کلیسای وانک

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: کلیسای وانک یا آمنا پرکیج نام کلیسایی است در محله جلفای اصفهان. این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان می باشد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده است.وانک در زبان ارمنی به معنی کلیسای جامع است.
با ایرن این بنا با ذوق و سلیقه.ی مردمان این منطقه بیشتر آشنا می.شویم مردمانی که خاک خود را رها کرده وبه سرزمین غریب آورده شدند و اثری چنین زیبا خلق کرده.اند .

موقعیت جغرافیایی
این کلیسا و یا دیر آمناپرگیچ ( ناجی همگان ) در جنوب اصفهان در محله. جلفا یعنی در میدان بزرگ این محله واقع است ، بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصله.ی دور مشخص است.
تاریخچه
ارامنه از سالیان بسیار دوری در ایران سکونت داشته اند ودر این میان جلفای اصفهان درتاریخ سکونت ارامنه ی ایران جایگاه بسیار ویژه ای داشته است . تعدادزیادی از ارامنه از جلفای ارس به اصفهان یعنی در سال 1605-1604 به دستور شاه عباس دوم و زیر نظر مستقیم وی به اصفهان آورده شدند . و جلفای نو در کناره ی جنوبی زاینده رود در سال 1606 میلادی بنیان گذاری شد . آنها از بدو ورود شروع به ساختن محل زندگی کردند و در وحله.ی اول کلیساها را بنا کردند . ارامنه مردمانی بودند که مذهب برایشان اهمیت بسیاری داشت . پس این باعث می.شد که محلی برای دعا و راز و نیاز با خدای خود داشته باشند . در نتیجه در صدد ساختن تاسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود برآمدند و با سرمایه های نقدی و خودیاری مردم کلیسای وانک را نظیر کلیسایی که در جلفای قدیم (کنار رود ارس ) با همان نام سورپ آمنا پر گیج ( نجات دهنده ی همگان ) وجود داشت ساختند . 50 سال بعد از ساخت اولیه به خواست و تشویق خلیفه. وقت داویراول ( خلیفه شخصی است روحانی که ازدواج نمی.کند و امور ارامنه در دست اوست این شخص از ارمنستان و یا لبنان که رئوس مذهبی ارامنه هستند انتخاب شده وبه نقاط مختلفی که ارامنه ساکن هستند فرستاده می.شود ) این مکان ویران شده و جای آن بنایی با طرحی شکوهمند و عظیم ساخته شد. ساخت این مکان 9 سال به طول .انجامید . و در سال 1664 در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام رسید این مکان را برای تعلیم راهبان و اسکان خلیفه بنا کردند.

