رمضان از ديدگاه شاعران فارسي

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: رمضان از ديدگاه شاعران فارسي

ستايش مخصوص خداوندي است كه بر ما، با هدايت به شاهراه ستايشش، منت نهاد و ما را اهل ستايش قرار دادكه از سپاس‌گزاران احسان او باشيم و سپاس خداوند را كه دين آسماني اسلام را براي ما مختص ساخت تا در سايه‌سار آن، به سرمنزل سعادت و خرسندي‌اش روان گرديم و حمد بي حد و ثناي بي‌عد، خداي احد را كه ماه خود، ماه اسلام، تزكيه و تصفيه و نزول كتاب وحي ـ رمضان ـ را يكي از راه‌هاي احسان بربندگان قرار داد.‌

دگربار در گردونه‌ي‌ زمان و در چرخه‌ي منظم هستي كه جلوه‌اي از جلوات حي ذات و آيه‌اي از آيات خداوند است ـ به رمضان رسيده‌ايم موسم رحمت و تجلي حقيقت، نزول بركت، شهر تطهير قلب و پر گشودن به جانب رب و ماه بي اعتنايي به عالم سفلي و صعود به جهان والا، ماه مردم و بيدار شدن و بيدار كردن مردم.‌

فصل آگاه كردن آنها كه نمي‌دانند و تذكر به آنها كه مي‌‌دانند، شهر برانگيختن آنها كه نشسته‌اند و بازگرداندن آنها كه برگشته‌اند و هنگامه‌ي نيرو دادن به فريادي كه درحال نشستن است و زمان كمك به پرنده‌اي كه درحال سقوط.‌

از ديگر سو، ادبيات گران قدر فارسي را بايد به جهت گستردگي موضوع و غناي علمي و اخلاقي و ديني و هم‌چنين گستره جغرافيايي آن از درخشان‌ترين آثار ادبي جهان برشمرد كه با تورقي بر كتب تاريخ ادبيات و تذكر شعرا به اين نكته ظريف خواهيم رسيدكه ادبيات گران سنگ ما را از آن زمان كه تاريخ ادبياتش را نگاشته‌اند، با فضايل و خوبي‌ها عجين و در آن دعوت به فرايض و واجبات الهي و نهي از مناهي و رذايل جايگاهي والا دارد و در آثار ادبي همه شاعران فارسي زبان، فراخواني به خوبي‌ها و پرهيز از بدي‌ها، قابل مشاهده است.‌

يكي از فرايض و واجبات الهي، روزه ماه رمضان است كه در اين مقال و مجال كوتاه هدفمان بررسي فريضه صوم و صيام شهر رمضان از ديدگاه شاعران فارسي زبان است.‌

با حلول ماه رمضان، دعوت همگاني براي بسيج مومنان به شركت در مهماني خدا و برسر سفره‌هاي بي‌منتهاي نعمت خداوند، پرتوهاي پاك كننده روح بخش اسلامي، اعلام مي‌‌گردد و مومنان واقعي زنجير‌هاي بردگي و اسارت را با كثرت استغفار و بلند كردن دستان به نيايش و سجده‌هاي خالصانه پاره مي‌‌كنند و مي‌‌آموزند كه رفاه مادي و آسايش زندگي و بهره‌مندي از مواهب طبيعت و اميال نفساني، هدف والاي الهي و انساني نيست، بلكه وسيله‌اي براي تعالي و تكامل انساني و رسيدن به قله‌هاي رفيع انسانيت است.

در اين ماه مرغ باغ ملكوت كه اسير جسم آدميان است، چند صباحي در زندان راگسسته و پرده‌هاي جهل و ظلمت جسم را پاره و براي طواف در عالم بالا، بال مي‌‌گشايد و لباس ترك تعلق به تن مي‌‌كند.‌

اين دهان بستي، دهان باز شد

كز خورنده، لقمه‌هاي راز شد

انــــدرون ز طــــعام خالي دار

تــــا در آن نــــور مــــعرفت بينــــي‌

ديگر بسي مخور كه هر آن كس كه سير خورد

اعضايش جمله گرسنه گردند و بي‌قرار

ماه رمضان آمد، آن بند دهان آمد

زد بر دهن بسته تا لذت لب آمد

چون حيات عاشقان از مطبخ تن تيره بود

پس مهيا كرد بهر مطبخ ايشان صيام‌

رمضان ماه مهماني بزرگ الهي است كه دروازه‌هاي مهمان سراي بزرگ الهي گشوده مي‌‌شود و شميم دل‌نواز عطر بهشت رباني، مشام جان‌هاي عشاق را مي‌‌نوازد و سرود و عشق وصل را در دل عاشقان مي‌‌انگيزد. رمضان ماه نزول رحمت و فرود عزت و عروج عبادت و صعود طاعت و سپر محكم خداوند است كه همگان را از عذاب اخري مصون و محفوظ مي‌‌دارد.‌

