بررسي تحليلي عمليات كربلاي 5 و نقش آن در پايان جنگ (3)

واضح آرشیو وب فارسی:جمهوري اسلامي: بررسي تحليلي عمليات كربلاي 5 و نقش آن در پايان جنگ (3)
دكتر حسين علايي
دانشيار دانشگاه امام حسين
دلايل عدم موفقيت عمليات كربلاي4
طبيعتاً پيروزي و شكست در جنگ‌ها در هم آميخته‌اند. حتي قوي‌ترين ارتش‌ها هم گاهي شكست مي‌خورند و نمي‌توانند به اهداف برنامه ريزي شده خود، دسترسي پيدا كنند. ناكامي در هر عملياتي مي‌تواند تجربه موفق براي آينده باشد. عمليات كربلاي4 هم نتوانست به پيروزي برسد. دلايل زيادي براي اين عدم موفقيت وجود دارد كه پس از گذشت مدتها از انجام اين عمليات و جمع آوري اطلاعات بيشتر مي‌توان علل و عوامل ذيل را براي آن برشمرد.
الف ـ نَشت اطلاعاتي و هوشياري دشمن
تبليغات علني و گسترده ايران از طريق صدا وسيما و نمازهاي جمعه جهت بسيج نيرو، موجب شد تاعراق نسبت به عمليات آينده ايران بسيار حساس شود و تمام توان اطلاعاتي خود را براي يافتن منطقه عمليات بسيج نمايد.ارتش عراق توانست در جهت كسب آگاهي از وضعيت، گسترش و استعداد نيروهاي ايراني از طريق برخي افراد جاسوس و تجهيزات فني، فعالانه عمل نمايد.از اسفند ماه سال 1360 همكاري اطلاعاتي امريكا با عراق آغاز شد. اين همكاري اطلاعاتي دچار افت و خيزهايي بود تا اينكه با شكست ماجراي مك فارلين، ايالات متحده تصميم گرفت تا اطلاعات بدست آمده از طريق هواپيماهاي آواكس و ماهواره‌هاي فضايي درباره مواضع نيروهاي ايراني را در اختيار ارتش عراق قرار دهد.از سوي ديگر ارتش عراق از تجربه عبور نيروهاي ايراني از رودخانه اروند در عمليات والفجر 8 بهره برد و ضمن محتمل دانستن عبور نيروهاي ايراني از اروندرود، تدابير لازم را براي مقابله با آن انديشيده بود.
ب ـ آشكار شدن تاكتيك‌هاي قواي ايران
شيوه عبور از رودخانه و نحوه شكستن خط ساحل و چگونگي حمله رزمندگان ايراني به مواضع قواي ارتش عراق براي دشمن پس از عمليات والفجر 8 مشخص شده بود. ارتش عراق تيربارهايي را در ساحل اروند رود بكارگرفته بود و بطور مرتب با اين تيربارها آتش تراش بر روي سطح رودخانه اجرا مي‌كرد تا چنانچه غواصي در آب حركت مي‌كند نتواند به پيشروي خود ادامه دهد. با اين شيوه ارتش عراق موفق شد تا قايق‌هاي حامل رزمندگان را قبل از رسيدن به ساحل دور اروند مورد هدف قرار داده و منهدم نمايد.
نكات فوق را مي‌توان از عمده عوامل عدم موفقيت در عمليات كربلاي4 به شمار آورد. بدين ترتيب، عمليات يك روزه كربلاي4، بدون نتيجه قابل قبول و به منظور كم شدن تلفات خودي متوقف شد و از ادامه تك توسط ساير يگان‌هاي دنبال پشتيبان جلوگيري به عمل آمد. براي شناسايي، برنامه ريزي و طراحي عمليات كربلاي4، و نيز براي بازسازي و تجهيز لشكرها و تيپ‌هاي سپاه، بيش از هشت ماه وقت صرف شده بود تا آمادگي لازم براي اجراي عمليات بوجود آيد. از سوي ديگر براي انجام اين عمليات 270 گردان نيروي رزمي از سوي سپاه تدارك ديده شده بود كه به دليل متوقف شدن عمليات، حدود 210 گردان آن هنوز وارد عمل عليه دشمن نشده بودند.
