«جنجالی.ترین بیت حافظ» بررسی شد

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

بغرنجی این بیت از این.جا آغاز می.شود كه سرانجام حافظ قائل به این است كه بر قلم آفرینش خطا رفته است یا نه؟ ...

به گزارش ایسنا،نشست «بررسی جنجالی.ترین بیت حافظ» برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در خراسان رضوی، عضو هیأت.علمی دانشگاه فردوسی مشهد در مراسم بزرگداشت حافظ كه در دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، در سخنرانی خود با عنوان "جنجالی.ترین بیت حافظ" با خواندن بیت "پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت، آفرین بر نظر پاك خطاپوشش باد"، به نقد و بررسی این بیت پرداخت.
محمود فتوحی تصریح كرد: اولین بحث درباره بیت "پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت / آفرین بر نظر پاك خطاپوشش باد"، حدود .٤٠ سال پس از مرگ حافظ آغاز می.شود. این بیت به دو صورت قرائت می.شود که یك صورت با لحنی جدی است و در صورت دوم قرائت این بیت تا حدودی معنا و لحن، شیطنت.آمیز می.شود.
او با بیان این.كه از زمان حافظ تا به امروز این بحث در باب این بیت ادامه داشته است، تاكید كرد: بغرنجی این بیت از این.جا آغاز می.شود كه سرانجام حافظ قائل به این است كه بر قلم آفرینش خطا رفته است یا نه؟
این استاد زبان و ادبیات فارسی خاطرنشان كرد: اولین واكنش نسبت به این بیت از سوی قاسم انوار دیده می.شود، هرچند بر خلاف اقوال مشهور که در تذکره.ها از جمله تذکره دولت شاه آمده است، قاسم انوار چندان به حافظ نظر نداشته است و بیش.تر از آن.كه از حافظ تقلید كند، از مولوی تقلید می.كند و برخلاف آن.چه گفته شده، وی از معارضان حافظ بوده است و با تعریضی كه به حافظ می.زند، گمان نمی.رود كه او همیشه شعر حافظ می.خوانده است.
فتوحی اظهار كرد: دومین واكنش نسبت به این بیت در كتابی به نام "جواهرالاسرار" از آذری توسی است كه ..٤٨ سال پس از مرگ حافظ نوشته شده است. فصل چهار این كتاب به بعضی از مشكلاتی كه درباره برخی از ابیات در محافل ادبی بوده است، می.پردازد؛ از جمله همین بیت از حافظ است "پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت / آفرین بر نظر پاك خطاپوشش باد".
او افزود: بیش.تر بحث درباره ضمیر "ش" در مصراع دوم در واژه "خطاپوشش" است. در این جا سؤال این است كه خطاپوش چه كسی؟ خطاپوشی خدا یا خطاپوشی شیخ؟ و اگر خطاپوشی را به خدا نسبت دهیم، دشواری برطرف می.شود و مؤلف نیز پیشنهاد كرد كه خطاپوشی را باید به خدا نسبت دهیم.
عضو هیأت.علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: پس از آذری توسی، به شخصی به نام ابراهیم فاروقی می.رسیم كه در سال ..٨٧٨ در هندوستان، لغت.نامه.ای به نام لغت.نامه منیری تدوین كرده که در آن حدود ..١٠٠ بیت از حافظ به عنوان شاهد لغت.ها آورده است و در ذیل واژه خطا مطرح می.كند كه مصرع دوم یك جمله معترضه است و اگر از پیر سؤال كنند كه در قلم صنع خطا نرفته است، خطاپوشش چرا گویند و این سؤال خطاست؛ بدین ترتیب همه می.خواهند به وجهی حافظ را توجیه كنند كه حافظ هیچ.گاه بر كارگاه آفرینش خطا نگرفته است.
او خاطرنشان كرد: در حدود سال ..٩٥٠ كتابی به نام "لطایف اشرفی" نوشته شده است كه جنجالی را در باب حافظ شناسی به راه انداخته است و شخصی به نام "جهانگیر اشرف سمنانی" در جنوب هند، خانقاهی داشته است و در سفری به شیراز حافظ را ملاقات می.كند و در گفت.وگو و بحثی با حافظ سخنانی بین این.ها رد و بدل می.شود و حاوی اطلاعات زیادی بوده است.
فتوحی افزود: زمانی كه این نسخه پیدا شد، جنجالی را در باب حافظ شناسی ایجاد كرد؛ چون در مورد زندگی حافظ اطلاعات دقیقی وجود ندارد؛ به جز مواردی كه محمد گل.اندام كه همدرس حافظ بوده، در مقدمه.اش آورده است.
او تصریح كرد: نكته. جالب توجه در باب این بیت در كتاب لطایف اشرفی این است كه این بیت را به دو وجه خوانده.اند؛ بعضی به باطن بیت توجه كرده.اند و بعضی دیگر ظاهر آن را مورد توجه قرارداده.اند و كسانی كه به باطن آن توجه داشته.اند، معتقدند كه خداوند هر چه انجام داده، خیر است و چیزی به نام شر در كارگاه آفرینش وجود ندارد.
فتوحی به معنای ظاهری بیت اشاره كرد و گفت: اما معنای ظاهری آن جالب است و داستانی بدین ترتیب دارد كه خواجه حافظ شیرازی دوستی داشته به نام خواجه صنع.الله كه با همدیگر، همدرس بودند و غزل می.گفتند و روزی آن.ها شعرهای.شان را پیش استاد می.برند و استاد می.گوید که خطا بر قلم صنع نرفت و منظور از صنع، همدرسش صنع.الله بوده است و حافظ دارد با رقیب شعری.اش سخن می.گوید و البته تمام این.ها جعلیاتی است كه در قرن ..١٠ و. .١١ در تذكره.ها وجود داشته است.
او همچنین گفت: در استانبول نیز جریانی شدیدا علیه حافظ شكل گرفت و حتا فتوایی دادند و خواندن شعر حافظ را تحریم كردند و پس از این نیز این.گونه جریان.ها همچنان ادامه پیدا می.کند.
فتوحی افزود: از منظر تاریخ ادبی هرمنوتیکی، معنا و حیات متن در تاریخ تابع افق انتظارات خوانندگان است و تاریخ قرائت.های مختلف این متن نشان می.دهد که یک انتظار غالب بوده است و آن تبرئه حافظ از خطاگیری بر آفرینش است؛ اما قرائت دوم تقریبا در گذر تاریخ مکتوب نشده؛ هرچند پیوسته وجود داشته و قرائت.های کتابت.شده پاسخی به آن قرائت نامکتوب است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 178]