دعا؛ عبادتي بزرگ و آموزنده حكمت الهي

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: دعا؛ عبادتي بزرگ و آموزنده حكمت الهي
گروه خبرنگاران افتخاري / سيد جعفر فاطمي نوش آبادي: حيات انساني در جوامع كنوني بسي مخاطره انگيز مي‌نمايد، جوامعي كه غلتيدن در موج پيشرفت فناوري و جدا شدن از انديشه‌هاي عميق و اصيل خويش، واقعيتي مبهم‌تر از هميشه پيش روي انسان‌ها گشوده‌اند و آن‌ها را تنها‌تر از همه‌ اعصار و قرون منفك از واقعيات وجودي خويش در وادي هولناك بي‌پناهي رها ساخته‌اند.
به راستي آحاد بشر، عروسك‌هايي را مي‌مانند كه غافل از خويشتن خويش روزگاري محدود را لابه‌لاي تنيده‌هاي زندگي مادي سپري مي‌كنند، بي‌آن‌كه حتي لحظه‌اي در انديشه‌ي چراها، چگونه‌ها و بايدها نيز سير نمايند. احساس سردرگمي و از هم گسيختگي افكار و پوچي‌هاي ناشي از دور شدن از فطرت و نهاد اصيل، بيشتر از پيش انسان‌ها را دچار انواع درهم ريختگي فكري و مشكلات و مصائب روحي و رواني ساخته است.

هم اكنون بشر با ورود به هزاره ي سوم حيات مدون خود دريافته است كه بازگشت به معنويت و نيز دنياي درون خويش و ارتباط با خداوند جاودانه‌ و ارزش‌هاي اصيل بشري، تنها نجات‌بخش وي از هياهو و جنجال‌هاي ساخته‌ي دست خودش است و مي‌تواند به اين عوامل چون سپر و سلاحي عليه استرس و فشارهاي روحي و رواني چون اضطراب و ساير معضلات بنگرد و از آن‌ها بهره جويد. بنابراين مذهب، و نيايش و ارتباط با خالق هستي راهي است كه بشر مي‌تواند با توانايي‌هاي عميق نسبت به مبارزه با مشكلات زندگي و غيره فائق آيد.

دعا به معني خواندن، حاجت خواستن و استمداد است و گاهي از آن منظور مطلق خواندن است(قريشي،1352) در اصطلاح، دعا به معني خواندن خدا، مخاطب قرار دادن و صدا زدن توأم با تضرع و اظهار درماندگي است.

«خداوند در سوره‌ي بقره آيه186» مي‌فرمايد: «چون بندگان من از دوري و نزديكي من از تو پرسند، بدانند كه من به آن‌ها نزديك خواهم بود و هر كه مرا خواند دعاي او را اجابت كنم و به من ايمان آورند تا به سعادت راه يابند» وعده‌ اجابت به بندگان خويش داده و با عطوفت خاصي خود را نزديك به آنان ذكر كرده است كه دعاي ايشان را به استجابت برساند.

انواع دعا

انواع دعا

گاهي دعا، صرف درخواستن حاجتي از خداوند مي‌باشد. در اين حالت در مورد مشخصي، بنده دست به آسمان گشوده، طلب ياري مي‌كند، گاه به صورت عام درخواست دفع بلايا، سختي‌ها مي‌كند تا خداوند آن چه را كه از رنج و ناراحتي است از او زايل كرده، در طي مسير زندگي با آن‌ها روبرو نشود.

زماني‌ نيز دعا براي درخواست جذب خوبي‌ها و زيبايي‌ها هست كه بنده آن‌چه را كه از نيكويي در برابرش جلوه‌گر است از خداوند طلب مي‌كند.

گاهي دعا به عنوان ارتباط عاشقانه و هميشگي بنده با خداوند است. در هر قدمي او را مي‌بيند و جهان برايش جلوه‌اي از وجود اوست. جز رضايت او را نمي‌خواهد و اين همان بهشت موعود است كه خداوند خود فرموده‌ است: «اي نفس مطمئنه» امروز به حضور پروردگارت باز آي كه تو خشنود «به نعمت‌هاي ابدي او» و او راضي‌ «از اعمال نيك» است باز آي و در صف بندگان خاص من درآي و در بهشت من داخل شو.

نبايد پنداشت كه تأثير دعا صرفاً در استجابت آن است، بلكه همان ارتباط راز و نياز، درخواست و حاجت به پيشگاه او بردن و به دامان افراد ديگر بشر در نياويختن و او را در لحظات خويش جاري دانستن، نعمتي است كه شايد نتوان آن را با چيز ديگري تعويض كرد.

در دهه‌هاي اخير، موضوع دعا و نيايش از مباحثي است كه مورد توجه انسان‌ها، بالاخص در جوامع غربي قرارگرفته است و نيايش به مفهوم ارتباط با خالق هستي مطرح شده و انديشمندان با هر آيين و مذهبي به نقش سازنده‌ دعا پي‌برده و سعي و تلاش در بهره‌برداري از نيروي عظيم آن دارند.

