مددكاري‌ از حرف تا عمل

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: مددكاري‌ از حرف تا عمل

به دنبال تحولات زندگي در قرن‌هاي اخير، حل بسياري از مشكلات پيچيده و متنوع بشر، بدون مشورت و كمك موثر افراد آگاه، ميسر نيست. در اين ميان افرادي چون روانپزشك، روان شناس، مشاور و مددكار، جايگاه ويژه‌اي در تصميم گيري‌هاي فردي و اجتماعي پيدا كرده اند. هرچند مدت زيادي نمي‌گذرد از زماني كه مراجعه به اين افراد از سوي جامعه با موضع گيري همراه بود، اما تغييرات اساسي در نگرش مردم، بر ضرورت ياري جستن از افرادي كه در جايگاه مشاوره قرار دارند، تاكيد مي‌كند. بررسي علل ناهنجاري‌ها و كج رفتاري‌هاي اجتماعي نيز لزوم تجهيز جامعه به مددكاران متخصص و متعهد را يادآور مي‌شود.‌

در سال‌هاي اخير، سالروز ولادت حضرت علي(ع)، الگوي ياري رساني در ميان شيعيان جهان، به نام نامگذاري شده است، اما متاسفانه اين پاسداشت بيشتر روي تقويم‌ها و در سطح دانشگاه‌ها و مراكز آموزشي باقي مانده و در متن جامعه بازتاب چنداني نداشته است.‌

مشاوره و مددكاري در اسلام‌

آيين مقدس اسلام، درمسير خدمات اجتماعي و تامين نيازهاي انسان، از مرز توصيه به نيكوكاري، ارشاد و دعوت مردم به محبت و ياري، يا حمايت ازسالمندان و كودكان فراتررفته وقوانين مشخص و تكاليف شرعي را برهمگان فرض كرده است. فرامين اين آيين جهان شمول، در قالب اعمال واجب، مستحب، حرام و مكروه، مسلمانان را در موارد متعددي، ملزم به انجام وظايفي در قبال ايتام، بي سرپرستان، سالخوردگان، مظلومان، فقرا، بيماران، بدهكاران وديگرافراد وگروه‌ها كرده و پس ازتاكيد برياري، چگونگي حمايت، مددكاري، مشاوره و راهنمايي را نيز به شكل قوانين مشخص و مدوني تعيين كرده است. اين قوانين درآيات قرآن و احاديث و فقه اسلامي ابعاد گسترده‌اي دارد:‌‌‌

‌ (آيه213 سوره بقره)‌‌

حضرت علي(ع)مي فرمايد:‌

همچنين: و ‌

رسول اكرم(ص) نيز مي‌فرمايد: ‌

هدف مددكاري‌

مددكاري اجتماعي به عنوان يك حرفه مرسوم و شناخته شده، از 110 سال پيش در انگلستان و با اقدامات سازمان‌يافته گروهي از بانوان نيكوكار و خير شكل گرفت. اين بانوان كه عمدتا از افراد متشخص و سرآمد جامعه خود بودند، با ديدن نابساماني‌ها و پريشاني تعداد زيادي از شهروندان خود كه به خاطر فقر، بيماري و كهولت در شرايط نامساعدي زندگي مي‌كردند، به چاره‌انديشي پرداختند.آنها را تشكيل دادند و كمك‌هاي مورد نياز اين گونه افراد را فراهم كردند. به تدريج اين رفتار، جنبه تشكيلاتي و منسجمي به خود گرفت و زيربناي حرفه‌اي را بنا كرد كه امروزه در دانشگاه‌هاي سراسر جهان تدريس مي‌شود و از ضرورت‌هاي هر نظام اجتماعي مدرن و مردم سالار به حساب مي‌آيد.‌‌ ‌

دكتر انور صمدي راد، استاد مددكاري دانشگاه علامه طباطبايي، درگفت وگو با اطلاعات درباره حرفه مددكاري مي‌گويد:‌

