ريسک فاکتور جديدي به نام تعطيلات!!

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ريسک فاکتور جديدي به نام تعطيلات

نوروز نزديک است؛ مراقب باشيد

پنجم مارس سال 1984 در شهر نيويورک واقعهاي رخ داد که يکي از جنجاليترين پروندههاي پزشکي قانوني ايالاتمتحده آمريکا را تشکيل داد. پس از نزديک به پنج سال مناقشات حقوقي درنهايت قانوني تصويب شد که امروزه به نام «قانون ليبي زيون (Libby Zion)» نام گرفته است. به اين ترتيب محدوديت ساعات کار دستياران پزشکي به 80 ساعت در هفته براي ايالت نيويورک و چند سال بعد براي تمامي بيمارستانهاي دانشگاهي در آمريکا لازمالاجرا شد.

ليبيزيون دختر 18 سالهاي با سابقه ابتلا به افسردگي بود که غروب آن روز با علايم تحريکپذيري، گيجي و پرشهاي عضلاني در اورژانس بيمارستان نيويورک پذيرش شد. ليبي «فنلزين» مصرف ميکرد و دو رزيدنت مسوول وي بدون توجه به اين مطلب براي وي «مپريدين» و «هالوپريدول» تجويز کردند. 8 ساعت بعد بيمار با تابلوي تب 42 درجه و ايست قلبي فوت شد. به دنبال اين واقعه، سيدني زيون، پدر ليبي و روزنامهنگار مشهور نيويورک تايمز، از بيمارستان نيويورک و پزشکان مربوطه به علت قصور پزشکي ناشي از کمبود کادر پزشکي، ساعات کار طاقتفرساي دستياران و عدم نظارت صحيح پزشکان آنکال شکايت کرد. او در روزنامه خود نوشت: «بايد يک بچه کودکستاني باشيد که ندانيد رزيدنتي که در شيفت 36 ساعتي کار ميکند در وضعيتي است که توانايي هيچگونه قضاوتي را ندارد.»
سيستم ارايه خدمات را در کشور ميتوان به سه بخش دولتي، خصوصي و خيريه تقسيم کرد. در حال حاضر حدود 80 درصد از خدمات بستري و حدود 20 تا 30 درصد از خدمات سرپايي را در کشور بخش دولتي تامين مينمايد و بخش عمده آن نيز بر عهده دانشگاههاي علوم پزشکي و خدمات بهداشتي درماني است. تا بيش از 23 سال قبل که آموزش پزشکي از بدنه وزارت علوم جدا شد، تعداد دانشکدههاي پزشکي کشور از تعداد انگشتان يک يا دو دست تجاوز نميکرد و به اين ترتيب تعداد بيمارستانهاي آموزشي در کشور به اين اندازه نبود، در حالي که امروزه حداقل 50 درصد از تختهاي وزارت بهداشت را تختهاي آموزشي تشکيل ميدهند.
طبق ضوابط دولت، تعطيلات رسمي نوروز از 29 اسفند ماه لغايت چهارم فروردين ماه هر سال ميباشد. با توجه به آنکه اعضاي هيات علمي بيمارستانها، دستياران و دانشجويان پزشکي از مقررات آموزشي تبعيت ميکنند، تعطيلات آنها تا انتهاي سيزدهم فروردين ماه در نظر گرفته ميشود. از طرف ديگر ساير واحدهاي بهداشتيدرماني دولتي ما نيز همچون بسياري از ادارات دولتي کارکرد معمول خود را در اين ايام دارا نيستند و در عمل بسياري از خدمات به بعد از سيزدهم فروردين ماه موکول ميشوند.
سيستم ارايه خدمات اورژانسي در کشور در ايام تعطيلات نوروزي فعال است و هيچ بيمارستاني مجاز به عدم پذيرش اين بيماران نيست. آيا ديگر مشکلي وجود دارد؟ بنا به دلايل زير تعطيلات طولاني عيد نوروز نظام ارايه خدمات را در بخش دولتي ناکارآمد کرده است:
تفاوت خدمات ارايه شده در روزهاي عادي در مقايسه با تعطيلات براي بيماران بستري
در کشورهاي غربي مطالعات متعددي در مورد مقايسه مرگ و مير و نحوه اداره صحيح بيماران در روزهاي عادي با ساير شيفتها (بعدازظهر، شب و تعطيلات) صورت گرفته است. اکثريت قريب به اتفاق اين مطالعات بر بالاتر بودن ميزان پيامدهاي ناگوار در اين ايام تاکيد دارند. همچنين براساس مطالعه آنها بيمارستانهاي آموزشي در وضعيت خطيرتري قرار دارند. از سوي ديگر به علت تغيير گستردهاي که در الگوي تغذيه، کار، ورزش، اوقات فراغت و مسافرت افراد در طي تعطيلات سال نو رخ ميدهد، عموم مردم در ريسک بالاتري به سر ميبرند. همچنين به طور معمول بيماران در اين ايام با تاخير بيشتري به مراکز پزشکي مراجعه ميکنند و دسترسي آنها به پزشکان خانوادگي خود کمتر ميباشد.

