راست قامتان دوباره جان می.گیرند

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

چشمانم را بسته بودم و همچون دخترکان بازیگوش راه مدرسه تا منزل را لی.لی.کنان در کوچه پس کوچه.های شهر طی می.کردم که به خانه رسیدم. روی سکوی پیرنشین کنار در خانه نشستم تا نفسی تازه کنم. بوی نان تازه می.آمد؛ انگار از خانه ما بود.
بی.توجه به خستگی مدرسه، پله.های دالان خانه را دو تا یکی طی کردم. حیاط مانند همیشه پر از گل بود و بوی شمعدانی.های کنار حوض هوش از سر می.ربود. مادر، آبپاش مسی را در حوض فرو برده و مشغول آبپاشی ختایی.های حیاط و دیوارهای کاهگلی بود. سلامم را با صدای بلند در هوا رها کردم و دوان.دوان به شوق دیدن مادر بزرگ به طرف مطبخ آن سوی حیاط رفتم. مطبخ شلوغ بود، زنان همسایه روی تختگاه، دور و بر مادربزرگ نشسته بودند و از هر دری سخنی می.گفتند. موهای سفید مادربزرگ که از گوشه.های چارقد سفیدش بیرون زده و گونه.هایش که از حرارت تنور گل انداخته، صورتش را مثل قرص ماه کرده بود.سلام و خدا قوتی گفتم؛ مادربزرگ مانند همیشه قربان صدقه.ام رفت و گفت: «بیا ننه، بیا نون تازه بخور، از مدرسه اومدی، خسته.ای.»
سرمست بوی نان تازه بودم که صدای زنگ تلفن همراه همچون خروسی بی.محل، مرا از خواب شیرین بیدار کرد و به امروز آورد تا متوجه شوم از آن روزگاران و از آن حال و هوا، سال.ها گذشته است. اما دنیای بیداری هم نتوانست و نمی.تواند این پرسش بی.جواب مانده را از ذهنم پاک کند که چرا ما ایرانی.ها با آن همه زرق و برق و پیشرفت در ساختمان.سازی.، هنوز دلبسته خانه.های سنتی هستیم؟ در معماری ایرانی - اسلامی چه رازی نهفته است که ما را شیفته خود می.کند؟ برای یافتن پاسخ پرسش.هایی از این دست سراغ استاد معماری سنتی در کاشان می.روم، چرا که بی.شک این شهرستان یکی از گنجینه.های معماری سنتی کشور به شمار می.رود و استاد سید اکبر حلی نیز کسی است که بسیاری از خانه.های قدیمی کاشان به همت وی جان دوباره گرفته.اند.
شهرنشینی در منطقه.ای که امروزه کاشان خوانده می.شود، به دوره باستان بازمی.گردد، از این.رو عجیب نیست که از هر دوره تاریخی یادگاری در این شهرستان به جا مانده باشد و نمونه..اش تپه.های باستانی سیلک.
به گفته سید اکبر حلی، کاشان نخستین جایی است که بشر صاحب تمدن خانه.سازی. شده است؛ چرا که آریایی.ها 6 هزار سال پیش از میلاد در فلات مرکزی ایران شروع به خانه.سازی. کردند و منطقه سیلک، نخستین خاستگاه شهر.نشینی و تمدن خانه.سازی. به شمار می.رود.
این استاد دانشگاه می.افزاید: «اگرچه به.دنبال زلزله 1192 هجری قمری بسیاری از آثار به.جامانده از دوره.های گوناگون تاریخی در کاشان از بین رفت، اما براساس اسناد معتبر، این شهر در دوره صفویه ملقب به عروس خاورمیانه بوده است.»
وی ادامه می.دهد: «اگر به آثاری که در پشت جداره.های همین بناهایی که مرمت کرده.ایم، دقت کنیم، پی می.بریم آثار گذشته بسیار قوی.تر از آثار کنونی است. گچبری.ها، کاربندی.ها و... بسیار ارزشمند.تر از کارهای الان است. همچنین وقتی آثار باقیمانده زیر بازار کاشان را مشاهده می.کنیم، می.بینیم بازار صفویه به.مراتب معماری بهتری از دوران قاجاریه دارد و باز به جرات می.توانم بگویم بازار کاشان به.ویژه تیمچه امین.الدوله به لحاظ معماری حتی از بازار تبریز هم مهم.تر است. اگرچه بازار تبریز طول بیشتری دارد، ولی ظرافت.های معماری..اش به اندازه کاشان نیست. همه این دلایل و ده.ها دلیل دیگر، نشان می.دهد که کاشان شهری است که تاریخ تمدن را به ما می.نمایاند.»
