سيرى در چند حج‌‏نامه

واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاين: سيرى در چند حج‌‏نامه

انديشه - سيدعلي كاشفي خوانساري

حج نماد اصلى مسلمانان جهان است. هر ساله صدها هزار مسلمان، سياه و سفيد، شيعه و سنى، عرب و فارس و ترك و هندو و ... گرد هم مى‏آيند تا به سنت محمدى، حج ابراهيمى را به جا بياورند.

ده‌ها و صدها نويسنده و شاعر ايرانى از هزار سال پيش به اين سو، پس از سفر حج، «حج‏‌نامه»‏هايى نگاشته‏اند. اين نوشته‏ها براى كساني كه اين توفيق عظيم را تجربه نكرده‏اند بسيار شيرين و خواندنى است. اينك، نگاهى كوتاه به چند سفرنامه حج‏:

قديمى‌ترين سفرنامه حج به زبان فارسى از ناصر خسرو قباديانى است. هموكه هزارسال پيش چنين نوشت:

«و احرام گرفتن آن باشد كه جامه دوخته از تن بيرون كنند و اِزارى بر ميان بندند و اِزارى ديگر يا چادرى بر خويشتن درپيچند و به آوازى بلند مى‏گويند كه لبيك اللهم لبيك و سوى مكه مى‏آيند ...»

معاصران ما هم، سفرنامه‏هاى حج زيبايى نوشته‏اند، كسى كه با سفرنامه او اين سنت قديمى جانى دوباره گرفت، جلال آل‌احمد است. حج‌نامه اين قصه‏نويس «خسى در ميقات‏» نام دارد:

«و من هيچ شبى چنان بيدار نبوده‏ام و چنان هشيار به هيچى، زير سقف آن آسمان و آن ابديت، هر چه شعر كه از برداشتم خواندم، به زمزمه‏اى براى خويش، هرچه دقيق‏تر كه توانستم در خود نگريستم تا سپيده دميد، و ديدم كه تنها خسى است و به ميقات آمده و نه كسى به ميعادى و ديدم كه «وقت‏» ابديت است‏ يعنى اقيانوس زمان و ميقات در هر لحظه‏اى و هرجا و تنها با خويش . چرا كه ميعاد جاى ديدار توست ‏با ديگرى، اما ميقات زمان همان ديدار است تنها با خويشتن ...»

دكتر على شريعتى هم حج‌نامه‏هايى دارد:

«از اولى كه انسان براى رفتن به حج آماده مى‏شود در حال حركت است. از وقتى كه حج‏ شروع مى‏شود هيچ توقفى نيست. نه عملاً و نه نظراً، نه آدم مى‏تواند توقف بكند و نه هم بايد توقف كند ... اين تحرك دائم از آغاز يادآور تحرك ابراهيم در راه مبارزه با بت‏ پرستى است و احياء توحيد و استقرارعدالت در تاريخ بشرى ... يادآور تحرك هاجر، يادآور مهاجرت دائم است كه اديان ابراهيمى و دين اسلام، دين هجرت هستند. هجرت از درون؟ دائماً. هجرت از برون؟ دائماً. نه در جايت‏ بمان! نه در حالت ‏بمان! همواره روحى مهاجر باش! به سوى مبدأ، به سوى مقصد، به سوى آن‌جا كه مى‏توانى انسان باشى».

پس از انقلاب، حج‌نامه‏ها رونقى دو چندان يافت.

اگر يك مجتهد بخواهد سفرنامه بنويسد چه خواهد نوشت؟ سفرنامه حج آيت‌الله العظمى لطف‌اله صافى گلپايگانى را بخوانيم:

«اين‌جا عمل، عبادت و خداپرستى است. اين‌جا سرزمينى است كه انسان‏ها در آن، خود را به رحمت‏ خدا نزديك‌تر از ساير مكان‌ها مى‏بينند. عرفان و وجدان و يافت و احساس حضورى كه براى شخص متوجه به موقف خود حاصل مى‏شود مادى نيست.

در هنگام دعا اشك‌ها بى‏اختيار جارى مى‏شود و ناله‏ها بلند مى‏گردد، دست‌ها به سوى درگاه قاضى‌الحاجات بالا مى‏رود.

شعور انسان به فقر و ناچيزى و مسكنت و تقصير خودش، و غنا و بى‏نيازى و توانايى و رحمت و آمرزش و عفو و بخشش خداى تعالى زياد مى‏شود. دعاهايى كه خوانده مى‏شود همه عروج دهنده و بينش آفرين و كمال بخش روح است ...»

