند و به نيت ثواب رساندن به مدفون آن مرقد، قرآن تلاوت ميکنند. بعد امام متوکل يحيي بن محمد حميدالدين (متوفاي 1367 ق / 1948 م) دستور داد همهي اين اموال را ضبط کرده، در کارهاي بهتر و ضرورتر به مصرف برسانند، آنگاه براي اين کار دايرهي ويژهاي به نام «سرپرستي اوقاف مرقدها» تأسيس، و فردي را درجايگاه سرپرست براي ادارهي امور آنجا و انجام کارهايش تعيين کرد. از آن پس، موقوفات مذکور صرف نيازمنديهاي «المدرسة العلمية» ميشد؛ مدرسهاي که امام يحيي (سال 1344 ق / 1936 م) تأسيس کرده بود. همين طور بخشي از اموال مذکور را به صورت مستمري به استادان، طلاب، مديران و ديگر کارکنان مدرسه ميپرداختند و بقيهي آن نيز صرف اطعام طلاب ساکن در آنجا ميشد. پس ازآن، امام يحيي دستور داد اوقاف و ديگر اموالي را که طبق وصيت صاحبانش ميبايست در امور خيريه صرف ميشد و خود انواع گوناگون و مصارف متعدد داشت، ضميمهي دايرهي سرپرستي اوقاف مرقدها (ترب ) کنند، و موقوفاتي را که مورد مصرفش عملا وجود ندارد و واقف آن نيز معلوم نيست به آن منضم کنند. همين طور طبق دستور او، اموال مکارمه (فرقهاي از اسماعيليه) به سرپرستي مرقدها (ترب) سپرده شود. امام يحيي، اين اموال را پس از سرنهادن عبدالله علي مکرمي به فرمان او ضبط کرد. عبدالله پيش از آن، فرمان امام سرپيچيده، شورش کرده بود. امام احمد بن يحيي حميدالدين نيز در دوران ولايتعهدياش (1352 ق / 1933 م) در «صعده» همين کار را کرده بود. او دو ثلث اوقاف مرقدها (ترب) امام هادي يحيي بن حسين (متوفاي 288) در «صعده» را در اختيار طلاب علوم ديني و استادانشان که در جامع الهادي در صعده به تحصيل و تدريس مشغول بودند قرار داد. وي چنين برنامهاي را در استان «حجه» نيز اجرا کرد بدين ترتيب که اوقاف مرقدها (ترب) را به محصلان و استادان جامع شهر حجه اختصاص داد. همين طور اوقاف مرقدها در ناحيهي «تعز» را در اختيار مدرسهي «الاحمديه» قرار داد. بعد در دوران جمهوريت، اوقاف مرقدها (ترب) در حوزهي وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت؛ اما بسياري از آن را نيز برخي چپاولگران به يغما بردند. اوقاف صوافي صوافي، جمع «صافيه» و عبارت از املاکي است که حاکمي پس از چيره شدن بر رقيب خود در جنگ از چنگ او بيرون ميآورد و ضبط و مصادره ميکند؛ همچنان که بر املاک شخصي خود او نيز دست مياندازد؛ به ويژه اگر مذهب او با مذهب حاکم پيشين مغاير باشد. به هر حال، اين اموال اگر در يک مکان معين باشد، «صافيه» و چنانچه در جاهاي گوناگون باشند، «صوافي» تلقي ميشوند؛ اما به طور کلي به آنها صافيه (اموال ضبط و مصادره شده) ميگويند. گاهي نيز به اسم شخص که آنها را تيول خود کرده، نامگذاري ميشود؛ ولي به سبب شهرت لفظ «صافيه» به طور معمول به همين اسم ناميده مي شوند. در يمن تعداد فراواني از اين «صوافي» هست که به طور معمول از راههاي غير شرعي و صرفا به اين ادعا که از آن حاکم غاصبي بوده به تملک درآمده است. بيشتر صوافي در منطقهي «النادره» و «رداع» و توابع آن دو قرار دارد. بعضي نيز در ناحيهي «خبان» است. اکثر اين صوافي از داراييهاي حکومت طاهري (923 - 858 ق) بوده که بسياري از آنها را در اختيار مدارسشان گذاشته بودند؛ اما حاکمان بعدي، آنها را ضبط و مصادره کرده و بنابراين، جزو صوافي قرار داده بودند که هنوز برخي از آنها نامهاي اصلي خود را دارند؛ مانند صافيهي «قهلان» در ناحيهي عمار از توابع منطقهي النادره. با اين حال، يکي از حاکمان، در گذشتهي نزديک تصميم گرفت يکي از