نزدیک به یک قرن از آغاز روند تخریب بناهایی که ارزش معماری دارند، می.گذرد. استاد حلی در این باره می.گوید: «.به.ویژه در 50 سال گذشته، مردم بناهای تاریخی را یکی پس از دیگری تخریب کردند. در سال 73 که کار مرمت و بازسازی خانه.های قدیمی کاشان آغاز شد، گروهی از مردم نه تنها همراهی نمی.کردند، بلکه با نوشتن طومار و شعار و راهپیمایی بر ضد .ما، با این کار مخالفت می.کردند و می.گفتند شما دیوانه.اید که پول بیت.المال را خرج خشت و گل می.کنید.» وی می.افزاید: «هنگامی که خانه.ها مرمت شد و مردم حضور انبوه گردشگران داخلی و خارجی را از نزدیک دیدند، مردم و بعضاً مسئولانی که مخالفت می.کردند، از رفتار خود پشیمان شدند. در واقع می.توان گفت که با مشاهده آثار بازسازی بناهای تاریخی به نوعی در این زمینه فرهنگ.سازی. شد و انقلابی در احیای خانه.های تاریخی کاشان به.وجود آمد.»
استاد معماری سنتی اضافه می.کند: «در 5 ساله اخیر و به.دنبال فرهنگ.سازی. که صورت گرفت، ارزش بناهای تاریخی برای مردم شناخته شد و براساس این شناخت، خود مردم به صحنه آمدند؛ خانه.ها را خریدند، مرمت کردند و تغییر کاربری دادند.»
خانه طباطبایی.ها نخستین خانه.ای بود که در سال 73 مرمت شد. بازسازی خانه عباسیان نیز در سال 74 در دستور کار قرار گرفت و به.دنبال آن دانشگاه کاشان خانه عطارها را خرید و مرمت کرد. انجمن جوان سپهری نیز که سازمانی مردم.نهاد است، خانه تاریخی احسان را خرید و اکنون به اقامتگاه سنتی تبدیل کرده است، همچنین خانه عامری.ها که با 12 هزار متر اعیانی و 9 هزار متر عرصه بزرگ.ترین خانه ایران به شمار می.رود، اکنون مراحل پایانی مرمت خود را می.گذراند و قرار است به هتلی تبدیل شود. خانه منوچهری و خانه تاج را نیز باید به این فهرست اضافه کرد. به گفته استاد حلی در مجموع بیش از 60 خانه در بافت قدیم شهر به.وسیله بخش خصوصی در چند سال اخیر خریداری شده و پس از مرمت، تغییر کاربری داده و مورد بهره.برداری قرار گرفته است.
نویسنده کتاب «گره.ها و قوس.ها در معماری اسلامی» تأکید می.کند که با واردشدن تیرآهن، فرهنگ ساخت و ساز غربی وارد کشور شد و رفته.رفته معماری مدرن جای معماری سنتی را گرفت، اگرچه به.نظر وی معماری غربی هم به.طور درست و کامل اجرا نشد. با این حال استاد حلی می.گوید به.دلیل علاقه.ای که به هویت ایرانی و معماری آن دارد، همیشه به.دنبال آن است که در معماری مدرن ارزش.های معماری سنتی و اصیل را نیز وارد کند تا تلفیقی از معماری سنتی و مدرن به دست. آید. وی می.افزاید: «آثاری که در کاشان و خارج از آن ساختم و از جمله آنها «سرای خاتون» در قمصر بر همین اساس طراحی شده است.» استاد حلّی درباره ساخت و سازهای برج.های بلند در حاشیه شهر و شهرک.ها خاطر نشان می.کند: «اگر همین سرمایه.گذاری که در حاشیه شهر صورت می.گیرد به سمت احیای خانه.های قدیمی هدایت شود، بی.تردید مردم نیز به ماندن در بافت قدیم شهر علاقه.مند می.شوند.»
وی برخی بلندمرتبه.سازی..ها در داخل شهر را تجاوز به حریم خصوصی افراد می.داند و می.گوید: «یکی از ارزش.ها در معماری، تعریف خط آسمان است. برای نمونه، بام خانه عامری.ها که بزرگ.ترین خانه ایران است، با بام خانه مستضعف.نشین مجاورش در یک سطح است. حتی در زمان خودش با بام محل و با بام شهر همتراز بود؛ در حالی.که ابراهیم خلیل خان، صاحب این خانه که از ثروتمندان این شهر بود، قدرت و ثروت زیادی هم داشت و هر طور که می.خواست می.توانست خانه..اش را بسازد. البته در آن زمان نه فقط ابراهیم خلیل خان که همه مردم به رعایت حریم معتقد بودند به همین دلیل فقط گلدسته و گنبد مساجد و بادگیرها از سطح بام فراتر می.رفتند که این وضع نشان می.دهد که مردم آن زمان برای یکدیگر ارزش بیشتری قائل بودند.
