نيمي از كوسه‌هاي ساكن اقيانوس در معرض انقراض قرار دارند شكارچيان در دام‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: نيمي از كوسه‌هاي ساكن اقيانوس در معرض انقراض قرار دارند شكارچيان در دام‌
جام جم آنلاين: شكار كوسه‌ها يكي از عوامل تهديد اين گونه دريايي است، در مواردي كه برخي از كشورها اقدام به روش‌هاي خشن براي صيد كوسه كرده‌اند با اعتراض جوامع زيست محيطي مواجه شده تا حدي كه از سوي آنها تحريم‌هاي جدي مبني بر استفاده از محصولات اين گونه دريايي شده است.

در برخي از مناطق جنوبي كشور نيز برخي بوميان، كوسه‌ها را رقيبي براي صيادان مي‌دانند و معتقدند كوسه‌ها سهم صيد ماهيان آنها را كاهش مي‌دهند، اگرچه آمار دقيقي از وضعيت اين گونه دريايي در ايران موجود نيست اما براساس گزارش اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت‌ (IUCN) اين‌گونه دريايي در معرض خطر قرار دارد و فعاليت‌هاي انساني مهم‌ترين عامل تهديد اين گونه با ارزش است.

براساس گزارش اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (‌IUCN) بيش از نيمي از كوسه‌هايي كه زيستگاه آنها اقيانوس‌هاي جهان است در معرض خطر انقراض قرار دارند.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد، شكار‌هاي غيرمجاز و فعاليت صيادان متخلف يكي از عوامل مرگ و مير اين گونه دريايي است؛ چرا كه كوسه‌ها روند توليد مثل كندي دارند و اين امر آنها را در مقابل صيد بي‌رويه آسيب‌پذير كرده است از سوي ديگر با كاهش ذخاير ماهياني مثل ماهي تن و اره ماهي، صيادان بيش از پيش براي جبران اين كمبود به صيد كوسه‌ها روي آورده‌اند.

به علاوه برخي جوامع شرق آسيا كه باله كوسه را غذايي مرغوب و لذيذ مي‌دانند به شكار اين حيوان ادامه مي‌دهند. همچنين بررسي‌ها نشان داده است كه تغييرات آب و هوايي نيز ممكن است سبب اختلال در زندگي و زيستگاه گروه‌هايي از اين ماهي‌ها باشد كه اين امر نيز بر جمعيت اين گونه دريايي تاثيرگذار است.

ارزيابي تازه IUCN اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت نشان مي‌دهد كه اين جريان‌ها چگونه بر جمعيت كوسه‌ها در جهان تاثير مي‌گذارد. اين گروه نتيجه‌گيري مي‌كند كه از ميان 21 گونه‌اي كه در اقيانوس‌هاي آزاد شنا مي‌كنند، 11 گونه در خطر انقراض قرار دارند و در 5 گونه نيز نشانه‌هاي انحطاط ظاهر شده است.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد در حالي كه برخلاف تصور اكثر مردم كوسه‌ها از جمله خطرناك‌ترين گونه‌هاي دريايي هستند، اين انسان‌ها هستند كه بيشتر گونه‌هاي كوسه‌ها را در خطر انقراض قرار داده‌اند و با شكار و صيد بي‌رويه زندگي آنها را نابود كرده‌اند.

تحقيقات اخير نشان مي‌دهد كه كوسه‌ها گروه بسيار موفقي هستند به طوري كه از 400 ميليون سال قبل همچنان زندگي مي‌كنند و در اكوسيستم‌هاي دريايي بالاترين سطح زنجيره غذايي را به خود اختصاص داده‌اند.

خصوصيات فيزيولوژي اين گونه‌هاي دريايي مانند اسكلت غضروفي اين ماهيان باعث كاهش وزن و كمك به شناوري آنها مي‌شود، همچنين منافذ بيني زوج و باله‌هاي پشتي و شكاف آبششي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد اين گونه دريايي است كه آنها را جزو گونه‌هاي سازگارتري قرار داده است.

ويژگي‌هاي كوسه‌ها

كوسه‌ها پوستي زبر همانند سمباده دارند كه ساختار اين فلس‌ها يادآور ساختار دندان است؛ به شكل مخروطي كوچك، عاجدار، حفره ‌اي و پوشيده از مينا هستند.