مدارس ايشان را خراب کند به اين ادعا که بنا کنندگان آنها کافران تأويل بودهاند؛ بنابراين، ساختن مدارس به قصد قربت به خداوند نبوده؛ اما يکي از افراد مخلص و خداترس جلو او ايستاد و به وي دربارهي فرجام چنين عملي هشدار داد، و آيهي شريفهي (فمن أظلم ممن منع مساجد الله ان يذکر فيه اسمه و سعي في خرابها) (بقره، آيهي 114) را بر او تلاوت کرد، و تأکيد ورزيد که اين، هم مدرسه و هم مسجد است. اين بود که حاکم مذکور با اينکه برخي کنگرههاي مدرسه را خراب کرد، از ادامهي تخريب آن خودداري ورزيد تا سوگندش را گشوده باشد. برخي صوافي معروف در يمن عبارتند از: صافيهي امام قاسم عياني (متوفاي 393 ق) اين صافيه در وادي «مذاب» در زمين «آل عمار» از سرزمين صعده است. صافيهي «رخمان»، صافيهي «ذي بهلان»، صافيهي «بيت المهدي»، اينها همه در منطقهي «آنس» قرار دارند، به جز صافيهي «بيت المهدي» که در «أرحب» است و صافيهي «مهدي احمد بن حسن» (متوفاي 1094) در «الغراس» و صافيهي «بيت المنصور» در «سنحان». اوقاف حرمين شريفين حقيقت اين است که نيکوکاران، هيچ گاه کارهاي خداپسندانه و اعمالي را که رضا و قربت الاهي در آن است فرو نگذاشتهاند. از جملهي اين کارها، وقف براي حرمين شريفين است که خود مجال گستردهاي دارد؛ چرا که هيچ منطقهاي در يمن يافت نميشود؛ مگر اين که در آن جا موقوفهاي براي حرمين شريفين درنظر گرفته شده، و بيشتر آنها در استان تهامه و به ويژه ناحيهي زبيد، همين طور در استان «اب» در محلي به نام «حمام خاص به حمام مکه»، قرار دارد. اين اوقاف، ادارهاي جداگانه از ساير اوقاف داشت که امام يحيي بن محمد حميدالدين آن را تأسيس، و براي آن سرپرستي تعيين کرده بود. سرپرستان اوقاف در استانهاي يمن و شهرستانها ونواحي گوناگون، يک هشتم درآمد اوقاف حرمين را در مناطق خود گرد ميآورند و براي سرپرست اوقاف حرمين در صنعا ميفرستادند تا ساليانه به ادارهي حرمين فرستاده شود؛ ولي بعد ارسال درآمد اين موقوفات متوقف شده؛ چرا که حکومت عربستان سعودي اموال فراواني به حرمين شريفين اختصاص داد که موقوفات اندک يمن در برابر آنها چيزي به شمار نميآمد؛ زيرا هرگز نيازمنديهاي عمدهي حرمين را تأمين نميکرد. از آن پس ادارهي اوقاف حرمين يمن در وزارت اوقاف کشور ادغام شد. با اينکه وقف کنندگان اصرار داشتند املاکي که به طور مطلق يا مشروط وقف کرده بودند، هيچ وقت در معرض خريد و فروش قرار نگيرد و بخشيده يا به ارث گذاشته نشود (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علي الذين يبدلونه ان الله سميع عليم) (بقره، آيهي 181) آري، خدا شنواي داناست، در عين حال و با وجود بيم دادنهايي که دربارهي عذاب ترسناک الاهي و به سبب اين گونه حرمتشکنيها هشدار ميداد، باز بسياري از اين موقوفات حيف و ميل شد و برخي افراد نابکار حريم موقوفات را شکستند. آنها با ترفندهاي گوناگون و با حقهبازي کوشيدند اموال مذکوررا غيرموقوفه معرفي کنند، و براي اين کار با اقدامهاي به ظاهر شرعي، اما اغلب غير شرعي وارد عمل شدند. متأسفانه اين اقدامها نه فقط از مردم عادي سر ميزد، بلکه برخي حاکمان نيز دستاندازيهايي به آن موقوفات داشتند، براي مثال، مورخي به نام «عبدالرحمن بن علي الربيع (متوفاي 942) در دو کتابش «بغية المستفيد 373» و «قرة العيون 471 » سبب فروپاشي دولت سلطان پيروز عامر بن عبدالوهاب (متوفاي 923) را سهل انگاري و بيحرمتي او دربارهي موقوفات ذکر ميکند و ميگويد: در حکومت سلطان عامر بن عبدالوهاب، هيچ عملکرد ناپسندي وجود