هدايت‌الله‏ بهبودى يك روزنامه‌نگار حرفه‏اى است، مدير دفتر ادبيات انقلاب اسلامى و صاحب امتياز مجله كمان:

«به قلبم نگاه مى‏كنم. ضربه‏ها را يواش‏تر مى‏زند. به اطراف نگاه مى‏كنم، چشم مى‏گردانم. گرما بدون تبعيض همه را منبسط كرده، از امام جمعه گرفته تا خدمه. چشم مى‏گردانم، اين دو تكه پارچه همه را به يك خط كرده، از رئيس سازمان صدا و سيما گرفته تا يك خبرنگار. چشم مى‏گردانم، عضو شوراى نگهبان، نماينده مجلس، مدير كل، مدير جزء و من . عدالت‏ خدا اين‌جا چشيدنى است. باور كنيد هيچ‌كس جرأت نمى‏كند خودش را يك وجب بالاتر از ديگرى بداند. همه آن مقام‌ها، همه آن ميزها و «بى. ام. و»ها به دو تكه پارچه محدود شده است. و به دلى كه در حد تقوايش جز خدا براى همه پوشيده است. چشم مى‏گردانم، چپ‌ها و راست‌هاى به‌نام در اين‌جا مستقيم‏اند. رو به خدا. همه جذب فراكسيون برهوت شده‏اند. اى كاش وقتى برگشتند، اين خط‌كش‌هاى سياسى را براى هميشه به صندوقچه فراموشى بسپارند ...».

زهرا زواريان، قصه‌نويس نام آشنايى است. سفرنامه او واقعاً يادداشت‌هاى او در لحظه حج است، بى‏هيچ تغييرى . سفرنامه‏اى متفاوت و از معدود حج‏نامه‏هاى زنان، «شبستان دل‏»:

«الله‏اكبر! الله‏اكبر! الله‏اكبر! عجب شگفتى عظيمى! عجب بهت ‏باشكوهى! عجب و هزار عجب كه از گيجى و حيرت آن، نه مى‏توانم چيزى بنويسم و نه دلم مى‏خواهد سطورى بنگارم . اين را هم كه مى‏نويسم فقط به خاطر اين است كه بدانى به يادت هستم و يادگارى از اين لحظات داشته باشم . روى كوه صفا نشسته‏ام . طواف انجام داده‏ايم، نماز طواف را هم خوانده‏ايم . صداى غوغاى جمعيت و همهمه تكبير گويان عشق، لرزه بر اندام زمين و آسمان افكنده است. اين‌جا همه عشق است و شيفتگى و هرچه هست زبان از بيان آدم قاصر است. طواف عشق به پايان رسيده است و هنوز سعى شروع نشده است. نمى‏دانم چه بنويسم. اين‌جا نگاه خدا جارى است...»

به نظر شما سفرنامه حج‏سردبير مجله موعود چگونه بايد باشد؟ اسماعيل شفيعى سروستانى حج‏نامه‏اى با نام «شوق كعبه‏» نگاشته است:

«داستان ميثاق و رجعت به حق، داستان انسان است. داستان همراه شدن با همه سنت‏هاى لايتغير هستى، همه قانون‏مندى ويژه‏اى كه عالم و آدم را در بسترى طبيعى و ساده به سوى حق مى‏خواند.

انالله و انااليه راجعون.

از همين منزل است كه «حج‏» آدمى را به آينده پيوند مى‏دهد. به آن سان كه بايسته است و نه بدان صورت كه زائر از خانه بيرون آمده بود.

خروج از شهر و ديار، از زائر، طالبى مى‏سازد كه خود را مهياى تجديد عهد مى‏سازد. او مى‏رود تا همه حج را به حال و روز كنونى‏اش پيوند دهد، ورنه، همه اعمال و مناسك مخصوص به آن تبديل به اعمالى كور، تكرارى و بى‏معنى مى‏شود.

شايد از همين روست كه امروزه، حاجى، در وقت ‏بازگشت از سفر، قادر به نشر دروس حج و بسط اخلاق ويژه حاجيان نيست.

حج نگاه معنى خويش را باز مى‏يابد كه زائر، با ميثاق آغاز كند، رجعت ‏به هويت فراموش شده از طريق تذكر تاريخى، و حج آن زمان به آينده حاجى پيوند مى‏خورد كه، عاملى براى استمرار حيات حقيقى او در عرصه هستى شود. زيرا، تنها در وقتى «حج‏» از زندان صورت‏ها خارج مى‏شود كه، حاجى، با دريافت‏ سنت‏ها و شناخت قانون‏مندى‏ها، پا به پاى نمونه و الگوها، جايگاه خويش را دريابد. مصاديق عينى كفر و حقيقت زمانش را بشناسد و پى ببرد كه او و ديگر هم دينانش در كجاى اين مسير طولانى قرار گرفته‏اند. دريابد كه در كجا و چگونه آن عهد و ميثاق شكسته شده و بالاخره چگونه مى‏توان آن عهد را تجديد كرد و مهياى عروج شد».

خدا توفيق حج را نصيب همه ما بگرداند. توفيق درك حقايق باطنى حج و معرفت‏ به اسرار آن.

Print چاپ مطلب
دوشنبه 16 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبر آنلاين]

[مشاهده در: www.khabaronline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 123]