خصوصيت بارز و محسوس كوسه‌ها دندان‌هايشان است. منشأ اين دندان‌هاي مينادار همان فلس‌هاي placoid هستند. از چندين رديف دندان‌هاي آنها تنها رديف اول و دوم به طور فعال در تغذيه استفاده مي‌شوند و رديف‌هاي بعدي تنها جايگزين دندان‌هاي پوسيده يا شكسته رديف جلو مي‌شوند.

ديد دوچشمي كوسه‌ها بهتر از آن چيزي است كه تصور مي‌شود. برخلاف بسياري از ماهي‌هاي استخواني كوسه‌ها قادر به كنترل اندازه مردمك خود هستند. كوسه‌هايي كه در تاريكي يا نورهاي كم شكار مي‌كنند، داراي يك لايه سلولي در شبكيه خود هستند كه نور را بشدت منعكس مي‌كند و در نتيجه شبكيه دو بار تحريك شده و نور منعكس شده از چشم آنها در تاريكي باعث درخشش چشم‌هايشان شبيه چشم‌هاي گربه‌ها مي‌شود.

بسياري از كوسه‌ها بويژه كوسه‌هاي راسته Carchariniformes داراي پلك سوم هستند و زماني كه كوسه نزديك شكار مي‌شود، اين پلك به عنوان يك محافظ روي چشم را مي‌پوشاند و نقش چشم به حواس ديگري منتقل مي‌شود.

يكي ديگر از حس‌هاي كوسه‌ها حس الكترونيكي است كه به صورت حفره‌هايي در اطراف پوزه آنها ديده مي‌شود اين كوسه‌ها به كمك همين گيرنده‌هاي الكتريكي خود شكار مي‌كنند. با استفاده از اين گيرنده‌هاي الكتريكي كوسه‌ها قادرند ايمپالس‌هايي فقط در حدود يك هزارم ولت را كه از هر تغيير الكتريكي توليد شده توسط هر موجود زنده‌اي بسيار كمتر است را دريافت كنند و به اين ترتيب محل شكار را با ميدان‌هاي بيوالكتريكي طبيعي خود شناسايي مي‌كنند.

كوسه‌ها حس بويايي بسيار قوي دارند و به وسيله آن مي‌توانند يك بخش از خون را در يك ميليون بخش از آب تشخيص دهند.

كوسه‌هاي قطب‌نما

گونه‌هايي از كوسه‌ها كه مهاجرت‌هاي طولاني را انجام مي‌دهند با در نظر گرفتن ميدان الكتريكي زمين جهت حركت و مسير خود را تشخيص مي‌دهند؛ همانند يك قطب‌نما...!

كوسه‌ها قادر به دريافت صداهايي با فركانس پايين هستند. گوش داخلي كوسه‌ها داراي سه مجراي نيم دايره است و يك مجراي اندولنفاتيك گوش داخلي را به آب مرتبط مي‌كند. سنگريزه‌هاي شنوايي كوسه‌ها دانه‌هاي آهكي هستند كه از دانه‌هاي شن وارد شده از مجراي اندولنفاتيك تشكيل يافته‌اند.

كوسه‌ها به سوي ارتعاشات نامنظم كه شايد علائمي از يك طعمه زخمي باشد جذب مي‌شوند و حساسيت كمتري نسبت به اصوات با فركانس بالا دارند.

كوسه‌ها از ويژگي‌هاي همسفرگي cammensalism كه نوعي از همزيستي است بهره مي‌برند. در اين رابطه يك طرف سود مي‌برد و طرف ديگر نه سود مي‌برد نه زياني متحمل مي‌شود كه در اين رابطه مي‌توان از همزيستي يك نوع ماهي با كوسه‌ها نام برد. اين ماهي به كمك باله پشتي خود كه تبديل به بادكشي روي سر آن گشته به كوسه‌ها مي‌چسبد و از باقيمانده غذاي آنها استفاده مي‌كند.

تجارت كوسه‌‌ها

در آب‌هاي جهان حداقل 370 گونه كوسه يافت مي‌شود كه در 12 راسته و 21 خانواده و 74 جنس رده‌بندي مي‌شوند. پراكنش آنها در سراسر جهان از مناطق گرمسيري و معتدل تا آب‌هاي قطبي و در همه اعماق مي‌باشد. اگرچه همه آنها در دريا زندگي مي‌كنند ولي برخي انواع آن يا در آب شيرين زندگي مي‌كنند يا براي جستجوي غذا وارد آب شيرين مي‌شوند.