اقدام منافقين
با توجه به آنكه سپاه پاسداران كار طرح ريزي و اجراي عمليات كربلاي 4 را انجام داده بود، عراق تصميم گرفت تا با كمك سازمان مجاهدين خلق، اقدامي را عليه سپاه در داخل كشور انجام دهد. با اين برنامه، همزمان با پايان يافتن عمليات كربلاي 4، منافقين در روز شنبه 6/10/1365 از طريق عوامل نفوذي خود، انبار مواد منفجره در پادگان شهيد بهشتي سپاه در تهران را مورد هدف قرار دادند كه باعث انفجار اين انبار شد.1 با سركوب منافقين در داخل كشور، ظرفيت عملياتي اين سازمان جهت انجام چنين اقداماتي در سال‌هاي آخر جنگ به شدت كاهش يافت.
اجلاس پنجم سازمان كنفرانس اسلامي
پس از پايان عمليات كربلاي4 آقاي شريف الدين پيرزاده دبيركل سازمان كنفرانس اسلامي در 8/10/1365 به ايران سفر كرد و طي ديدارهايي با مسئولين ايراني از آنها براي شركت در پنجمين اجلاس سران كشورهاي اسلامي در كويت دعوت به عمل آورد. ايران به دليل طرفداري كويت از عراق در جريان جنگ، تلاش داشت تا محل اجلاس را تغيير داده و به كشور ديگري منتقل نمايد. از سوي ديگر ايران معتقد بود كه در چنين كنفرانس‌هايي چيزي فراتر از تشريفات و كارهاي معمولي ديده نشده است و اميد زيادي به آنكه اين كنفرانس بتواند يك حركت جدي را براي پايان بخشيدن به جنگ انجام دهد نداشت. ايران معتقد بود كه اگر سازمان كنفرانس اسلامي از روز آغاز جنگ، متجاوز و مسئول اصلي شروع جنگ را معرفي مي‌كرد، هم جنگ زود تمام مي‌شد و هم اين سازمان يك شخصيت جدّي پيدا مي‌كرد. به هر حال وزارت خارجه موافق شركت رئيس‌جمهور در اين اجلاس نبود. مقامات ايراني معتقد بودند كه مقامات كويت آنقدر تحت تأثير عراق بوده و يا از اين كشور مي‌ترسند كه وقتي هواپيماي فرستاده مخصوص كويت به ايران مورد تعرض جنگنده‌هاي عراقي قرار گرفت و مجبور شد تا به شوروي فرار كند، حتي حاضر نشدند و يا جرأت نكردند كه سوءقصد عراق را اعلام كنند. ايران انتظار داشت تا كويت اين موضوع را درك كرده و مواضع خود را درباره جنگ تغيير دهد. به هر حال اجلاس كويت با حضور نمايندگان 46 كشور اسلامي و بدون حضور ايران در اواخر دي ماه 1365 تشكيل شد.2
طرح آزاد سازي نفت شهر
همزمان با عمليات كربلاي4 كه از سوي سپاه پاسداران انجام شد و به فاصله 48ساعت از آغاز اين عمليات، قرار بود نيروي زميني ارتش عمليات آزاد سازي نفت شهر را شروع كند. انجام عمليات در اين منطقه مي‌توانست جبهه جديدي را در غرب كشور به روي دشمن باز كند و قواي دشمن را تجزيه سازد تا تمام امكانات ارتش عراق در جبهه كربلاي4 در جنوب متمركز نگردد. آزادي اين منطقه مي‌توانست بخشي از خاك ايران را كه تا آن زمان در دست ارتش عراق بود آزاد كند اما ارتش نتوانست خود را براي اين عمليات آماده نمايد و عملاً يگانهاي نيروي زميني در اين مرحله وارد جنگ نشدند. در حين عمليات كربلاي 5 نيز قرار شد اين طرح به اجرا در آيد تا از فشار ارتش عراق در شلمچه و پنج ضلعي كاسته شود و پيشروي واحدهاي ايران به سمت شرق بصره تسهيل گردد، اما در عمل گرچه ارتش در 23/10/1365 عمليات خود را با 5لشكر آغاز كرد اما در شكستن و عبور از خط دشمن توفيقي نداشت و عمليات متوقف شد. بنابراين نفت شهر همچنان در دست دشمن باقي ماند.3 اسم اين عمليات كربلاي 6 نامگذاري شده بود. در اين جبهه نيز ارتش عراق، خط مقدم خود را با انواع ميدانهاي مين و ساير امكانات سدّ موانع پوشانده بود.