‌ بازده اقدامات و رفتار مددكاري، ارائه خدمات به اعضاي آسيب پذير و يا در معرض آسيب جامعه است؛ به طوري كه آنها با دريافت اين كمك‌ها و خدمات توانمند شوند و بتوانند مشكلات خود را پشت سر بگذارند.‌‌ ‌اما برخلاف عقيده عموم مردم و حتي برخي دست اندركاران، هدف اين نيست كه عده‌اي از افراد و يا اجتماعاتي از مردم، فقط دريافت كننده كمك‌هاي مالي و امكانات مادي باشند، بدون آن كه تلاشي براي تغيير شرايط زندگي خود و يا اعضاي خانواده شان كنند و در مقابل، سازمان‌هاي خدمات رسان، توسط تعدادي حقوق‌بگير با عنوان مددكار اجتماعي، فقط ارائه كننده خدمات مالي باشند. برعكس، هدف مددكاري اجتماعي، كمك به افراد، خانواده‌ها و گروه‌هاي جامعه است تا توانمند شوند و خود براي بهبود شرايط اقدام كنند. بنابراين، از كليد واژه‌هاي اصلي و مهم در مددكاري است.‌

مراجعان‌

مراجعان مددكاري اجتماعي غالبا افراد آسيب‌پذيري هستند كه شرايط خاص و يا موقعيت‌هاي نامطلوب جسمي، رواني، اقتصادي، اجتماعي، شغلي، خانوادگي، محلي و منطقه اي، آنها را در موضع ضعف و آسيب پذيري قرار مي‌دهد و نسبت به بقيه افراد جامعه مشكل بيشتري دارند.‌‌

‌ ‌به گفته دكتر صمدي راد، مراجعان مددكاري شامل افرادي از جامعه مي‌شوند كه به نوعي به كمك نيازمندند. به عنوان مثال، افرادي كه خود يا وابستگان شان داراي ناتواني‌هاي جسمي يا ذهني اند، و يا افرادي كه به دلايل مختلف نمي‌توانند هزينه‌هاي زندگي را تامين كنند و يا قادر به مراقبت از خودشان نيستند، از زمره مراجعان يا مددجويان واحدهاي مددكاري محسوب مي‌شوند.‌

اما دايره شمول مراجعان به مددكاران اجتماعي، با توجه به افزايش و پيچيدگي آسيب‌هاي اجتماعي درحال گسترش است. اين استاد دانشگاه در ادامه مي‌گويد:‌

‌ امروزه در موارد خاصي، مراجعان مددكاري شامل اين افراد مي‌شوند:‌

زنان كتك خورده‌اي كه به هر دليلي، قادر به حمايت خود و يا فرزندان شان نيستند؛ در ضمن اين كه نمي‌توانند از موقعيت‌هاي خطرناكي كه دچارش شده اند فرار كنند. سالمنداني كه بسيار ضعيف و شكننده اند و در اثر ضعف، پيري و بيماري‌هاي مزمن، و يا ازكارافتادگي، نياز به مراقبت‌هاي ويژه دارند.‌

كودكان بي سرپرست و بد‌سرپرست و كودكان و نوجواناني كه در خانه و يا بيرون از خانه در معرض سوء رفتار و تجاوز قرار مي‌گيرند.‌‌‌

تداخل نقش ها

مددكاري، حرفه‌اي نسبتا جديد با نيم قرن سابقه در ايران است. در حال حاضر، مددكاران در حوزه‌هاي وسيعي چون سازمان بهزيستي، نيروي انتظامي، سازمان‌هاي غير دولتيNGO) ‌ها) و مراكز درماني و ... مشغول به كارند، اما تا به امروز جايگاه اين شغل در بخش‌هاي مختلف پنهان مانده است. شايد يكي از مهم ترين دلايل آن، تخصصي نشدن اين حرفه است و اينكه با تجربه‌هاي جهاني روز دنيا بسيار فاصله دارد.‌

سميرا عباسلو، كارشناس ارشد مددكاري، در گفت و گو با اطلاعات مي‌گويد:‌

‌ گروه هدف مددكاران، طيف وسيعي از افراد و گروه‌ها است و رويارويي با هر يك از آنها، با توجه به نوع مسائل آنها فرق مي‌كند. اين تخصص كه از تفاوت مسائل ناشي مي‌شود، تنها با گذراندن 130 واحد درسي امكان پذير نيست. در نتيجه، بسياري از مددكاران بيش از آن كه تحت تاثير آموزه‌هاي حرفه‌اي خود در دانشگاه باشند، متاثر از ساختار سازماني هستند كه در آن مشغول به كارند. فارغ‌التحصيل رشته حسابداري، در هر‌مجموعه‌اي كه مشغول به كار شود، وظايف مشخصي را با تفاوت‌هاي جزيي انجام مي‌دهد اما مددكاري، حرفه‌اي با ويژگي انعطاف پذيري است و فرد مددكار به تناسب شرايط بايد تغيير‌كند.‌