تأخير در تشخيص بيماري

با تشخيص ندادن به موقع، بيماران وارد فازهاي پيشرفته بيماري شده و اداره آنها به مراتب مشکلتر است. در حال حاضر ساليانه حدود 70 هزار کانسر جديد در کشور بروز مييابند. پس در يک تعطيلات 15 روزه انتظار داريم تشخيص حدود 2900 بيمار سرطاني در طي اين مدت به تعويق بيفتد. در چنين وضعيتي تکليف برنامههاي غربالگري کشوري همچون تشخيص بيماريهاي هيپوتيروييدي و فنيل کتونوري در نوزادان که تأخير يک روز در تشخيص و درمان بيمار ميتواند عوارض جبرانناپذيري را به بار آورد، چه خواهد بود؟

تأخير در شروع و يا قطع درمان

درمان بسياري از بيماريها طبق پروتکلهاي موجود «انتخابي» بوده و اورژانسي نيست. به اين ترتيب اين بيماران در خوشبينانهترين حالت بايد تا انتهاي تعطيلات نوروزي درد و رنج بيماري را به اميد بازگشايي مجدد بيمارستانها تحمل نمايند. البته متاسفانه برخي از اين بيماريها با عارضهدار شدن و مراجعه مجدد بيمار جزو طبقهبندي اورژانس قرار گرفته و مشکلات فراواني را ايجاد ميکنند.
آيا تاخير در شروع درمان بيماران سرطاني و يا قطع درمان آنها در وسط دوره درمان از نظر علمي، اخلاقي، شرعي و... جايز ميباشد؟ نکتهاي که هر سال با نزديکي به تعطيلات نوروزي با آن مواجه ميباشيم. درمان اين بيماران در بسياري از موارد نياز به بستري در بيمارستان و شروع دورههاي طولانيمدت شيميدرماني و يا راديوتراپي دارد، درمانهايي که هماکنون جزو طبقهبندي اورژانس قرار نميگيرند. اين مشکل در مورد برخي ديگر از بيماريهاي مزمن نيز صادق است. به عنوان مثال، بسياري از بيماران مبتلا به تالاسمي مجبورند هر سال در آخرين روزهاي سال جهت تزريق خون به مراکز درماني مرتبط مراجعه نمايند و تا انتهاي تعطيلات آرزو کنند که دچار کمخوني نشوند، زيرا سازمان انتقال خون هم که يک واحد دولتي است، در چنين ايامي جهت ارايه خدمت به اين قبيل بيماران محدوديت دارد.

اختلال در ارايه خدمات سرپايي

گفتيم در حال حاضر 20 تا 30 درصد خدمات ارايه شده در بخش سرپايي بر عهده مراکز دولتي است. اگر شما براي دريافت اين نوع خدمات از مراکز دولتي بهره ميگيريد دور از ذهن نيست که براي درمان يک سرماخوردگي ساده در ايام نوروز با مشکل مواجه خواهيد شد.
سازمان جهاني بهداشت در سال 2000 اهداف سهگانهاي را براي نظامهاي سلامت تعيين نمود. اين اهداف عبارتاند از: «تامين سلامت افراد جامعه، پاسخگويي و مشارکت عادلانه اقتصادي آحاد جامعه.» با تأمل بر اهداف يکم و دوم نظامهاي سلامت پي ميبريم که نارسايي درمان در تعطيلات در قدم اول بايد توسط متولي اصلي آن يعني وزارت بهداشت اصلاح گردد. لازم هم نيست خيلي به جاهاي دور برويم تا ببينيم در کشورهاي پيشرفته براي حل اين معضل چه کردهاند. در همين ايران عزيز خودمان برخي واحدهاي دولتي به خوبي از پس اين مشکل برآمدهاند. چرا برخي از بانکها در ايام تعطيلات نوروز و حتي روز اول فروردين برخي از شعب خود را فعال نگاه ميدارند؟ مگر دستگاههاي خودپرداز مشکل اصلي مردم را که تهيه پول نقد هست، برآورده نميسازند؟ چگونه است که دستگاههاي ATM به سيستمي مجهزند که در صورت اتمام پول نقد، SMSاي از ستاد براي مسوولان شعبه مربوطه جهت مراجعه و تامين پول نقد ارسال ميشود؟ آيا اين چيزي غير از مشتريمداري که يکي از ارکان پاسخگويي در نظام ارايه خدمات است نام ديگري دارد؟
چگونه پليس راهنمايي و رانندگي در ايام تعطيلات نوروزي که ميليونها نفر از هموطنانمان در جادههاي سرتاسر کشور تردد ميکنند، بيشتر از ايام غيرتعطيل در صحنه حضور دارد؟
در اين مقاله به نارساييهاي نظام ارايه خدمات در تعطيلات نوروزي در بخش دولتي اشاره شد. بدون ترديد بخش خصوصي و خيريه نيز بنا به برخي از دلايل پيش گفته و برخي ديگر که فرصت آن در اين مختصر نميگنجد، داراي نواقصي هستند. همين اندازه که بدانيم نظام سلامت، نظامي ديناميک است و نارسايي ايجاد شده در يک بخش (آن هم بخش دولتي که عمده اين بار را بر دوش ميکشد) مطمئنا بر ساير بخشها تاثير خواهد گذاشت، نتيجه امر قابل پيشبيني خواهد بود.
به هر حال گرچه هر گاه صحبت از عيد نوروز ميشود، به طور ناخودآگاه روح انسان به سمت، شادابي، طراوت و... متمايل ميشود، اما اجازه ميخواهم اين بار به واقعيتي تلخ اشاره کنم که: «ريسک فاکتور جديدي به نام عيد نوروز در زير پوست تکتک ما ايرانيان ريشه دوانده است. نوروز نزديک است. مراقب باشيد.»

نويسنده: دکتر پيمان سلامتي
متخصص پزشکي اجتماعي و دانشيار دانشگاه علوم پزشکي تهران

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 361]