‌

رمضان از ديرباز در ادبيات فارسي و شعر شاعران فارسي‌گوي جايگاه ويژه و ممتاز دارد، به گونه‌اي كه از گذشته بسيار دور شاعران فارسي زبان، حلول هلال شهر صيام را به مخاطبان خود تبريك و شادباش مي‌‌گفته‌اند و رعايت حرمت اين ماه را به مخاطبان و ممدوحان خود گوشزد نموده‌اند، به گونه‌اي كه شايد بتوان يكي از خصوصيات برجسته شعر فارسي را دانست.‌

آمد شهر صيام، سنجق سلطان رسيد

دست بدار از طعام، مائده جان رسيد

مرحبا نو شدن و آمدن ماه صيام‌

حبذا واسطله عقد و شهور ايام‌

مــــاه رمــــضان خــــجــــستــــه بــــادت‌

تــــا پيــــش صــــفــــر بــــود مــــحــــرم‌

آمــــد رمضان و عيد باماست‌

قفل آمد و آن كليد با ماست‌

آمــــد رمــــضان بــــه خدمت دل‌

و آن كس كه دل آفريد با ماست‌

در اين ماه، حضرت دوست از بندگان خود مي‌خواهد با تلاش و ستيزي هميشگي به ياري ايمان، تمايلات و خواهش‌هاي سركش نفس رامهار كنند و خويشتن را از آلودگي‌ها و ناپاكي‌هاي خور و خواب و خشم و شهوت و از پليدي‌هاي گناهان بركنار زده و خالصانه و صادقانه با انجام تعهدات و وظايف انساني - اسلامي خويش بر مركب راهوار ايام به سوي لقاءاله طي مسير نمايند.‌

سالي دراز بوده‌اي اندر هواي خويش‌

ماهي خداي را شو و دست از هوا بدار

اي در غرور نفس به سر برده روزگار

برخيز كار كن كه كنون است وقت كار

دلا در روزه مهمان خدايي‌

طعام آسماني را سرايي‌

در اين مه چون در دوزخ ببندي‌

هزاران در ز جنت برگشايي‌

تا لبان بسته‌ام از نوش لبان مي‌‌برم آزار

من اگر روزه بگيرم رطب آيد سر بازار

تا بهار است دري از قفس من نگشايد

وقتي اين در بگشايد كه گلي نيست به گلزار

اي دل كه همي ترسد از مشعله آتش‌

والله كه به جز روزه مر او را سپري نيست‌

اهل روزه واقعي تقوا پيشه‌گاني هستند كه انبان بطن را از نان تهي و از انوارهاي آسماني آكنده مي‌‌سازند و با توسل به قرآن و تمسك به اهل‌البيت و در پرتو عنايات و بركات اين ماه، سنگ سراچه‌ي دل را با آب الماس آب ديده سفته و رازهاي خود را با صاحب حق و خداي سبحان گفته و سر به آستان ربوبي نهاده و با رب‌الكريم خود به نجوا مي‌‌نشينند و برترين و والاترين گوهر را و والاترين و بالاترين فرصت را مي‌‌دانند:‌

از جسم بهترين سكناتي صلات بين‌

وز نفس بهترسين سكناتي صيام دان‌

گه در سجود باش چو در مغرب آفتاب‌

كه در ركوع باش چو بر مركز آسمان‌

رمضان نردبان ترقي و معراج انساني به عالم والا و بالا و به سان اسب تيزرو و تندپايي است كه با استعانت از آن مي‌‌توان راه عشق و تعالي را پيمود و آن را براي صعود زيربنا قرار داد و از خوان نعمت‌هاي الهي جلوس و از مائده‌هاي رباني و سمواتي آن بهره برد.

گر تو را سوداي معراج است بر چرخ حيات‌

دان كه اسب تازي تو همت در ميدان صيام‌

بر سر خوان‌هاي روحاني كه پاكان نشسته‌اند

مر تو را هم كاسه گرداند بدان پاكان صيام‌

و به سان پرچم و بيرقي است كه پادشاه رحمت و عطوفت درپي آن در حال حركت است و لشكر ايمان پس از هزيمت و شكست مركز و قلب لشكر ضلالت، حاكم مي‌‌شود.

آمد ماه صيام، سنجق سلطان رسيد

دست بدار از طعام مائده جان رسيد

جان ز قطعيت برست، دست طبيعت ببست‌

قلب ضلالت شكست، لشكر ايمان رسيد

و رمضان، چشمه‌ي رحمت الهي را در وادي دل‌هاي انسان‌هاي حق‌طلب جاري و به مثابه خانه‌تكاني دل از گناهان و سيئات و مزين‌كننده چهره شخصيت انساني در پرتو عبادات و فراهم‌كننده مسير دل‌هاي انسان‌ها و سرود وصل و اتصال به معبود در قلوب مومنان و سالكان طريق الهي است.‌

خدمت خاص نهاني تير نفع و زودسود

چيست پيش حضرت درگاه اين سلطان، صيام‌

روزه حفط دل است از خطرات‌

پس بود با مشاهده افكار

كرديم ز روزه جان و دل پاك‌

هرچند دل پليد باماست‌

و اينك رمضان است و ماه ضيافت رودررو و اميد استفاده و بهره‌مندي از نعمات و عنايات بي‌انتهاي معنوي‌اش.