‌ مسئول مددكاري دفتر انجمن حمايت از حقوق كودكان، در اين خصوص به تجربه‌هاي كشورهاي توسعه يافته اشاره مي‌كند :‌

در اين كشورها بعد از دوره ليسانس كه آموزه‌هاي مددكاري جنبه عمومي دارد، مقطع فوق ليسانس با رويكرد تخصصي آغاز مي‌شود. بدين ترتيب، مددكاران در حوزه‌هاي تخصصي جوانان، نوجوانان، سالمندان، زنان سرپرست خانوار و حتي مددكار پليس تربيت مي‌شوند؛ در حالي كه نگاه به اين شغل در ايران به هيچ وجه تخصصي نيست و همين موضوع، علاوه بر آشفتگي در حوزه عملكرد، موجب تداخل نقش مددكاران با مشاغل ديگر مي‌شود.‌

كاري كه از عهده همه بر مي‌آيد!‌

تداخل نقش‌ها در حرفه مددكاري، همچون بسياري حرفه‌هاي ديگر دو سو دارد:‌

اول، انجام وظايف حرفه‌هاي هم سو ‌

دوم، انجام وظايف مددكاري توسط افراد غير مرتبطي كه بر حسب اتفاق، سر از اين حرفه در آورده اند.‌

شهناز رحيمي، مددكار يكي از نهادها مي‌گويد:‌

‌ مددكاري در ارگاني كه من در آن مشغولم، حرفه‌اي است كه هر كس قادر به انجام آن است. اوايل اين نگاه به اين خاطر كه هنوز ضرورت فعاليت مددكاران در اين مجموعه درك نشده بود، قابل توجيه بود. هنوز هم بعد از گذشت اين سال ها، چنين نگاهي وجود دارد. مددكار در اين نهاد بايد حضور داشته باشد چون حضور او در اين چارچوب تعريف شده است اما اين كه چه كسي اين وظيفه را انجام مي‌دهد، شايد مهم نباشد.‌

او با اشاره به نگرش نادرست درون سيستمي، بخشي از مشكلات كار مددكاران را ناشي از نگاه نادرست برون سيستمي مي‌داند و اضافه مي‌كند:‌

‌ بسياري از ارگان‌هاي مربوطه، لزوم همكاري با مددكاران را درك نكرده اند؛ درحالي كه مددكاري، يك فعاليت تيمي است كه اگر هدف آن را حل مسائل مددجويان بدانيم، اين امر با مشاركت بخش‌هاي مختلف انجام مي‌شود و از دست مددكار به تنهايي كاري بر نمي‌آيد.‌

كار آموزي‌

دانشجويان رشته مددكاري بايد از سال سوم دانشگاه، 16واحد عملي را درمراكز تعيين شده بگذرانند. عباسلو با اشاره به زمينه‌هاي علمي و عملي دانشجويان مددكاري در اين مقطع مي‌گويد:‌

‌ دانشجويان براي حضور در محيط‌هاي كار، به يكسري آمادگي‌هاي اوليه نياز دارند اما در سال‌هاي دانشجويي، به دليل درگير شدن با واحدهاي درسي عمومي و غير مرتبط، زمينه‌هاي لازم را كسب نكرده اند و در خصوص واحدهاي كارورزي نيز حق انتخاب ندارند. در نتيجه بسياري از آنها وارد جاهايي مي‌شوند كه علاوه بر نداشتن آمادگي‌هاي اوليه، علاقه چنداني هم به محيط كار ندارند. درنتيجه برخلاف تصور، اين واحدهاي عملي، تنها در گذران يك دوره تحميلي و گرفتن نمره خلاصه مي‌شود.‌

اين كارشناس ارشد مددكاري، درباره سطح كيفي آموزش نيز معتقد است:‌

‌ با توجه به پيچيدگي آسيب‌هاي اجتماعي، مددكاري بايد علمي به روز و تابع تغييرات زمان باشد؛ درحالي كه آموزه‌هاي دانشگاهي در ايران كهنه است و حتي بسياري از استادان با دانش قديمي و جزوات درسي به روز نشده، به تدريس مي‌پردازند. حالا اگر بي‌علاقگي برخي دانشجويان هم به اين ضعف‌ها اضافه شود، محصول مراكز علمي كاملا مشخص است.‌