وی نابسامانی اکنون در رعایت حریم منظر را مشکل فرهنگ می.داند و می.افزاید: «مردم باید باور کنند که بلند.مرتبه.سازی. بدون در نظر گرفتن حریم، عملی حرام و بی.تردید تجاوز به حقوق همسایگان و از بین بردن آرامش و امنیت آنهاست.»
وی یاد آور می.شود: «پدران ما مردمی بودند که به حقوق دیگران احترام می.گذاشتند و تا آنجا که در کنار خانه خود دو سکو برای استراحت همسایه.ها و مردم می.ساختند. اگر بار دیگر فرهنگ رعایت حال همسایه نهادینه شود، خود شهرداری هم علاقه.مند می.شود و در اجرای قوانین قوی.تر عمل می.کند و اجازه ساخت آپارتمان.های چند.طبقه در مرکز شهر را نمی.دهد.
این استاد معماری سنتی با یادآوری وجود بیش از 600خانه تاریخی شناسایی شده برخوردار از معماری اصیل ایرانی در کاشان، می.گوید: «اگر میراث فرهنگی، اقدام به خرید و مرمت این خانه.ها کند، بی.شک متناسب با احیای خانه.های تاریخی، ارزش.های فرهنگی آثار نیز دوباره زنده می.شود.»
وی معتقد است که نخست باید مدیران درباره لزوم احیا و نگهداری از بافت تاریخی آموزش ببینند تا بتوانند بر تفکر و اندیشه مردم تأثیر بگذارند. در گذشته گروهی از مدیران کاشان اعتقاد داشتند که می.توانیم خانه.هایی مانند خانه طباطبایی.ها را که امروز افتخار معماری و هنر به.شمار می.رود، خراب کنیم و به جای آن ده.ها خانه برای قشر کم درآمد بسازیم، اما همان کسانی که روزی چنین تصور و برداشتی داشتند، اکنون دیگر چنین اعتقادی ندارند.
استاد اکبر حلّی خود از جمله کسانی است که در سال83 خانه قدیمی تاج را خریداری کرده و پس از مرمت و بازسازی آن را به موزه مردم.شناسی و محلی برای جمع.شدن هنرمندان کاشانی تبدیل کرده است.وی درباره انگیزه..اش از خرید این خانه می.گوید: «خانه تاج بنایی بود که داشت از بین می.رفت و در واقع بنایی نیمه.جان بود که ایستاده نابود می.شد. تلاش کردم تا به سهم خود یک خانه را زنده کنم.»
وی با بیان اینکه خانه.های قدیمی کاشان به دو دسته اشرافی و عام تقسیم می.شود، می.افزاید: «خانه تاج یکی از خانه.های اصیل گودال باغچه.ای کاشان در دوران قاجار و از زیباترین خانه.های عام کاشان است که به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.»
این استاد معمار سنتی به آینده معماری کاشان خوشبین است و می.گوید: «اکنون وضع ما در مقایسه با سال 73 که بازسازی و مرمت خانه.های تاریخی شروع شد، به کلی فرق کرده است و به جرات می.توانم بگویم که در هیچ نقطه از ایران بازسازی و مرمت بافت قدیم به حجم و گستردگی کاشان نیست.»
کاشان، شهر خانه.های قدیمی
اگر به روزگار گذشته رشک می.بریم به.دلیل زندگی اجتماعی.ای بود که در خانه.ها جریان داشت. با هم بودن، نیاز فطری ماست و در آن دوران، به این نیاز در خانه پاسخ داده می.شد. مقداد نمکی، مدیرعامل شرکت احیای بافت تاریخی آران و بیدگل، در توضیح علاقه مردم به خانه.های تاریخی و تلاشی که برای احیای آنها انجام می.شود، می.افزاید: «خانه در معماری قدیم، شهر کوچکی بود که همه چیز در آن اتفاق می.افتاد، چیزی به نام زندگی فردی وجود نداشت، همه با هم کار می.کردند، غذا می.خوردند، نان می.پختند و بچه.ها با هم بازی می.کردند. کسی بر دیگری برتری نداشت و به واسطه این ارتباطات جمعی و صمیمی بود که حس همدلی و تعاون در خانه جریان داشت و بی.تردید این حال و هوا بر فضای خانه نیزتأثیر می.گذاشت.»