تحليل شرايط پس از پايان عمليات كربلاي4

با تجزيه و تحليلي كه از شرايط و وضعيت دشمن، صورت گرفت، اينگونه جمع بندي شد كه:رژيم صدام تصور مي‌كند كه عمليات كربلاي4 تنها عمليات بزرگ ايران در سال 1365بوده كه ناكام مانده است. بنابراين نيروهاي دشمن در آرامش نسبي بسر مي‌برند. با اطلاعات كسب شده از دشمن مشخص شد كه ارتش بعثي، اكثر فرمانده هان خود را به مرخصي فرستاده و خيالش از ادامه نبرد راحت شده است. به طوري كه گفته مي‌شد كه در برخي از يگان‌هاي دشمن تا 40درصد سربازان و نظاميان آن به مرخصي رفته‌اند. با توجه به اينكه دشمن به خاطر انجام عمليات كربلاي4 تمامي قواي احتياط خود را در منطقه عملياتي كربلاي4 و در جنوب اروند رود مستقر كرده بود، بنابراين چنانچه از سوي رزمندگان اسلام، عمليات جديدي در منطقه شلمچه صورت مي‌گرفت، انتقال اين نيروهاي دشمن به منطقه جديدِ درگيري، زمان بر مي‌بود و ارتش بعثي، حداقل به دو هفته زمان براي اين جابجايي، نياز داشت و نشان و علائمي حاكي از جابجايي اين نيروها به منطقه عملياتي كربلاي5 يعني محور شلمچه وجود نداشت.
روند تصميم گيري و برنامه ريزي انجام عمليات كربلاي 5
پس از ناكامي در عمليات كربلاي4، تصميم گرفته شد كه با انجام اقداماتي، به دشمن نشان داده شود كه عمليات اصلي سالانه ايران، همين نبرد بوده و آن هم به شكست انجاميده است. البته همين‌طور هم بود و دشمن هم درست فهميده بود. ولي ارتش عراق متوجه نشد كه ايران درصدد است كه از اين شكست و از اين عدم موفقيت، به عنوان مقدمه‌اي براي يك پيروزي جديد در طراحي عمليات آينده استفاده كند. تبليغات ايران هم در آن زمان، براي به اشتباه انداختن دشمن، اين عمليات را نبردي مي‌خواند كه ضربات مهلكي بر دشمن وارد كرده و آن را تهاجمي مهم و تعيين‌كننده به شمار مي‌آورد. سپاه در اين شرايط، بلافاصله خود را براي طراحي مجدد و اجراي عمليات، در نيمي ديگر از منطقه عملياتي نبرد كربلاي4 يعني از محور شلمچه تا كانال ماهي، خود را آماده كرد. عمليات كربلاي5، مرحله دوم و يا نيمه ديگر عمليات كربلاي4 بود. بلافاصله پس از پايان گرفتن عمليات كربلاي4، فرمانده كل سپاه سه تن از فرماندهان را به پايگاه هوايي اميديه كه فرمانده جنگ آقاي هاشمي رفسنجاني در آنجا مستقر بود اعزام و به ايشان اعلام نمود كه سپاه ظرف ده روز آينده در منطقه شلمچه وارد عمل خواهد شد گرچه در آن زمان بسياري از فرماندهان لشكرهاي سپاه، درباره موفق بودن يك عمليات گسترده در شلمچه دچار ترديد بوده و از سوي ديگر براي آماده كردن واحد‌هاي خود، نياز به زمان داشتن ولي بلافاصله پس از خاتمه عمليات، طرح چگونگي انجام مانور در منطقه شلمچه تعيين و به آنها اعلام گرديد. قرارگاه كربلا هم مامور شناسايي وآماده كردن منطقه شد.4 پس از ناكام ماندن عمليات كربلاي4، آقاي هاشمي رفسنجاني به عنوان فرمانده جنگ و آقاي محسن رضايي به عنوان فرمانده سپاه، اصرار داشتند تا از ظرفيتها و استعدادهاي پاي كار يگان‌هاي سپاه استفاده شده و عمليات ديگري فوري طرح ريزي و اجرا گردد. استدلال فرمانده سپاه براي انجام عمليات درمنطقه شلمچه اين بود كه مي‌توان از استعداد و توان رزمي آماده شده و از بستر سازي‌ها و آمادگي‌هاي ايجاد شده در يگانها براي انجام عمليات كربلاي4 كمال استفاده را در عمليات جديدكرد. عقبه يگانها در همين منطقه است ونيازي به جابجايي يگان‌ها و نقل و انتقال آنها به منطقه عمليات وجود ندارد.