نهنگها و دلفینها: وداع با اقیانوس، رویایی دستنیافتنی برای بازگشت به خشکی؟
آیا روزی نهنگها و دلفینها میتوانند دوباره روی خشکی قدم بگذارند؟ این پرسشی است که شاید در ذهن بسیاری از علاقهمندان به حیات وحش و تکامل جانوران نقش بسته باشد. اما نتایج یک مطالعه جدید، این رویا را برای همیشه نقش بر آب میکند.
بر اساس مطالعهای که اخیراً در نشریه علمی Proceedings of the Royal Society B منتشر شده، دلفینها و نهنگهای قاتل (اورکا) به نقطهای در مسیر تکاملی خود رسیدهاند که بازگشت به زندگی در خشکی برای آنها از نظر بیولوژیکی غیرممکن شده است. این تحقیق که توسط برونا فارینا، پژوهشگر دکترا در دانشگاه فریبورگ سوئیس، رهبری شده است، با بررسی بیش از ۵۶۰۰ گونه از پستانداران، نشان میدهد که پستانداران دریایی تماموقت، آنچنان برای زندگی در اقیانوس تخصصی شدهاند که تکامل مجدد برای زندگی در خشکی برایشان منتفی است.
این تغییر غیرقابلبرگشت – که در زیستشناسی اغلب به عنوان “نقطه بیبازگشت” شناخته میشود – نهتنها پیامدهای مهمی برای درک ما از تکامل دارد، بلکه بر آینده این گونهها در یک محیط اقیانوسی با سرعت در حال تغییر نیز تأثیرگذار است.
چگونه دلفینها و نهنگهای قاتل اسیر موفقیت خود شدند؟
تقریباً ۲۵۰ میلیون سال پیش، اجداد دلفینها و نهنگهای قاتل امروزی، گذار از خشکی به آب را تجربه کردند. در طول میلیونها سال، بدن آنها بهتدریج با زندگی در دریا سازگار شد. تیم تحقیقاتی پشت این مطالعه جدید، پستانداران مدرن را بر روی طیفی از کاملاً زمینی تا کاملاً آبزی دستهبندی کرد و یک نقطه عطف تکاملی مهم را شناسایی کرد: هنگامی که گونهها کاملاً دریایی میشوند، دیگر به عقب باز نمیگردند.
این اصل با قانون دولو (Dollo’s law) مطابقت دارد، که بیان میدارد صفات پیچیدهای که یکبار از دست میروند، بعید است دوباره ظاهر شوند. در مورد دلفینها و نهنگهای قاتل، صفات مورد بحث نهتنها شامل اندامهای مناسب برای راه رفتن نیست، بلکه کل سیستمها – تنفسی، ماهیچهای، اسکلتی و تولیدمثلی – نیز شامل میشود که توسط انتخاب طبیعی برای زندگی در اقیانوس دوباره طراحی شدهاند.
تغییرات بسیار گسترده هستند. با گذشت زمان، این حیوانات برای حفظ گرما در آبهای سرد، بدنهای بزرگتری پیدا کردند، به رژیمهای غذایی گوشتخواری با پروتئین بالا روی آوردند، به جای پاها، باله تکامل دادند و دمهای قدرتمندی برای پیشروی در آب ایجاد کردند. سیستمهای تولیدمثل آنها نیز تغییر کرد و آنها را قادر ساخت تا در آب زایمان کنند. اینها تغییرات سطحی نیستند، بلکه بازنویسیهای کلی آناتومیکی هستند.
انعطافناپذیری تکاملی بقا را تهدید میکند
در حالی که این سازگاریها دلفینها و نهنگهای قاتل را به دو شکارچی موفق در دریا تبدیل کرده است، آنها را در یک جایگاه تکاملی محدود نیز محبوس کرده است. بر اساس این مطالعه، این گونهها “در راههای آبی خود به دام افتادهاند” – آنقدر برای زندگی دریایی تخصصی شدهاند که هیچ راهی برای بازگشت به خشکی ندارند، حتی اگر شرایط متغیر در اقیانوس بقا را دشوار کند.
این فقدان انعطافپذیری میتواند پیامدهای جدی داشته باشد. همانطور که فارینا و تیمش اشاره میکنند، گونههای تخصصیشده در برابر تغییرات سریع محیطی آسیبپذیرتر هستند. برخلاف گونههای عمومی که میتوانند رژیم غذایی خود را تنظیم کنند یا به زیستگاههای جدید نقلمکان کنند، دلفینها و نهنگهای قاتل به یک تنظیمات اکولوژیکی بسیار خاص گره خوردهاند. اگر آن سیستم از هم بپاشد، آنها جایی برای رفتن ندارند.
با تأثیرات مداوم تغییرات آبوهوایی، از جمله گرم شدن اقیانوسها، اسیدی شدن و کاهش جمعیت ماهیها، این انعطافناپذیری یک خطر بالقوه به شمار میرود. پیام این مطالعه روشن است: همان نیروهای تکاملی که دلفینها و نهنگهای قاتل را برای زندگی دریایی بینقص کردهاند، اکنون ممکن است بزرگترین ضعف آنها باشند.
از شگفتیهای تکاملی تا هشدارهای اکولوژیکی
این ایده که دلفینها و نهنگهای قاتل ممکن است روزی به خشکی بازگردند، مدتهاست که دانشمندان و نویسندگان داستانهای علمیتخیلی را مجذوب خود کرده است. اما این تحقیق آن تصور را با دادههای سخت از بین میبرد. مسیر تکاملی آنها اساساً پلی را که پشت سر گذاشتهاند، سوزانده است. در حالی که مهارتهای آبزی آنها بینظیر است، اما آنها توانایی سازگاری با هر محیط دیگری را از دست دادهاند.
این امر آنها را به یک نمونه زنده از چیزی تبدیل میکند که زیستشناسان تکاملی آن را خطر تخصص مینامند – زمانی که یک ارگانیسم آنقدر با یک محیط خاص سازگار میشود که نمیتواند در هنگام تغییر شرایط، تغییر جهت دهد. در گذشته، این نوع انعطافناپذیری منجر به رویدادهای انقراض، بهویژه در دورههای نوسانات سریع آبوهوایی شده است.
کار فارینا نشان نمیدهد که دلفینها و نهنگهای قاتل در آستانه انقراض هستند. اما نشان میدهد که بقاء آنها مستقیماً به ثبات اقیانوسها وابسته است. با تغییر اقیانوس، گونههایی که کاملاً به وضعیت فعلی آن وابستهاند، با مسیری باریکتر به جلو روبرو هستند.
