واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: شهادت امام رضا(ع) تسلیت باد

تاریخچه ضریح منور امام رضا(ع) خداوند در قرآن كریم در وصف خانههایى مىفرماید: «فى بیوت اذن الله ان ترفع و یذكر فیها اسمه». در خانههایى كه خداوند رخصت فرمود تا بلندى مقام و شهرت آوازه گیرند و در آنها خداوند را یاد كنند. ضریحها و بقاع متبركه امامان معصوم، از جمله این خانههاست كه از مشرق آنها، انوار پر فروغ جمال الهى، اقلیم دلهاى مستعد و عاشق را روشنى و حرارت مىبخشد، و حیات و طراوت مىدهد. در كتب لغت، ضریح خشك و بى روح تعریف شده است. «خانه چوبین و مشبك یا از مس و نقره و جز آن كه بر سر قبر امامى یا امامزادهاى سازند». اما در نگاه زائران و شیفتگان، ضریح رمزى از دلدادگى و عشق و آشنایى است. ضریح افسونگر نگاهها، رمز آشنایىها، محرم رازها، برق چشمها و تكیهگاه دستها و سرزمین اشكهاست. ضریح چشم انداز نگاههاى مشتاقانى است كه دلهاى آگاه، از پنجرههاى آن، افق دور دست آشنایى و صمیمت را مىنگرند. ضریح منظر جانهاى امیدوارى است كه دیدگان، از وراى آن فروغ سپیده دمان روشنى و رهایى را مىبینند. دستهاى نیاز، بسوى ضریح قامت مىبندند و در پنجرههاى آن خود را به توسل و طلب قفل مىزنند. دیدگان خسته به درخشش پر فروغ آن جلا مىیابند. و دلها به جذبه پر كشش آن بر مىآشوبند. در برابر ضریح مرز پیوند با ملكوت، دیوارهاى پیوند با ملكوت، دیوارهاى جدایى همه به یكبار فرو مىریزد و دلها و عقده مىگشایند و نا گفتنىترین سخنان خویش را در هالههایى از رمز و راز با امام و مقتداى خویش در میان مىگذارند. روشن نمودن این مطلب كه از كدام زمان و دورانى ضریح شكل كنونى را یافت و بدین صورت ساخته و پرداخته شده است، بدلیل عدم وجود مستندات تاریخى و اختلاف گفتهها و ابهامات موجود در منابع و مآخذ تقریبا میسر نیست. ساخت ضریح همچون هر پدیده و مصنوع دست انسان از مرحلهاى آغاز شده، و با گذشت زمان سیر تحول و روند تكاملى خود را طى كرده تا به صورت فعلى رسیده است. مىتوان گفت سنگ بناى ضریح، همان سنگ مرقد نخستین، كه براى تعیین مدفن منور امام، بر زمین نصب شده بوده است. به مرور زمان سنگ مرقد منور ارتفاع و حجم روز افزون یافته، در مرحله بعد صندوق كه داراى حجم و ارتفاعى بیشترى است، بر فراز مرقد شریف قرار گرفته است. تاریخ آستان قدس از ساخت و نصب صندوقهاى متعدد خبر مىدهد، كه در فصلى جداگانه به شرح آنها خواهیم پرداخت. در مرحله بعد ضریح در حالى كه هم سنگ مرقد و هم صندوق را در بر دارد ساخته شده است. بنظر مىرسد دو عامل، علت عمده این تحول و تطور بوده است. - اداى احترام و توقیر و بزرگداشت شأن امام. - رشد روز افزون زائران، و تمایل آنان به ساحت مقدس امام و توسل به ذیل عنایت آن حضرت مناسب است. قبل از ورود به مباحث مختلف، ضریح و تاریخ و انواع آن در مقدمه مبحث به مشاهدات توریست معروف جهان اسلام یعنى ابن بطوطه، كه در سال 734 از طوس و آستان قدس رضوى دیدار داشته و در كتاب خود بنام «تحفة النظار» به آن پرداخته اشاره داشته باشیم. مشهد مكرم امام رضا(ع) قبههاى بزرگ دارد، قبر امام در داخل زاویهاى است با مدرسهاى و مسجدى در كنار آن، و این عمارتها همه با سبكى بسیار زیبا ساخته شده و دیوارهاى آن كاشى است. روى قبر صندوق چوبى قرار دارد كه سطح آن را با صفحات نقره پوشانیدهاند. از سقف مقبره قندیلهاى نقره آویزان است. آستانه در قبه هم از نقره است و پرده ابریشم زردوزى بر در آویخته دامن بقعه با فرشهاى گوناگون مفروش گردیده است. این سخن و عقیده كه تا قبل از دوران صفویه، ضریحى بر مرقد منور امام نصب نبوده قطعى است و برخى از آراء متفاوت حاكى از آن است كه بعضى تعبیر ضریح را براى صندوق به كار بردهاند. از زمان صفویه تا كنون تعداد چهار ضریح بر مرقد منور امام جاى گرفته است.