نيازي به اقدامات جديد مهندسي زمان‌بر جهت آماده شدن براي انجام عمليات وجود ندارد. دشمن تا حد زيادي از انجام عمليات در اين منطقه غافلگير مي‌شود. درفاصله زماني كوتاهي با عمليات كربلاي4 و با سرعت مي‌توان براي انجام عمليات آماده شد. راه كار جديدي ديگري هم جهت انتخاب منطقه‌اي مهم و اساسي غير از اين منطقه براي عمليات بزرگ در جبهه جنوب وجود ندارد. همچنين اجراي عمليات در منطقه شلمچه از نظر نظامي و سياسي ارزشمند و تاثير گذار در سرنوشت جنگ است واميد به موفقيت و پيروزي آن با توجه به غافلگيري نسبي دشمن تا حدود زيادي تضمين شده است. بنابراين مي‌تواند به عنوان يك عمليات بزرگ و سرنوشت‌ساز تلقي گردد. درآن شرايط، بجز فرمانده سپاه هيچيك از فرماندهان ديگر سپاه معتقد نبودندكه با عجله وسرعت، عمليات ديگري انجام شود.5 فرمانده جنگ طي جلسه‌اي در تاريخ 5 دي ماه سال 1365 در پايگاه هوايي اميديه كه با حضور اكثر فرماندهان مؤثر سپاه برگزار شد، وضعيت نيروهاي خودي را مورد بررسي قرار دادند. در اين جلسه اكثر فرماندهان در عين اعلام آمادگي براي اجراي عملياتي ديگر، نگراني خود را از عدم موفقيت جديدي در منطقه شلمچه بيان داشتند. تصميم گيري براي طرح ريزي و اجراي عملياتي ديگر، كار بسيار مشكلي بود. انجام عمليات در منطقه محدود شلمچه كه عمده قواي دشمن در آن مستقر بودند و عظيم‌ترين موانع و استحكامات دشمن در آن قرار گرفته بود، ابهامات فراواني را براي تصميم گيرندگان ايجاد كرده بود. از سوي ديگر، منطقه ديگري به جز محور شلمچه براي انجام عمليات آماده نبود و ارتش هم كه قرار بود پس از گذشت 72 ساعت از سپري شدن زمان عمليات كربلاي 4، در منطقه سومار دست به انجام عمليات بزند، نتوانست مأموريت خود را انجام دهد.6 بنابراين يا بايد تأخير چند ماهه‌اي جهت انجام عمليات بعدي مورد پذيرش قرار مي‌گرفت و يا اينكه براي پاسخ به فشارهاي دشمن و بدست گرفتن ابتكار عمل، مي‌بايستي عمليات جديدي انجام شود. عمده فرماندهان سپاه با انجام اين عمليات موافق نبودند ولي فرمانده كل سپاه معتقد بود كه بايستي اين عمليات بلافاصله در محور شلمچه انجام گيرد و در شرايط موجود، راه حلي غير از آن وجود ندارد. به هر حال تصميم نهايي بر عهده فرمانده جنگ بود. فرمانده سپاه براي قانع كردن ساير فرماندهان و نيز تصميم‌گيري نهايي، تلاش زيادي را به عمل آورد. بنابر گفته آقاي مهدي هاشمي در نهايت يك شب آقاي هاشمي رفسنجاني پس از اقامه نماز در زير آسمان، استخاره نمود و تصميم گرفت تا عمليات مورد نظر، در همين منطقه شلمچه انجام شود. ايشان آنگاه به سپاه ابلاغ نمود كه ظرف مدت يك هفته در اين منطقه، عمليات كربلاي 5 را انجام دهد. سرانجام با مشورتهاي بيشتر تصميم گرفته شد كه ظرف حداكثر دو هفته، عمليات كربلاي 5 با استفاده از آشكار شدن نقاط ضعف دشمن در جريان عمليات كربلاي4، طرح ريزي نهايي شده و به مرحله اجرا درآيد.