نوع سازه
این بنا دو در ورودی دارد که در اصلی دری چوبی بزرگ است که مردم از آن رفت و آمد می.کنند . سر در این ورودی منظره.ای از داخل دیر با کاشی لاجوردی و خاکستری مزین شده بالای تصویر به خط ارمنی این چنین نوشته شده ( دیر ناجی همگان محلی برای راهبان ) بعد از ورود دالانی وجود دارد که در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد که قبلاً در آن اتاقها به امور مربوط به ارامنه رسیدگی می.کردند ولی در حال حاضر یکی به عنوان مغازه.ای کوچک و دیگری به عنوان اتاق نگهبانی از انها استفاده می.شود . دالان ما را به سمت پلکان ورودی راهنمایی می.کند . در سمت راست پلکان برج ناقوس واقع است در زیر این برج دو قبر وجود دارد این قبرها متعلق به سربازی ارمنی و دیگری مطعلق به پیشوای ارمنی است این برج 38 سال بعد از بنای اصلی دیر ساخته می.شود هزینه.ی آن را تاجری ارمنی به اسم هوانجان جمالیان متقبل می.شود . در سمت راست این بنا ( برج ناقوس ) کتیبه.ای بزرگ به رنگ آبی مشخص است و دور آن را سنگهای صلیبی احاطه کرده.اند این سنگهای صلیبی به زبان ارمنی ( خاچ کارم نام دارند یعنی همان سنگ صلیبی ) این سنگها یا خاچ کارها از کلیساهای ویران شده.ی جلفا به این مکان آورده شده و در این دیوار نصب شده.اند . در قسمت سمت چپ برج ناقوس بنای یاد بودی چشم بیننده را به طرف خود جلب می.کند این بنای یاد بود ، یاد بودی از قتل عام ارامنه است که در سال هزار و نه صد و پانزده به دست ترکان عثمانی صورت گرفته هر ساله در این مکان در روز بیست و سه آوریل مراسم برگزار می.شود که مردم ( ارامنه ) جمع شده و شمع روشن می.کنند و یاد شهدای ارمنی را گرامی می.دارند .
مصالح ساختمانی و معماری این کلیسا با کلیساهای سنگی ارمنستان فرق دارد به طور کلی که بنای آن با استفتده از مصالح ساختمانی محلی یعنی خشت خام ساخته شده ولی در جای جای آن با کاشی های منقش به فرشته های بال دار تزئین شده است . در پایین قسمت هایی از دیوار کلیسا به طور باشکوهی با نقاشی های رنگ و روغن ، گچ کاری و تزئینات دیواری منقوش شده است .
گنبد دایره وار مانند گنبدهای مساجد است . نمای بیرونی آن از آجر پخته می باشد و نای داخلی گنبد به رنگ لاجوردی که با تصاویر مذهبی و تزئینات گلبوته و طلاکاری آزین شده است . دور تا دور گنبد هشت پنجره وجود دارد . در فاصله ی میان آنها تصاویری از آفرینش آدم و حوا ، خوردن میوه ی ممنوعه ، مرگ هابیل و ... دیده می شود . در محل سرود خانان کلیسا جای 4 تصویر همراه با گلبوته هایی در اطراف آن دیده می شود که در آن شکنجه ی مقدسان به چشم می خورد . تصاویر محل سرود خوانان مربوط به حضرت مسیح است که در اتاقک اشیاء مخصوص با تصاویری از بشارت دادن فرشته به حضرت مریم شروع می شود ، کلیسا را دور می زند .
تصاویر میانی شامل میلاد حضرت مسیح ، سجده ی سه پادشاه به عیسی ، آزمون مسیح توسط ابلیس ، آخرین شام عیسی ، مصلوب شدن و دفن عیسی ، معراج عیسی و ... می باشد .
بر دیوار شمالی داخل کلیسا ، تصاویر رستاخیز نقاشی شده است . بالای آن بهشت ، که در آنجا رستگان وارد می شوند و در قسمت پایین دوزخ مهیب که آتش زبانه می کشد ، اژدهای چند سر و دیوهای رم کرده ، فرشتگان از بالا گناهکاران را به حفره در می آویزند و ... نقاشی شده است . بر سر در قیام معبد که در سمت غربی آن واقع است کتیبه ای به خط ارمنی که به عنوان یادبود و به مناسبت تأسیس آن بر روی کاشی های آن بدین شرح نگاشته شده است :
" معبد کلیسای وانک به سال 1655 میلادی در عهد سلطنت شاه عباس دوم و در زمان جاثلیق پیلیپوس به سعی و اهتمام خلیفه داوید پیشوای مذهبی جلفا و به کمک و استعانت مردم جلفا شروع و به 1664 میلادی به اتمام رسید . هر آنچه دعا و عبادت در این معبد برگزار می شود ثوابش بر گذشتگان و بازماندگان آنها نصیب باد . "
طرح تصاویر معبد از کتاب مقدس عهد قدیم و جدید الهام گرفته شده است . تمام هزینه ی تزئینات ، نقاشی و تذهیبات کلیسا را شخصی به نام خواجه " آویک اسپانوسیان " تقبل و تأمین کرده است .
نقاشان این تصاویر همگی استادان ارمنی بوده اند که از آن جمله " خلیفه هوانس مرکوز " ، " کشیش اسپانوس " و " استاد میناس " را می توان نام برد . در محوطه کلیسا علاوه بر معبد و محراب ، مؤسسات و ساختمان های دیگری نیز م یتوان از جمله موزه ، چاپخانه ، کتابخانه ی بزرگ و ساختمان خلیفه گری را نام برد .

چاپخانه ی کلیسای وانک
چاپچانه کلیسای وانک پشت این بنا واقع شده ، که البته چند سالی است که به چاپخانه تبدیل شده است . شایان ذکر است که اولین چاپخانه.ی ایران و خاورمیانه در این مکان تأسیس شد . در سال 1640 به سرکردگی پیشوای مذهبی کلیسای وانک خلیفه خاچاطور کساراتسی چاپخانه.ای دایر شد ( در کلیسای وانک ) این شخص ماشین چاپ و حروف چاپ را خود شخص ساخت و در سال 1641 کتابی با مضمون شرح حال پدران روحانی به چاپ رساند . هنوز هم چند نسخه از این کتاب در موزه. کلیسای وانک وجود دارد که البته از لحاظ چاپ و کاغذ مرغوب نیست ولی برای چاپ کنندگان آن افتخار بزرگی است .