ضریح اول اولین ضریح، ضریحى چوبى و تسمههاى فلزى، با پوشش طلا و نقره بوده است كه در اواسط قرن دهم یعنى در دوران شاه طهماسب صفوى به سال 957 ه.ق ساخته و بر روى صندوقچه چوبى نصب شده است. در كتیبه دور این ضریح سوره «هل اتى» بخط ثلث شیوا مكتوب بوده و در كتیبه طلایى سر در ضریح، تاریخ نصب آن ضریح به شرح ذیل نوشته بوده است. به توفیق الهى و تأیید پناهى و ائمه معصومین صلواة الله علیهم اجمعین، طهماسب بن اسماعیل از صفوى موضع این محجر طلا در این موضع عرش اعتلا موفق و مؤید گردید. (سنه 957) در سال 998 عبد المؤمن خان ازبك، پس از قتل عام مردم خواهان، ما یملك و اموال آنان را به یغما مىبرد، در این غارت بخشى از اموال آستان مقدس هم چون قندیلهاى طلا، كتب و قرآنهاى نفیس خطى از جمله قطعه الماس و به درشتى یك تخم مرغ و میل طلایى كه به فرمان شاه طهماسب بر فراز ضریح مطهر نصب بوده است همراه تعدادى از فرشهاى آستان مقدس به تاراج، و به هرات و بخارا برده مىشود. در سال 1311 كه صندوق طلاى مرقد منور عوض مىشود، بدلیل فرسودگى پایهها، ضریح مذكور برچیده شده، طلا و نقره و جواهرات آن از چوبها جدا و به خزانه مقدس منتقل مىشود. ضریح دوم ضریح مرصع فولادى، معروف به ضریح نگین نشان است، كه در سال 1160 ه.ق به آستانه مقدس تقدیم و نصب شده است. بر اساس شواهد تاریخى، واقف ضریح، شاهرخ فرزند رضا قلى میرزا فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسین صفوى است. ضریح نگین نشان كه اكنون در زیر ضریح كنونى جاى دارد از فولاد ساخته شده داراى قبههاى مزین به یاقوت و زمرد است، بر هر یك از قبههاى مربع مشبك آن كه تقریبا به دو هزار قبه مىرسد روى صفحه طلاى ضخیمى چهار قطعه یاقوت و یك زمرد نصب شده است. در كتیبهاى كه بالاى در ورودى ضریح بخط نستعلیق وجود دارد چنین آمده است: «نیاز رحمت ایزد مستعان و تراب اقدام زوار این آستان ملك پاسبان، سبط سلطان نادر شاهرخ شاه الحسینى الموسوى الصفوى بهادر خان بوقف و نصب این ضریح و قبههاى مرصع چهار گوشه ضریح مقدس مبارك موفق گردید، سنه 1160 قمرى». در زمان تولیت میرزا سعید خان براى مصون ماندن نذورات و جواهرات داخل ضریح مطهر شبكه و پوشش مطلایى روى ضریح منور قرار مىگیرد. ضریح سوم در عصر سلطنت فتحعلى شاه قاجار ضریحى فولادى و ساده به ابعاد 3*4 و ارتفاع 2 متر، ساخته و روى ضریح نگین نشان نصب مىشود. سقف این ضریح با چوبهایى كه با ورق طلا، طلاب كوب شده بود پوشش یافت، و در طرف پایین پاى مبارك در مرصع تقدیمى فتحعلى شاه قاجار نصب شده بود. یك طوق طلاى جواهر نشان در وسط و دو گلجواهر نشان در دو طرف آن قرار داشت، این ضریح تا پایان نیابت تولیت دكتر سید فخر الدین شادمان برجا بود. در سال 1330 شمسى نائب تولیت وقت آقاى سید جلال الدین تهرانى تصمیم مىگیرد كه این ضریح را برچیده و به جاى آن ضریحى از طلا و نقره ساخته نصب كند، نقشه هاى اجرایى و مقدمات كار آماده مىشود. اما به دلیل دگرگونى اوضاع عمومى و اجتماعى كشور كار معوق مىماند . ضریح چهارم چهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به (شیر و شكر) است كه در سال 1338 خورشسیدى ساخته شده و پس از برداشتن ضریح سوم و انتقال آن به موزه روى ضریح نگین نشان نصب مىشود و اكنون بر روى سقف ضریح از داخل این دو بیتى نوشته شده: هاتفى وصف این ضریح بگفت عجـــــــز الصانعون عن صفتك بهر تاریخ دور معنى ســـــفت ما عرفــــــــــناك حق معرفتك كه به حساب ابجد از مجموع حروف مصراع چهارم عدد 1379 ق بدست مىآید كه تاریخ نصب ضریح مىباشد. ضریح پنجم ضریحى است یك پارچه و داراى صلابت و استحكام و تمامى گلبرگها و نقشهائى كه در آن بكار رفته است داراى بار فكرى و فرهنگى و منتقل كننده پیام نظام مقدس جمهورى اسلامى است. ضریح جدید، زیور سوره مباركه یاسین و هل اتى و اسماء و صفات الهى و با خط بسیار زیبایى آراسته شده است و قسمت داخلى آن نیز تماما خاتم كارى اصل است، در ضریح جدید مجموعهایى از اصلىترین و بدیعترین آفرینشهاى هنر اسلامى بكار رفته و برگ زرینى است در تاریخ انقلاب اسلامى. كار ساخت آن پس از پنج سال مطالعه و تحقیق و ارایه طرحهاى مختلف از اواخر سال 72 آغاز شد و نصب آن همزمان با آخرین غبار روبى كه در تاریخ 21/10/79 انجام شد آغاز گردید و چهل روز به طول انجامید .مراسم بهرهبردارى از آن با حضور مقام معظم رهبرى انجام گردید. بر گرفته از مجله هنر دینى ،شماره 6 تنظیم برای تبیان: پایدار جهت خرید کتب حکمت و عرفان کلیک نمایید.جهت خرید کتب اسلامی کلیک نمایید.جهت خرید نرم افزارهای اسلامی کلیک نمایید.جهت خرید نرم افزارهای تبیان کلیک نمایید.جهت خرید نرم افزارهای چندرسانه ای کلیک نمایید.جهت خرید اشتراک کتاب کلیک نمایید.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 385]