ضرورت انجام عمليات كربلاي 5
ناكامي در عمليات كربلاي4، به شكل نا مطلوبي موقعيت برتر جمهوري اسلامي ايران را كه با فتح فاو حاصل شده بود، تحت تأثير قرار داد. عدم موفقيت در اين عمليات، تأثير روحي فراواني در بين فرماندهان، بخصوص "فرماندهي جنگ" بوجود آورد. آنها متأثر از شكست عمليات، روحيات معنوي بيشتري پيدا كرده و عبادات خالصانه‌تري براي عمليات بعدي انجام داده و به خداوند بزرگ، توكل بيشتري مي‌كردند. اگر عمليات كربلاي4 كه بر آن، نام "عمليات سرنوشت‌ساز" نهاده بودند موفق مي‌شد، عملياتي به نام كربلاي5 در منطقه شلمچه، صورت نمي‌گرفت. معمولاً ناكامي‌ها، شكست‌ها، عدم پيروزي‌ها، مشكلات و پيچ و خم‌هاي موجود بر سر راه هر عمليات، برخي از رزمندگان و مسئولين جبهه‌هاي نبرد را "منفعل"، بعضي‌ها را "عصباني و ناراحت" و برخي را "به فكر فرو مي‌برد" و آنها را براي حركت و "اقدام آينده"، وادار به انديشيدن و تفكر مي‌كند. معمولاً فرماندهان و طراحان عمليات، اقدامات و تلاش‌هاي گذشته و تحولات نبردهاي انجام شده را مورد بررسي قرار داده، نقد مي‌كنند و با ارزيابي نقاط قوت و ضعف عمليات نا موفق و ناكام انجام شده، راهي را براي رسيدن به پيروزي در آينده مي‌جويند. انجام عمليات كربلاي 5، مي‌توانست تا حدودي بحران روحي ناشي از عدم موفقيت و ناكامي در عمليات كربلاي4 را جبران نموده و آن را پشت سر بگذارد. از سوي ديگر در آن زمان، دشمن بطور مرتب به مراكز صنعتي كشور، نيروگاه‌هاي برق، كارخانه‌ها، ايستگاه‌هاي راه آهن و قطارها و پادگان‌هاي نظامي، حملات هوايي انجام مي‌داد، به طوري كه شرايط به گونه‌اي شده بود كه اكثر نيروگاه‌هاي برق كشور با نيمي از ظرفيت خود كار مي‌كردند. كمبود برق باعث شده بود كه مردم اكثر نقاط كشور روزانه حدود سه ساعت برق نداشته باشند كمبود برق موجب مشكلاتي براي كارخانجات از جمله براي كارگاه‌هاي ساخت قايق‌هاي مورد نياز جبهه‌هاي جنگ شده بود رفتن برق بعضاً موجب قطعي آب نيز مي‌گرديد. بمباران‌هاي دشمن ادامه داشت. در حملات هوايي به پايگاه هوانيروز باختران حدود 40 بالگرد نظامي خسارات جدي ديده و 9 خلبان شهيد شدند هر روز كشتي‌هاي ايران در خليج فارس مورد حمله قرار مي‌گرفتند حملات ارتش بعثي به مناطق مسكوني و به مردم بي‌پناه به طور بي‌سابقه‌اي افزايش يافته بود و جنگ شهرها ادامه داشت. در اين شرايط، فشار براي انجام يك عمليات بزرگ در جبهه‌هاي جنگ به منظور پاسخ دادن به شرارت‌هاي دشمن، بر روي رزمندگان اسلام زياد بود. نظر امام خميني بر اين بود كه هر كجا مي‌خواهيد عمل كنيد ولي به دشمن زمان ندهيد بنابراين كشور و شرايط جنگ، در آن زمان، نياز به يك عمليات موفق بزرگ داشت تا هم قواي دشمن در مواضع پدافندي باقي بمانند و هم بتوان با يك پيروزي نظامي، راه را براي تلاش‌هاي سياسي مسئولان كشور، جهت پايان دادن به جنگ تحميلي باز كرد و هم بتوان با انجام يك عمليات بزرگ در جبهه‌هاي جنگ، پاسخي به تهاجمات دائمي دشمن در حمله به تأسيسات نفتي ايران و نيز به مردم بي‌پناه در شهر‌هاي مختلف كشور داد. لازم به ذكر است كه در اوايل سال 1365 در ارزيابي وضعيت دشمن، فرماندهان سپاه به اين نتيجه رسيدند كه اگر جمهوري اسلامي ايران پس از تصرف فاو نتواند گام‌هاي بلند‌تري برداشته و عمليات وسيع‌تر و گسترده‌تري را نسبت به عمليات والفجر8 انجام دهد ارتش بعثي با تمركز قواي خود به مواضع رزمندگان اسلام حمله خواهد كرد و جنگ جديدي را در جبهه‌هاي زميني آغاز خواهد كرد.