نداشت، جز اين که وي متعرض موقوفات پيشينيان شد و در اين زمينه با فقيهان به ستيز و مخالفت برخاست، و گمان ميکنم همين عامل مهمي بود که حکومتش را بر باد داد و هر چه درکف داشت، از وي ربود. اين مورخ در ادامه ميگويد: من براساس وظيفهي ديني خود، پادشاهان و سلاطين و ساير متنفذان را نصيحت و سفارش ميکنم متعرض وقف و دستاندرکاران وقف نشوند تا ناکام نمانند و سياه بخت نشوند و اهل و مالشان بيصاحب نماند. (فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيبهم فتنة أو عذاب اليم) (نور، آيهي 63) و لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم، و در پايان ميگويد: و درهمين خصوص براي کساني که خواهان نصيحته باشند به «شعر» گفتهام:(1)اي يار عزيز! بهتر و شايستهتر آن است که دربارهي وقف و اوقاف سخن مگويي؛ زيرا ما هيچ گاه فردي نديديم آن را در اختيار بگيرد (تصرف کند) و رستگار شود؛ از اين رو بسياري از آنچه زماني جزو موقوفات بود، به اموال آزاد (غير وقفي) مبدل شد؛ براي مثال «وادي صنباب» از توابع ناحيهي «تعز» از اين موقوفات که ملک معزالدين اسماعيل بن طغتکين بن ايوب (متوفاي رجب سال 598) آن را وقف مدرسه «السيفية» کرد ؛ مدرسهاي که آن را در «تعز» به خير پدرش سيف الاسلام طغتکين (متوفاي سال 593) بنا نهاد و بعد باقيماندهي استخوان او را آورد و آنجا دفن کرد. به هر حال، وادي مذکور از قيد وقف آزاد شد و به تملک افراد متفرقه ساکن در آن ناحيه درآمد و چيزي که نشان دهد روزي اين زمين موقوفه بود، از آن باقي نماند. مدارس پادشاهان و سلاطين دولت رسولي (الدولة الرسوليه) نيز چنين وضعي يافت؛ به طوري که امروزه فقط دو مدرسه از آنها باقي مانده که عبارتند از مدرسهي «اشرفيه» و مدرسهي «معتسبية» در حالي که مدارس آنها که دهها مورد برآورد ميشد، در نتيجهي سهل انگاري عمدي و بيتوجهي، حتي خرابههاي آنها نيز محو شد و موقوفاتش به يغما رفت. خلاصه از اوقاف آنجا مقدار بسيار اندکي ماند که در وقفيه نيز در دورهي جمهوري از غصب و تجاوز برخي دولتمردان و متنفذان مصون نماند. آنها ديدند هيچ کس نيست که آنان را از غصب اين موقوفات بازدارد؛ و از اين رو از سر بيديني به اراضي نواحي «جند» و نواحي تابع استان «تعز» و ديگر مناطق دست انداختند و آنها را غاصبانه به تصرف خود درآوردند و تا امروز نيز موقوفات در معرض چپاول و غارت است؛ حتي موقوفات ويژه نيز با حيلههاي شرعي غيرموقوفه نشان داده شدند، و به تملک افراد درآمدند. به هر حال، غارت و چپاول اوقاف خود نشاندهندهي سست همتي و بياعتنايي بسياري از ثروتمندان است که ديگر املاک خود يا دست کم بخشي از آنها را به کارهاي خير و خداپسندانه اختصاص نميدهند تا جايي که امروزه هيچ کس را نمييابي با آن روح بخشندگي که ويژگي بارز زمانهاي گذشته بود، مال خود را وقف کند يا به کارهاي خير اختصاص دهد. در عين حال و با همهي بيحرمتي که در گذشته و اکنون به موقوفات شده، انسان گاهي احساس خشنودي کامل ميکند؛ آنگاه که ميبيند تعدادي مراکز خيريه، مساجد و مؤسسات ديني هر چند کم اينجا و آنجا تعمير و ساخته ميشودو اغلب منحصر به ساخت مساجد است که تازه در بسياري از آنها به جز در موارد نادر، هيچ موقوفهاي براي تعميرات و نگهداريشان در نظر گرفته نميشود . و لله الامر من قبل و من بعد. پي نوشت : 1-يا صاحبي لا تکلم في الوقف أوليو أصلحفاننا ما رأينا شخصا تولاه أفلح.منبع: ميراث جاويدان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 20790]
-
گوناگون
پربازدیدترینها