وی اضافه می.کند: «.خانه بدون شک شخصیت.های خاص خود را به.وجود می.آورد و رشد و پرورش می.دهد؛ انسان.هایی خونگرم، همدل، دلسوز و مهربان. حقیقتاً خانه.های قدیمی، ظرفی برای پرورش روح.های بلند بودند.»
نمکی ادامه می.دهد: «.معماری قدیم آبادانی دل بود نه ساخت خانه گل، چراکه معمار و کارگر با وضو کار می.کردند، همه چیز سمت و سوی آسمانی داشت، حال نیز شایسته است همانطور که به.دنبال بازیابی و باز.سازی. بناهای قدیمی هستیم محاسن فرهنگی از یادرفته را نیز احیا کنیم چرا که آن خانه.ها با همان آدم.هایش ارزش داشتند. ما باید به.دنبال احیای آن فرهنگی باشیم که حس صمیمیت را ایجاد می.کردند، بنابراین بازسازی صرف باز ما را قانع نمی.کند».
مدیرعامل شرکت احیای بافت تاریخی آران و بیدگل، با قدردانی از حرکت پاگرفته در شهرستان کاشان برای احیای بافت تاریخی تصریح کرد:«نباید در این حرکت به ظاهر و ژست بسنده شود.»
اکبر رضوانیان فارغ.التحصیل ارشد رشته گردشگری، یکی از شهروندان کاشانی است که چند سال قبل خانه.ای نقلی از میان خانه.های قدیمی کاشان خرید و آن را پس از مرمت، به اقامتگاهی سنتی تبدیل کرد. او نیز دیدگاهی مشابه مدیرعامل شرکت احیای بافت تاریخی آران و بیدگل دارد و می.گوید: «معماری ما بر پایه فرهنگ استوار است که اگر فرو بریزد فرهنگ ما نیز از بین می.رود.» رضوانیان می.افزاید:
« انسان.ها در هر اقلیمی متعلق به معماری، غذا، پوشاک و فرهنگ آن منطقه هستند. گردشگران خارجی که به خانه نقلی ما می.آیند تأکید می.کنند که دوستان ایرانی.شان آداب و آیین.های سنتی خود را در خارج از کشور حفظ کرده.اند، از این.رو با آنچه اکنون می.بینند چندان بیگانه نیستند.»اکبر حلی، استاد معماری در کاشان می.گوید که رضوانیان سال گذشته در عملی ایثارگونه خانه قدیمی دیگری مجاور خانه نقلی خودش را که قرار بود تخریب و به آپارتمانی چندین طبقه تبدیل شود، خرید و شروع به مرمت و بازسازی آن با هدف ایجاد اقامتگاهی سنتی برای مسافران کرد. رضوانیان نیز تأکید می.کند که سرعت گرفتن احیای خانه.های قدیمی در کاشان جریانی جدی است و اکنون این روند در کاشان از اهمیت ویژه.ای برخوردار است.
وی یادآور می.شود: «خانه.های تاریخی در دیگر شهرها از جمله اصفهان، قزوین و شیراز معمولا به دست حکام ساخته شده.اند اما در کاشان تمام خانه.های تاریخی به دست و همت مردم ساخته شده.اند». رضوانیان می.گوید:«اکنون دوباره همین مردم هستند که آنها را احیا و باز.سازی. می.کنند و عملا دولت در این امرنقشی ندارد.» وی اضافه می.کند: «.یکی دیگر از ویژگی.های خانه.های قدیمی کاشان در نوع معماری آنهاست زیرا معماری هیچ.یک از خانه.ها شبیه و مانند دیگری نیست و هر کدام هویتی منحصر به.خود دارند.»
به گفته این کارشناس ارشد گردشگری، اگر قرار باشد برای هر شهری از ایران نامی برابر با هویتش انتخاب کنند، بدون شک کاشان را باید شهر خانه.های قدیمی نامید.
وی با انتقاد از عملکرد ضعیف صدا و سیما در فضا.سازی. سریال.های تلویزیونی می.گوید: «اگر دقت شود صدا و سیما برای نشان دادن روحیه پدر.سالارانه در نماهای خود از خانه.های قدیمی استفاده می.کند و آنجا که می.خواهد زندگی مسالمت.آمیز و مهربانانه را به مخاطب القا کند از خانه.های آپارتمانی استفاده می.کند.»
رضوانیان یادآور می.شود: « اگر مردم هنوز به خانه.هایی با معماری اصیل، علاقه نشان می.دهند به این دلیل است که در خانه.های قدیم 4 عنصر طبیعت شامل باد، آب، خاک و آتش و نمادهای آن وجود دارد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1256]