عمليات كربلاي 5
يكي از سخت ترين، معروفترين، دشوارترين و به ياد ماندني‌ترين عملياتي كه در دوران جنگ، صورت گرفته و توانسته ذهن بسياري را به خود مشغول نمايد، عمليات كربلاي 5 است. اين عمليات، حدود يك سال و نيم قبل از پايان جنگ تحميلي در منطقه غرب شهر خرمشهر و در محور شلمچه به سوي بصره انجام شد. عمليات كربلاي5، كه هم زمان با سالگرد قيام مردم قم عليه رژيم شاهنشاهي با رمز يا فاطمه زهرا (س) آغاز شد مهمترين عمليات در سال 1365 هجري شمسي بود كه ضربه بسيار مهلكي بر استعداد و توان رزمي رو به افزايش ارتش بعثي صدام وارد آورد.روز 19 دي ماه برابر با سالگرد قيام مردم قم در برابر رژيم شاهنشاهي در سال 1356 است. اين قيام حيات بخشِ مؤثر و جاودانه، آغاز حركت پيوسته‌اي از نهضت اسلامي مردم ايران است كه هر 40 روز يكبار به سركوبي خونيني از سوي عوامل رژيم سلطنتي مواجه مي‌شد و سرانجام با پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن سال 1357، به نتيجه رسيد. عمليات كربلاي 5، از سوي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي طرح ريزي و در محور شلمچه در نيمه شب 19/10/1365 در جبهه جنوب و در محور شلمچه در منطقه شرق بصره به مرحله اجرا درآمد و از جمله نبردهايي بود كه با مديريت و فرماندهي سپاه و جداي از حضور مديريتي و يگان‌هاي تكوَر ارتش انجام شد تا تغييري در مديريت جبهه‌ها و نحوه طرح ريزي عمليات‌ها ايجاد گردد.منطقه عملياتي كربلاي 5، منطقه محدودي بود. عرض اين منطقه بين 10 تا 13 كيلومتر و عمق آن متغير بين 12 تا 15 كيلومتر بود. يك منطقه آب گرفتگي وسيع به صورت مصنوعي وجود داشت كه به همراه كانال پرورش ماهي، زمين منطقه عملياتي را پيچيده كرده بود. طول كانال پرورش ماهي حدود 30 كيلومتر و عرض آن بيش از هزار متر و عمق آب در آن بين 1 تا 5/1 متر بود.زمين منطقه عمليات كربلاي5 در شرق بصره داراي ارزش و اهميت زيادي بود. محور مواصلاتي شلمچه كليد فتح بصره به شمار مي‌رفت. وسعت سرزمين خشك اين منطقه عملياتي كه به پنج ضلعي معروف بود به كمتر از پنجاه كيلومتر مربع مي‌رسيد. يك كيلومتر پيشروي در محور شلمچه، از نظر اهميت نظامي و فشار سياسي بر دشمن، برابر با حدود 10 كيلومتر پيشروي در نقاط ديگر مانند محور فكه، ارزش داشت. بنابراين ارزش نظامي و سياسي زمين منطقه عمليات كربلاي 5 بسيار زياد بود. ايران از تابستان سال 1361 تا اواخر سال 1365 عمليات‌هاي گوناگوني را در منطقه عمومي بصره در جبهه جنوب انجام داد تا بتواند فشار تعيين‌كننده‌اي را بر رژيم صدام حسين وارد نمايد و جنگ را به سرانجام مطلوبي برساند. عمليات رمضان در شرق بصره و در مرداد ماه سال 1361، عمليات‌هاي خيبر و بدر در آبهاي هورالهويزه و جزاير جنوبي و شمالي خيبر در اسفند ماه سال 1362 و 1363 و عمليات والفجر8 در جزيره فاو در بهمن ماه سال 1364 و عمليات كربلاي5 در دي ماه 1365 همگي نبردهايي بوده‌اند كه در اطراف منطقه بصره انجام شده‌اند. البته دشمن هم به اهميت اين ناحيه واقف بود و همه تدابير لازم را براي دفاع مطمئن از اين منطقه انديشيده بود. به دليل آنكه محور شلمچه از نظر دسترسي نسبت به ساير مناطق به بصره نزديكتر بود، بنابراين براي دشمن اين محور مواصلاتي اهميت بيشتري داشت.7 ارتش بعثي با به كارگيري توان مهندسي خود در آنجا، استحكامات بيشتري ايجاد كرده بود و يگان‌هاي قوي‌تري را نيز در پدافند آن محور به كار گرفته بود و تراكم يگان‌هاي دشمن نيز در اين محور نسبت به ساير مناطق عملياتي، بيشتر بود.