عباسلو با تاكيد بر نقش مصاحبه در گزينش دانشجويان مددكاري اضافه مي‌كند:‌

‌ رشته و حرفه مددكاري، روحيات خاصي را مي‌طلبد اما متاسفانه گزينش در اين رشته تنها بر اساس رتبه كنكور انجام مي‌شود. در نتيجه بسياري از دانشجويان، بدون انگيزه اين رشته را ادامه مي‌دهند و در كار نيز موفق نمي‌شوند. من معتقدم مصاحبه در گزينش بايد حتما لحاظ شود تا افراد علاقه مند، وارد اين عرصه شوند.‌

تعرفه‌هايي كه وجود ندارد

مددكاري در حوزه‌هاي مختلف، تعاريف متفاوتي به لحاظ عملكرد دارد. كار يك مددكار در سازمان‌هاي غير دولتي با سازمان‌هاي دولتي تفاوت‌هاي قابل توجهي دارد كه عباسلو با توجه به تجربه‌هاي متفاوت خود، در بخشي از صحبت‌هاي خود به آن اشاره مي‌كند:‌

‌ مددكاران در سازمان‌هاي غير دولتي، به خاطر امكان عملكرد بيشتر، بيش از مددكاران سازمان‌هاي دولتي در خدمت گروه هدف هستند و همين موضوع موجب مي‌شود تا خلاقيت بيشتري در عمل داشته باشند. به همين دليل، در اين سازمان ها، مددكاران بيشتر مي‌توانند نقش واقعي خود را بازي كنند. با همه اين احوال در اين سازمان‌ها امنيت شغلي و اقتصادي مددكاران بسيار پايين است.‌

او ادامه مي‌دهد:‌

‌ برخلاف مشاغلي چون روانپزشكي، روان شناسي و مشاوره، تعرفه خاصي براي عملكرد مددكاران تعريف نشده است. اين در حالي است كه تعداد مراكز نيازمند به مددكار، روز‌به‌‌روز در حال افزايش است. بنابراين بايد قوانين مالي، حمايت‌هاي اقتصادي و امنيت شغلي مددكاران بيشتر مورد توجه قرار گيرد تا آنها با انگيزه بيشتري فعاليت كنند.‌

مددكار يا فارغ‌التحصيل مددكاري؟

حرفه مددكاري يكي از ضروري ترين مشاغل براي جامعه در حال تغيير ايران است. مسائل عديده و پيچيده‌اي كه گريبانگير افراد، خانواده‌ها و گروه‌هاي مختلف جوامع بزرگ و كوچك مي‌شود، بسياري ازافراد را نيازمند دريافت كمك و حمايت از جانب سازمان‌هاي رسمي و غير رسمي مي‌كند. شمار روزافزون كودكان خياباني، دختران فراري، كودكان در معرض انواع آسيب‌هاي جسمي و رواني، خشونت‌هاي خانگي و همسر آزاري، بحران‌هاي روحي رواني و افسردگي، انواع اعتياد، بيماري‌هاي صعب العلاج و پرهزينه، مشكلات ناشي از تورم و گراني، بيكاري‌هاي آشكار و نهان، حاشيه نشيني، مهاجرت‌هاي انتخابي يا تحميلي، و ده‌ها مشكل بزرگ و كوچك، توان حل مشكلات و مقابله با مسائل را از بزرگترهاي فاميل، حلقه‌هاي دوستان و خانواده‌ها و نهادهاي خيريه محلي سلب كرده است.‌

در چنين شرايطي، ضرورت وجود سازمان‌هاي ياريگر و اهميت نقش مددكاران اجتماعي بيش از پيش احساس مي‌شود. مددكاري به همان اندازه كه دانش محسوب مي‌شود، هنر و مهارت هم است؛ مهارتي كه بايد در كسب شود. بنابراين نگاه داشتن دانشجويان اين رشته در قرنطينه تئوري‌هاي دانشگاهي كه متاسفانه به روز هم نشده اند، موجب ضعف عملكرد در فضاهاي كاري مي‌شود. اين كه هر سال ده‌ها دانشجوي مددكاري از دانشگاه‌هاي ايران فارغ‌التحصيل مي‌شوند، چندان اهميت ندارد؛ مهم اين است كه چه تعداد از اين دانشجويان، بار مي‌آيند؟!‌

سه شنبه 25 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 261]