تحقيقات انجام شده در بازار غذاهاي دريايي هنگ‌كنگ نشان مي‌دهد كه تجارت باله كوسه در جهان بسيار بيشتر از آنچه كه تخمين‌زده شده مي‌باشد. هنگ‌كنگ مركز اصلي تجارت باله كوسه جهان است و آمارها نشان مي‌دهد كه 50 تا 80 درصد تجارت اين محصول در اين كشور صورت مي‌گيرد، از اين‌رو در حال حاضر بيشتر كوسه‌ها مورد تهديد قرار گرفته‌اند و اگر اين روند ادامه يابد، اين گونه‌ها منقرض خواهند شد.

تحقيقات از ديگر نقاط جهان حاكي است كه علاقه چيني‌ها نيز به گوشت كوسه ماهي باعث شده نسل كوسه‌هاي سرچكشي رو به نابودي بگذارد، زيرا شكارچيان چيني كوسه، بدون هيچ ترديدي براي شكار بي‌رويه آنها كمر بسته‌اند.

تعداد اين كوسه‌ها در اقيانوس‌هاي اين منطقه كه زماني سلطان بي‌چون و چراي آب‌هاي ساحلي بودند، ظرف 40 سال گذشته چنان كاهشي داشته كه باعث شده نام اين كوسه در زمره جانوران در شرف انقراض قرار گيرد.

اتحاديه بين‌المللي حفاظت از محيط زيستIUNC نام 8 گونه كوسه ماهي ديگر را هم در ليست گونه‌هاي روبه انقراض آورده است. تا چندي پيش كسي تصور نمي‌كرد كوسه‌ها به دوران پايان سلطنت بي‌چون و چراي خود قدم گذاشته‌اند تا اين كه جوليا بوئم، محقق سازمان مطالعات اقيانوس دريافت كه اين حيوانات در يك قدمي نابودي هستند.

پروفسور بوئم در مطالعه خود متوجه شد تعداد كوسه‌ها بين سال‌هاي 1970 تا 2005 حدود 98 درصد كاهش داشته است. مساله نابودي كوسه‌ها هم‌اكنون به يك معضل جهاني تبديل شده است. بوئم متذكر شد در صورتي كه شكار كوسه‌ها مانند گذشته ادامه پيدا كند به طور قطع در آينده نزديك هيچ كوسه‌اي در اقيانوس‌ها باقي نخواهد ماند.

طبق قوانين بين‌المللي شكار كوسه در اقيانوس منع قانوني ندارد. بسياري از كوسه‌ها به طور اشتباه توسط صيادان ماهي تن كشته مي‌شوند و بسياري از آنها هم تنها براي تفريح يك‌سري انسان روان‌پريش قرباني مي‌شوند؛ البته اكثر كوسه‌ها براي فروش در بازارهاي آبزيان دريايي شكار مي‌شوند.

گوشت كوسه‌ها در چين به علت گراني آن در مراسم عروسي و ميهماني‌هاي مهم سرو مي‌شود. قيمت هر كيلو گوشت كوسه حدود 150 پوند (بيش از 300 دلار) است. در بازار هنگ‌كنگ سالانه بين 26 تا 73 ميليون كوسه خريد و فروش مي‌شود. بوئم گفت؛ «همه كوسه‌ها به يك ميزان در خطر انقراض نيستند.

براي مثال شكار آنها در يك منطقه از جهان بسيار زياد است در حالي كه در منطقه‌اي ديگر مردم تمايل زيادي به شكار آنها ندارند.» كوسه‌هاي سرچكشي 16 سال طول مي‌كشد تا به رشد كامل برسند بنابراين شكار بي‌رويه آنها به طور قطع به انقراض آنها منجر خواهد شد.

از آنجا كه كوسه‌هاي سرچكشي به صورت گروهي شنا مي‌كنند ، شكار آنها بسيار راحت است.در گذشته از پوست كوسه براي تهيه سنباده و صيقل دادن وسايل چوبي استفاده مي‌شد.