هدف و علل انجام عمليات كربلاي5
پيشروي به سوي بصره از زمان طراحي عمليات بيت‌المقدس تا پايان عمليات كربلاي5 كه جنگ در خوزستان و جبهه جنوب به بن بست رسيد، جزء راهبرد اساسي نظامي ايران بود. ايران تا قبل از عمليات كربلاي5 در حدود هشت بار در محور شلمچه، عمليات انجام داده بود. در تمام دوران جنگ تحميلي، رسيدن به دروازه‌هاي بصره، هميشه از سوي ايران به عنوان "هدف استراتژيك جنگ" مطرح بوده است و بخصوص پس از آنكه جنگ به خاك عراق كشانده شد، اين هدف اهميت بيشتري يافت. محور مواصلاتي شلمچه همواره به عنوان يكي از مستحكم‌ترين و پر مانع‌ترين مواضع دفاعي ارتش عراق در طول جنگ، مطرح بود. امكان عبور از موانع وميادين مين و طرح‌ريزي عمليات براي شكستن خط اول دشمن در منطقه شلمچه تا حدود زيادي غير ممكن، ارزيابي مي‌گرديد ولي با بررسي‌هاي انجام گرفته از وضعيت قواي ارتش بعثي مشخص شد كه چنانچه با فاصله زماني كم از پايان عمليات كربلاي4، عمليات ديگري در محور شلمچه صورت گيرد، موجب غافلگيري يگانهاي ارتش عراق در اين منطقه خواهد شد، زيرا ارتش عراق پس از يك دوره آماده باش يك ماهه به نيروهاي خود، با تصور پايان يافتن عمليات ايران، نيروهاي خود را به مرخصي خواهد فرستاد. از سوي ديگر در جريان عمليات كربلاي4 به نقاط ضعف خطوط پدافندي دشمن در ضلع شمالي منطقه شلمچه پي برده شد و راه كاري در خط پدافندي ارتش عراق در شلمچه باز شد و مشخص گرديد كه امكان عبور از آبگرفتگي اين منطقه با استفاده از قايق‌هاي بسيار سبك و نيز نفربرهاي خشاياروجود دارد. در اين زمان حدود 210 گردان رزمي در اختيار و آماده به كار بود.لازم به ذكر است كه اگر اين نيروها به شهرهاي خود باز مي‌گشتند به اين زودي‌ها امكان فراهم كردن چنين قوايي فراهم نبود وبنابراين زمان زيادي تا آماده شدن براي عمليات بعدي مورد نياز بود. از سوي ديگر برخي مواضع توپخانه در اين منطقه آماده بود. عقبه چند يگان رزمي هم در منطقه شلمچه برقرارشده بود و آنها آماده و پاي كار براي انجام عمليات در اين منطقه بودند و با زمين محور شلمچه آشنايي داشتند و شناسايي‌هاي لازم را انجام داده بودند.بنابراين، با توجه به برداشت‌هاي فوق از شرايط دشمن و نيز بر اساس نتايج عمليات كربلاي4، فرمانده كل سپاه به اين نتيجه رسيد كه مي‌توان عمليات كربلاي5 را با طرح ريزي جديدي براي تصرف منطقه شلمچه و نفوذ به مواضع ارتش عراق در شرق بصره، برنامه ريزي نمود و با سرعت، آن را به اجرا در آورد و اجازه تغيير شرايط را به دشمن نداد. بدين منظور براي وارد كردن ضربات نظامي تعيين‌كننده به دشمن و انهدام قواي وي، عمليات كربلاي5 طراحي و برنامه ريزي گرديد.