مساجد میراث ماندگار امروز ایران

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

در میان عناصر شهری، عبادتگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و از دیگر عناصر شهری نمایان‌تر است به همین جهت معماری، طراحی، جانمایی شهری، اماکن متصل به آن، بهداشت و نظافت و خدمات آن مورد توجه ویژه بوده است. عبادتگاه‌ها که در ایران بیشتر به شکل مسجد ظاهر شده‌اند در آغاز نیازی به نشانی ویژه نداشته‌اند اما با گسترش شهر و روستا عناصر شاخصی به آنها افزوده شده که راهنمای عابران بوده است. روند تکامل معماری این عبادتگاه‌ها تا پایان دوره صفویه همگام با وضع جهان و روزگار بوده اما وقفه‌ای در این میان به وجود آمده و اکنون دیگر مساجد تازه‌ساز ما ادامه دهنده راه با شکوه گذشته در مسیر آینده نیستند. بنابراین سوال اینجاست که وضع امروز مساجد ما در برابر شمای کلی که از مفهوم مسجد ارائه شد در چه حد و حدودی است. جای فضا‌های فرهنگی و آمار آن و بویژه مسجد که در والاترین جایگاه ‌اماکن فرهنگی قرار دارد در آمار نفوس و مسکن کشور خالی است؛ این در حالی است که باید در کنار وضع مسکن و شهر،‌ داشته‌های ما در بعد فضا‌های فرهنگی و بویژه مسجد، برای برنامه‌ریزی‌های آینده مشخص شود. در حال حاضر آمار‌های مختلفی وجود دارد، به عنوان مثال گفته می‌شود 58 هزار یا 60 هزار مسجد در سراسر کشور وجود دارد،‌ گفتن این اعداد راحت است ولی زمانی که با دید کارشناسانه بخواهیم به این آمار بنگریم، در می‌یابیم که گفتن عدد و رقم کافی نیست و باید انواع و دسته‌بندی‌های مساجد موجود در کشور بر اساس تنوع کاربری‌شان مشخص شود. مسجد دسته بندی‌هایی دارد: مساجد جامع و بزرگ که به عنوان کانون در راس هرم قرار می‌گیرند، مساجد منطقه‌ای که در مناطق بزرگ شهری قرار دارند و مساجد ناحیه‌ای و محله‌ای. این در حالی است که بعد از مساجد شهری، مساجد روستایی هم مطرح هستند. از طرف دیگر رقم 60 هزار مسجد، تنها یک نگاه کلی است که در آن هم مسجدی با مساحت 10 مترمربع و هم مسجدی با مساحت هزار متر مربع حضور دارد در حالی که اینها با هم در یک رده قرار نمی‌گیرد چرا که نیاز‌ها و کاربری یک مسجد کوچک بسیار متفاوت از مساجد بزرگ شهری است. در یک مسجد بزرگ شهری، همه فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی متمرکز است و می‌تواند روی بسیاری از معادلات تاثیرگذار باشد بنابراین دامنه نفوذ مسجد شهری یا منطقه‌ای بسیار بیشتر از نوع محله‌ای است، اما عدم شناسایی ما باعث شده آمارمان از مساجد کشور غیرکاربردی و صرفا بیان‌کننده کمیت کلی باشد، اما این تنها مشكل در مساجد ایران نیست. در بحث معماری و طراحی مسجد هم با مشکل مواجهیم؛ تصور بیشتر افراد و حتی مدیران این است که در طرح مسجد باید یک سردر باشکوه با 2 مناره و گنبد ساخته شود تا به یک مسجد ایده‌آل برسیم. به عبارت دیگر ما شاخص‌ها را از معماری گذشته گرفته‌ایم و همین‌ها را تکرار می‌کنیم، در حالی که مطالعات گذشته نشان می‌دهند که تنها 6 درصد از مساجد اصیل ما دارای گنبد و مناره بوده‌اند، آن هم تنها در مساجد بزرگ! بنابراین چرا ما آنها را در همه انواع مساجد معاصر تکرار می‌کنیم؟ مگر نه اینکه معماری به عنوان یک هنر در حال رشد و تکامل باید تغییر کند و مگر نه اینکه معماری مسجد در سال 88 باید متفاوت از زمان صفویه باشد؟ در آن زمان برای پوشش دهانه‌های بزرگ مجبور به ‌استفاده ‌از گنبد و طاق‌زنی و... بودند اما در حال حاضر با تکنولوژی‌های جدید ساختمانی،‌ چه لزومی‌ به تکرار این فرم‌ها وجود دارد؟ متاسفانه هیچ تصویری از تفاوت و خلاقیت در معماری مساجد کنونی کشور دیده ‌نمی‌شود. یک مسجد محله‌ای کاراکتری آشنا و مردمی‌ دارد و اصلا نیازی به کارهای هزینه‌بر و غیرضروری در ساخت آن نیست. از سوی دیگر به لحاظ عملکرد‌ها،‌ فضاهایی می‌توانند همراه با مسجد طراحی شوند البته با رعایت اصول و ضوابط، ولی در حال حاضر نوعی بهم ریختگی مشاهده می‌شود و هر کس هر نوع کاربری را در کنار مسجد شکل می‌دهد، مانند تشکیل صندوق‌های قرض الحسنه و... . امروز در کنار مساجد،‌ فضاهای خدماتی و تجاری نیز طراحی می‌شوند. نحوه‌ارتباط این فضا‌ها به گونه‌ای است که هیچ گونه تفکیک فضایی بر اساس ارزش فضاها وجود ندارد و عملکرد مسجد در این میان کمرنگ می‌شود. با آنکه در طراحی قدیم شهرها تضاد بین بازار و مسجد در بافت‌های قدیمی‌ بخوبی حل شده، اما این مشکل در مساجد ما حل نشده، زیر مسجد پاساژ می‌زنیم و نما بیشتر حالت تجاری می‌یابد و یک تابلو هم می‌زنیم که‌اینجا مسجد است! ساخت و ساز مسجد و هیات امناهایی که در این کار حضور دارند چالش دیگری در این حوزه است. معمولا مساجد محله‌ای آسیب بیشتری از این مساله می‌بينند. در مراحل ساخت اینگونه مساجد اعمال سلیقه‌های مختلف و عدم هماهنگی‌ها باعث می‌شود طراحی با تغییرات عمده‌ای همراه باشد که به هیچ عنوان در ‌شأن مسجد نیست. این در حالی است که دولت نیز از مدت‌ها پیش در ساخت مساجد کمرنگ‌تر حاضر شده و کار را به هیات‌های مذهبی و هیات امناها سپرده است برای همین است که دیگر شاهد ساخت مسجدهای عظیم و مجلل نیستیم. *مصطفوی - معمار و مدرس حوزه و دانشگاه در عرصه طراحی مسجد /1001/

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 327]