از كبد اين آبزي علاوه بر استخراج ويتامينA براي تهيه روغن استفاده مي‌شود. در دنياي امروز تعدادي از كوسه‌ها Ginglymostoma cirratum پوست باارزشي دارند، در حالي كه گوشت آنها بي‌ارزش است.

از طرف ديگر گوشت كوسه باله كوتاه Isurus oxyrinchus ممكن است در بازار از ارزش زيادي برخوردار باشد. از دندان كوسه استفاده تزئيني و از غضروف آن استفاده دارويي مي‌شود. باله كوسه صادراتي بوده و در ژاپن از آن سوپ تهيه مي‌كنند.

شكار بي‌رويه‌

هر سال، انسان‌ها ميليون‌ها كوسه را براي مقاصد خود مي‌كشند،‌ دليل اصلي اين شكار بي‌حد و حصر، به دست آوردن غضروف اين جانور است، غضروف، ماده‌اي نرم و انعطاف‌پذير است كه اسكلت كوسه را تشكيل مي‌دهد.

بسياري از مردم، غضروف كوسه را براي درمان سرطان مصرف مي‌كنند. در فروشگاه‌هاي مواد غذايي برخي از كشورها، غضروف كوسه به فروش مي‌رسد.

اما تاكنون هيچ‌كس ثابت نكرده كه غضروف كوسه در درمان سرطان موثر است. برخي افراد باله‌هاي كوسه را مي‌خواهند. آشپز‌هاي بسياري از كشورهاي آسيايي از باله‌هاي اين گونه، نوعي سوپ درست مي‌كنند كه بسيار گرانقيمت است. در چين، يك كاسه از اين سوپ را يكصد دلار مي‌فروشند!

از آنجا كه بعضي از قسمت‌هاي بدن كوسه بسيار باارزش است، برخي گونه‌هاي اين حيوان مورد شكار بيش از حد و بي‌رويه است كه باعث انقراض دائمي نسل اين گونه‌هاي ارزشمند مي‌شود.

درباره كوسه‌هاي ماقبل تاريخ چيز زيادي در دست نيست. دانشمندان تعداد بسيار اندكي، فسيل از اين آبزيان كشف كرده‌اند. دليل باقي نماندن فسيل زياد اين جانور، بدن غضروفي آن است. زيرا غضروف مدت زمان زيادي دوام نمي‌آورد و بزودي تجزيه مي‌شود و از بين مي‌رود. اما دانشمندان بخش ديگري از اين حيوان كه دندان‌هاي آن است را پيدا كرده‌اند.

برخي از گونه‌هاي مشهور

«كوسه نهنگي» بزرگ‌ترين ماهي در درياهاست. هنگامي كه به منتهاي رشد خود مي‌رسد، اندازه‌اش از يك اتوبوس بزرگ‌تر مي‌شود، با وجود اين، حيوانات بزرگ را شكار نمي‌كند. در عوض، كوسه با دهان كاملا باز شنا مي‌كند و هنگام حركت خود ماهي‌هاي كوچك و ساير جانواران ريز دريايي را مي‌بلعد و حتي گياهان دريايي موسوم به پلانكتون‌ها را هم مي‌خورد.

فرشته كوسه‌ (Angel shark) خود را در ميان ماسه‌ها و گل و لاي كف دريا پنهان مي‌كند. هنگامي كه گله‌اي از ماهيان از نزديكش رد مي‌شوند، به آنها حمله‌ور و ناهارش را ميل مي‌كند.

«كوسه كله چكشي» از سر خود براي گير انداختن طعمه استفاده مي‌كند و در همان حال شكار خود را مي‌خورد.
«كوسه اره‌اي» پوزه‌اي شبيه به يك اره دارد كه مانند تيغه اره تيز و برنده است. اين نوع كوسه با پوزه اره‌ مانند خود در ماسه‌ها فرومي‌رود تا طعمه خود را به دست آورد.

تقريبا حدود 5 هزار دندان تيز تيغ مانند در طول دهان يك كوسه سفيد رديف شده است.