پس هدف سياسي عمليات كربلاي5، نزديك شدن قواي اسلام به شهر بصره به عنوان دومين شهر بزرگ عراق بود. تلاش بر آن بود تا با انجام اين عمليات، فشارهاي سياسي عظيمي بر رژيم عراق به وجود آيد و انهدام وسيعي نيز از ارتش بعثي صورت گيرد. در چنين شرايطي با توجه به در اختيار داشتن شهر بندري فاو از سوي ايران، جنوب عراق با خطر جدي جداسازي مواجه مي‌شد. هدف نظامي عمليات رسيدن به خطي دفاعي در اطراف تنومه يكي از شهركهاي شرق بصره بود. بنابراين هدف اصلي اين عمليات آن بود كه ايران بتواند با ايجاد فشار نظامي بر روي رژيم صدام، امتيازات سياسي مشخصي را بگيرد تا ضمن احقاق حقوق ملت، تضميني براي صلح پايدار به دست آورد. تصور بر آن بود كه در آن مقطع زماني، انجام يك عمليات نظامي موفق،اهرمي مؤثر براي فشار در مذاكرات سياسي است.پيشروي در محور شلمچه به دليل نزديكي آن به شهر بصره موجب نگراني رژيم بعثي و به ناچار، باعث درگير شدن بخش زيادي از ارتش بعثي عراق در اين منطقه مي‌شد كه مي‌توانست تلفات مهمي را به ماشين جنگي دشمن وارد سازد.عمليات كربلاي5 يكي از سلسله نبرد‌هايي بود كه براي كمك به پايان دادن به جنگ تحميلي، طراحي و اجرا شد و هدف از آن تصرف يكي از مناطق مهم خاك عراق بود تا بتواند موجب كشانده شدن صدام به پاي ميز مذاكره و خاتمه دادن به جنگ با برتري ايران بشود.در آن دوران، اين چنين فكر مي‌شد كه با تصرف منطقه شلمچه و نزديك شدن به شهر بصره به عنوان دومين شهر بزرگ عراق و مهمترين مركز نفتي آن كشور، مي‌توان چنين شرايطي را فراهم آورد تا منجر به كسب امتيازات سياسي از دشمن شود.
منابع و مأخذ
1. هاشمي عماد، خاطرات هاشمي رفسنجاني، اوج دفاع، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1388، ص/430
2. هاشمي عماد، خاطرات هاشمي رفسنجاني، اوج دفاع، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1388 ص /402
3. هاشمي عماد، خاطرات هاشمي رفسنجاني، اوج دفاع، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1388 ص /423
4. اظهارات سردار احمد غلامپور در بهداروندمهدي، ما وجنگ، تهران، پژوهشكده مطالعات و تحقيقات دفاع مقدس،1388، ص/278
5. اظهارات سردار احمد غلامپور در بهداروندمهدي، ما وجنگ، تهران، پژوهشكده مطالعات و تحقيقات دفاع مقدس،1388، ص/278
6. شروع عمليات ارتش موكول به پديدار شدن نشانه‌هاي موفقيت سپاه در عمليات كربلاي 4 بود. البته معلوم نبود كه اگر اين عمليات آغاز هم مي‌شد به نتيجه‌اي مي‌رسيد و حاصلي در بر داشت.
7. نخعي هادي، جنگ در سال 65، تهران، مركز مطالعات و تحقيقات جنگ سپاه، 1367ص/202
* يكي از سخت ترين، معروفترين، دشوارترين و به ياد ماندني‌ترين عملياتي كه در دوران جنگ، صورت گرفته و توانسته ذهن بسياري را به خود مشغول نمايد، عمليات كربلاي 5 است. اين عمليات، حدود يك سال و نيم قبل از پايان جنگ تحميلي در منطقه غرب شهر خرمشهر و در محور شلمچه به سوي بصره انجام شد
* عمليات كربلاي5، مرحله دوم و يا نيمه ديگر عمليات كربلاي4 بود
* پس از ناكام ماندن عمليات كربلاي4، آقاي هاشمي رفسنجاني به عنوان فرمانده جنگ و آقاي محسن رضايي به عنوان فرمانده سپاه، اصرار داشتند تا از ظرفيتها و استعدادهاي پاي كار يگان‌هاي سپاه استفاده شده و عمليات ديگري فوري طرح ريزي و اجرا گردد

چهارشنبه|ا|21|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جمهوري اسلامي]

[مشاهده در: www.jomhourieslami.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 257]