اولين اثر دعا، نقش تربيتي آن است بدين‌گونه كه: اولاً دعا، ياد خداوند را در دل انسان زنده نگاه مي‌دارد. انسان به دليل ساخت فكري و ذهني خود فراموش‌كار است و به سبب همين خصوصيت، دچار انحرافات و خطاهايي گاه بسيار بزرگ مي‌شود چنان‌كه از مسير هدايت و جاده‌ي حركت اصيل خويش منحرف شده، اهدافش را گم مي‌كند و دچار سردرگمي عقيدتي و فكري مي‌‌شود. آينده‌اش را به تباهي مي‌كشاند و هستي خويش را بدون آن‌كه بهره‌اي ببرد به دست‌ باد مي‌سپارد.

دعا سبب طهارت روح انسان مي‌شود ضلالت و گمراهي را به او تذكر مي‌دهد و گرد و غبار روزمرگي‌ها را از صورت تفكر او مي‌شويد،‌ هدف و جهت اصلي را به او متذكر مي‌شود و كژي‌ها و كاستي‌ها را كم‌رنگ كرده روح ايمان را باز ‌مي پروراند. با دعا، توكل در انسان افزايش يافته و موجب مي‌شود وي با نيروي اعتماد بر قدرتي متعادل كه هميشه همراه و شاهد و ناظر اعمال و گفتار اوست سعي در پيرايش تفكرات خويش و زدودن آلايش از اعمال و كردار نموده، در نهايت در مسير تربيتي صحيحي به حركت در‌مي‌آيد.

دعا، آموزنده‌ حكمت

دعا، انديشه و تفكر انسان را تعليم مي‌دهد و موجب جهان‌بيني، شعور و آگاهي در افكار بشر است. انسان به هنگام دعا، عظمت و بزرگي خالق هستي را ياد مي‌كند و همين امر را به شعور خويش تفهيم مي‌كند. ايجاد شعور، شناخت و فكر، نقش سازنده‌اي در حيات آدمي ايفا مي‌كند و شايد به همين سبب است كه در احاديث بسياري، انسان به تفكر دعوت مي‌شود تا آن‌جا كه اين امر از برترين عبادات محسوب مي‌شود.

همچنين دعا، عامل برقراري عوامل ماوراي طبيعي است و انسان با مؤثر دانستن در امور حيات خويش به آرامش قلبي و اطمينان خاطر دست مي‌يابد و اين آرامش به نوبه‌ خود سبب «شرح صدر» و ايجاد روابط پويا در اجتماع مي‌شود و نيز داراي نقش مؤثر در جهان هستي است، زيرا چنين فردي نه تنها خود به درجات بالاتر كمال انسان، بلكه باعث شكوفايي و بالندگي ديگر آحاد بشر مي‌شود. در سوره‌ «عنكبوت آيه‌ 69» آمده است: «آنان كه در راه ما جهد و كوشش كردند به طور حتم آن‌ها را به راه خويش هدايت مي‌كنيم» مسئله‌ حركت و كوشش و در همان حال هدايت به راه جهاد مستقيم توأماً مطرح مي‌شود. بنابراين دعا و نيايش نيز زمينه را آماده ساخته، انسان را از لحاظ فكري و روحي در مسير حركت قرار مي‌دهد. ادعيه‌اي كه در مكتب ما وارد شده‌است، سرشار از مضامين لطيف و زيباست و درباره‌ تأثير كلام زيبا در روح انسان، تا به امروز شكي وارد نشده است، سخنان نغز و زيبا و سرشار از احساس در ادبيات جهان‌ گواهي بر اين مدعاست.

از ديگر مسائل حائز اهميت، ساختارشناسي دعاست؛ واژه‌ها و پيوند آن‌ها، ساختمان عبارات و موسيقي كلام بايد مورد دقت و تأمل قرار گيرد، واژه‌ها كه در ادعيه‌ با محتواي خود تناسب دارند،‌ در دعا به اوج خود مي‌رسند بدين‌گونه كه در تمامي دعاها،‌ زيبايي سخن از جهت رعايت نكات دستوري و نگارش و نيز عمق،‌ لطافت، موزون بودن و هم‌آهنگي معاني ديده مي‌شود؛ به عنوان مثال مي‌توان كلام اميرالمؤمنين علي(ع) را در ادعيه‌اي چون صباح و كميل مورد دقت نظر قرار دارد. اين تلطيف روح مي‌تواند از جهت تربيتي در زندگي انسان نقش بسيار والايي داشته باشد.

********************************************************************

منابع:

ـ قمي، شيخ عباس؛ مفاتيح الجنان، ترجمه‌ الهي قمشه‌اي، 1342.

ـ كوري پارت، ‌بازگشت به دعا در آستانه‌ هزاره‌ سوم،‌1377.

ـ كليني، محمد؛ اصول كافي، ترجمه‌ي سيد هاشم رسولي، جلد چهارم؛ انتشارات دفتر نشر فرهنگ اهل بيت(ع)، 1384.

محمود‌ علي پور طولازدهي

منبع: نشريه نگاه وزارت آموزش و پرورش.
شنبه 9 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 158]