بدانيم كه در مهماني فضل الهي، نخوردن هدف نيست، بلكه وسيله‌اي براي رشد روح و عروج روح به ملكوت است و نبايد از كساني باشيم كه از اين ماه رحمت، دست‌مان از الوان نطع كرم بي‌انتهاي كردگار خالي باشد و بياموزيم كه همه‌ي اعضا و جوارح‌مان بايد دعوت كريمانه و مهربانانه حق را اجابت كنند و دل و قلب و جسم را از منازعه، حسد، مجادله، ظلم، بي‌خردي و دل‌تنگي تهي سازيم و به فرموده امام سجاد(ع) در دعاي فرا رسيدن ماه رمضان كه: خدايا! بر محمدل و آل او رحمت فرست و شناخت و فضيلت اين ماه و بزرگداشت حرمتش و خودداري از محرماتش را به ما الهام نما و ما را به روزه داشتنش با حفظ اعضاء از نافرماني‌ات و به كار گرفتن آنها در اين ماه به گونه‌اي كه خشنودت سازد مدد فرما تا با گوش‌هامان به سخن لغوي گوش ندهيم و با چشمان‌مان به تماشاي لهوي ننشينيم و دست‌هاي‌مان را به حرامي نگشاييم و به سوي كاري كه ممنوع است گام برنداريم و زبان‌مان مگر به حديث ذكر تو، گويا نشود و شكم‌هايمان غير آنچه حلال فرموده‌اي فرا نگيرد. (دعاي چهل و پنجم صحيفه سجاديه) و از آناني نباشيم كه به مصداق

(حكمت 145 نهج‌البلاغه)

پنداشتي كه چون نخوري روزه آن‌تو است‌

بسيار چيز هست جز اين شرط روزه‌دار

هر عضو را بدان كه به تحقيق روزه‌اي است‌

تا روزه تو روزه بود نزد كردگار

اول نگاه دار نظر تا رخ چو گل‌

ور چشم تو نيفكند ازعشق خويش خار

ديگر ببند گوش زهر ناشنيدني‌

كز گفتگوي هرزه شود عقل تار و مار

ديگر زبان خويش كه جاي ثناي اوست‌

غيبت و دروغ فروبند، استوار

ديگر به وقت روزه گشادن مخور حرام‌

زيرا كه خون خوري تو از آن هزار بار

و اينك ماييم و موسم تجلي حقيقت و فصل رحمت، مبادا كه آفتاب عيد هويدا گردد و دست‌مان از سفره بي‌انتهاي الهي خالي. و از ريزش ابر فضل و بخشش خداوند بر كوير خشكيده دل‌هاي ما بي‌نصيب.

بياييد اين فرصت يك ماهه را غنيمت شماريم و دعوت كريمانه حق را اجابت و انبان تهي خود را از توشه‌هاي اين ماه براي هنگامه سخت و صعب حشر و حساب عقبا پر سازيم.‌

غنيمت‌دار رمضان را جوييد روي ننموده است‌

و عيدگر كنار سستي، ز غم آن بر كنار رستي‌

اگر امر تصوموا را نگه داري به امر رب‌

به هر يا رب كه گويي تو، لبيك دوبارستي‌

* منابع و ماخذ:

- نهج‌البلاغه - سيدرضي - متن صبحي صالح - انتشارات فاطمه الزهرا - ترجمه مصطفي زماني - قم‌-81‌

- صحيفه سجاديه - ترجمه مصطفي اسرار - چاپ دوم - ناشر مهيا - تهران - 76‌

- حديقه‌الحقيقه - سنايي غزنوي - تصحيح مريم حسيني - انتشارات مركز دانشگاهي تهران - 82

- ديوان انوري - تصحيح مدرس رضوي - چاپ اول - بنگاه نشريه و ترجمه كتاب - تهران - 61‌

- ديوان خاقاني - تصحيح ضياءالدين سجادي - انتشارات پورنگ - 80

- ديوان شهريار - محمدحسين بهجت تبريزي - انتشارات زرين - تهران - 73

- ديوان عطار نيشابوري - تصحيح سعيد نفيسي - انتشارات زرين‌

- ديوان مسعودسعد - مسعود سعد سلمان - تصحيح رشيد باسمي - كتابخانه ابن سينا

- كليات سعدي - تصحيح محمدعلي فروغي - انتشارات اميركبير - تهران - 80

- مثنوي معنوي - به كوشش و اهتمام رينواله آلين نيكلسون - رسا قلم - تهران 81

پنجشنبه 14 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 178]