هنگامي كه يكي از اين دندان‌ها مي‌افتد، دنداني ديگر سريعا جايش را پرمي‌كند. اين دندان‌ها وسيله شكار كوسه سفيد هستند. اما در جويدن غذا هيچ نقشي ندارند، بلكه باعث بلع طعمه مي‌شوند، اين كوسه‌هاي سفيد بزرگ، متهم رديف اول در حملات كوسه‌اي هستند، اما كوسه‌هاي ببري و گاوي نيز مي‌توانند خطرناك باشند. البته تعداد كمي از گونه‌هاي ديگر نيز خطرآفرين هستند.

كوسه ماهيان در آبهاي خليج فارس و درياي عمان‌

كوسه ماهيان شاخه‌اي از ماهيان غضروفي هستند كه در خليج فارس و درياي عمان از تنوع گونه‌اي قابل ملاحظه‌اي برخوردارند. از ميان كل گونه‌هاي كوسه‌ها، 20 گونه مهاجم هستند كه فقط 4 گونه از آنها به انسان حمله مي‌كند. اين گونه‌هاي مهاجم درخليج فارس و درياي عمان وجود ندارند.

اين ماهيان در راس هرم غذايي دريا و اقيانوس‌ها قرار دارند و به همين دليل از تنوع غذايي بالايي برخوردارند. مهم‌ترين گونه‌هاي مهم كوسه‌ها شامل كوسه سفيد، كوسه آبي، كوسه ببري و كوسه پلنگي است. همچنين كوسه‌هايي كه صيادان جنوب در آب‌هاي خليج فارس صيد مي‌كنند شامل كولي بيلي، كولي سياف، كولي گرگ، كولي گربه، كولي نمراني، كولي سوار، كولي شيردندان و كولي چشم زير است.

ارزش غذايي گوشت كوسه در مقايسه با ماهيان استخواني با توجه به تركيب و توزيع اسيدهاي آمينه كمتر مي‌باشد. از آنجا كه ميزان اوره در بافت عضلاني كوسه ماهيان بالاست بنابراين به منظور استفاده به عنوان يك منبع غذايي لازم است كه ميزان اوره كاهش يابد. علي‌رغم اوره‌زدايي، باز هم اين گوشت براي افرادي كه ناراحتي‌هاي قلبي عروقي، نقرس و فشارخون بالا دارند توصيه نمي‌شود. تحقيقات روي 30 گونه كوسه نشان داده كه ميزان اوره بين 1600 تا2300 ميلي‌گرم درصد گرم گوشت متغير است.

ميزان پروتئين گوشت كوسه ماهي بين 3/16 تا 7/21 درصد اندازه‌گيري شده و درصد موادمعدني و چربي آن به ترتيب در گونه‌هاي مختلف از 6/0 تا 8/1 درصد و 3‌ 1 درصد مي‌باشد.

چرا كوسه‌ها حمله مي‌كنند؟

تحقيقات نشان داده است كه هنوز به درستي مشخص نيست چرا كوسه‌ها به انسان حمله مي‌كنند. دانشمندان معتقدند كه حمله آنها به انسان مي‌تواند به دليل اشتباه در قدرت تشخيص آنها باشد. براي كوسه، انسان شناگر مانند يك فك است و بسياري از كوسه‌ها، فك‌ها را شكار مي‌كنند.

گردشگري نيز يكي از دلايل حمله كوسه‌هاست، بسياري از گردشگران مي‌خواهند كوسه‌ها را از فاصله نزديك ببينند، از اين‌رو با انداختن تكه‌هاي ماهي مي‌خواهند كه آنها را به ساحل جذب كنند كه اين عاملي براي بروز حوادث تلخ مي‌شود.

برخي از دانشمندان معتقدند، احتمالا كوسه‌ها از مزه گوشت انسان خوششان نمي‌آيد و در بسياري از موارد كوسه پس از يك بار گاز زدن بدن انسان آنجا را ترك مي‌كند، اما يك گاز زدن ممكن است منجر به مرگ فرد شود.

با اين همه بي‌شك دخالت انسان‌ها به حريم طبيعي آنها زيست و تعادل اكولوژيكي اين موجودات دريايي را بر هم زده است كه ادامه اين روند براي حيات و بقاي آنها و حتي ديگر جانداران دريايي خطرناك است و با يك برنامه‌ريزي جهاني و حمايت بين‌المللي بايد محافظت شوند.

حميده‌سادات هاشمي‌
يکشنبه 27 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 359]