کتابخانه کلیسای وانک
در زمان کوچ بزرگ ، ارامنه همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمدند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتابهایی بود که در خانه.های خود داشتند ارامنه با تحمل زحمات فراوان کتابهای زیادی را با خود به ایران ( اصفهان ) آوردند این کتابها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارامنه باارزش بود و هست .
البته باید گفت در سال 1770 تا 1790 در آن هنگام که ارمنیان و به ویژه پیشوایان مذهبی کلیسای وانک مورد آزار و اذیت قرار گرفتند کتابهای زیادی به خاطر بدست آوردن تفنگ و باروت فروخته شدند ولی بعد از گذشت سالها وقتی وضع به حالت عادی برگشت دوباره این کتابها جمع.آوری شدند و در سال 1884 قسمتی از کلیسای وانک ( محوطه.ی کلیسا ) را به کتابخانه اختصاص دادند یعنی کتابخانه.ای بنا کردند و گنجه.های چوبی برای آن ساختند تا بتوانند از کتابها نگهداری کنند که این کتابخانه و گنجه.های چوبی آن در حال حاضر وجود دارد . شایان ذکر است تمام این کتابها کتابهای خطی هستند که روی پوست نوشته شده.اند .
کتابخانه.ی کلیسای وانک در قسمت غربی محوطه کلیسا روبروی نمازخانه واقع است.
بعد از آن پیشوای مذهبی خاچاطور شخصاٌ خلیفه خوانس را به ایتالیا فرستاد تا شیوه. چاپ کردن را بیاموزد که خلیفه هوانس به آمستردام می.رود و آنجا شیوه.ی چاپ را آموخته و یک ماشین چاپ نیز با خود به جلفای اصفهان می.آورد و در سال هزار و شش صد و چهل و هفت کتاب « تهیه و تقویم » را به چاپ می.رسانند .
در سال 1844 بارون مانوک هورداینان جلفایی یک ماشین چاپ عالی را که گرانقیمت نیز بوده را از اروپا به اصفهان می.آورد که این ماشین چاپ در حال حاضر در موزه.ی کلیسای وانک نگهداری می.شود و اولین کتاب را که با این ماشین در کلیسای وانک به چاپ رساندند زبور داوود بود که تنها نسخه.ی باقیمانده از آن در کتابخانه. بولئان آکسفورد محفوظ است .

موزه ی کلیسای وانک :
این موزه در سال 1871 در کلیسای وانک ساخته شد .بعد از کتابخانه موزه.ی این کلیسا قرار دارد .
این مکان محل نگهداری اجناس گرانقیمت و نایابی است که در دنیا نظیر آنها وجود ندارد باید گفت که بشر این اموال گرانقیمت و نایاب به وسیله.ی مردم هدیه شده.اند که اهدای این اموال بیشتر برای آن بوده که جایگاه مناسبی برای یادگارهای گذشتگان وجود داشته باشد تا آیندگان بدانند پدرانشان که بودند و چه کردند .
در این مکان از انجیلهای زیبایی نگهداری می.شوند که یکی از آن انجیلها کوچک.ترین انجیل دنیا است که با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد.

اماکن اداری کلیسای وانک
در گذشته کارهای اداری و قضایی ارامنه. جلفا در این مکان صورت می.گرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به ان انجام می.شد این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا برای کارهای خود به این محل رفت و آمد می.کنند . برای همین در دیر آمناپرگیچ ساختمانی ساخته می.شود که در حال حاضر نیز برپاست و خدمتگزاران مردم در این مکان به کارهای جامعه.ی ارمنی در جلفا رسیدگی می.کنند .
البته این را نیز بنا به فراموش کرد که در گذشته امور ارامنه.ی بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیرآمناپرکیج حل و فصل می.شده ولی در حال حاضر فقط به امور ارامنه.ی جنوب ایران رسیدگی می.کنند .
این مکان در جنوبی.ترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین شاه باز می.گردد .
در قسمت شرقی دیر روبروی موزه محل اسکان اسقف و یا خلیفه وقت ساخته شده است دو طبقه دارد که در طبقه.ی اول وسائل و مایحتاج در آن نگهداری می.شود و طبقه.ی دوم محل سکونت اسقف است .