قوانین جدید سال 1404: آینده اشتغال اتباع افغان در ایران چه میشود؟
اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران، با همکاری استانداری تهران، در تلاش برای تدوین اطلس اشتغال اتباع خارجی است. این اقدام مهم با هدف شناسایی دقیق تعداد اتباع خارجی فاقد مجوز اشتغال و همچنین مشاغلی که توسط آنها اشغال شده، صورت میگیرد تا از اشتغال غیرقانونی این افراد در بازار کار کشور جلوگیری شود. این گام جدید، ابعاد گستردهای برای آینده شغلی و معیشتی اتباع افغان در ایران به دنبال خواهد داشت.
تشدید نظارت بر اشتغال اتباع غیرمجاز در تهران
بر اساس ماده 120 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، اشتغال اتباع بیگانه در کشور تنها در صورتی مجاز است که دارای روادید ورود با حق کار مشخص بوده و مطابق قوانین و آییننامههای مربوطه، پروانه کار دریافت کرده باشند. ورود غیرقانونی اتباع بیگانه به کشور همواره یکی از دغدغههای اصلی کارشناسان بوده است. آنها بارها نسبت به پیامدهای منفی این پدیده، از جمله اشغال فرصتهای شغلی داخلی، برهمریختگی بازار کار، ملاحظات امنیتی و بروز مسائل اجتماعی و سیاسی هشدار دادهاند. در همین راستا، بر لزوم برخورد جدیتر و هدفمندتر با اتباع فاقد مجوز تاکید شده است.
سید مالک حسینی، معاون اشتغال وزارت کار، در تیرماه امسال طی یک نشست خبری اعلام کرد که طبق آمار رسمی وزارت کشور، حدود 6 میلیون و 300 هزار نفر تبعه خارجی مجاز و غیرمجاز در کشور حضور دارند. وی افزود که تا تیرماه سال جاری، حدود 800 هزار نفر از این افراد به کشور خود بازگشتهاند و تا به امروز، ایران به طور غیررسمی میزبان 5 میلیون نفر از اتباع افغانستان در بازار کار خود بوده است.
آمارهای موجود نشان میدهد که بیش از 93 درصد نیروی کار خارجی در ایران را اتباع افغان تشکیل میدهند. همچنین، 50 درصد از اتباع فاقد مجوز اقامت در تهران ساکن هستند. معاون اشتغال وزیر کار همچنین اشاره کرد که تا پایان خرداد 1404، تنها 433 هزار و 491 نفر نیروی کار خارجی دارای شناسنامه کار در ایران فعالیت میکنند. از این تعداد، نیروی کار متخصص خارجی که به صورت کارفرمایی وارد کشور شدهاند، کمتر از 10 هزار نفر هستند و تقریباً 427 هزار نفر از نیروی کار خارجی شاغل در ایران، از اتباع افغانستان محسوب میشوند.
برنامهریزی برای ساماندهی و جایگزینی نیروی کار
اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران، با همکاری اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران، در تلاش برای تدوین اطلس اشتغال اتباع خارجی است. این اطلس به شناسایی نیازهای واقعی شهرستانها برای بهبود وضعیت اشتغال اتباع خارجی مجاز کمک کرده و امکان برنامهریزی دقیقتری را فراهم میآورد. همچنین، تدوین این اطلس به پیشگیری از اشتغال غیرمجاز اتباع خارجی در بازار کار کمک شایانی خواهد کرد.
در همین راستا، نشستی میان مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران و مدیرکل امور اتباع و مهاجرین استانداری تهران برگزار شد. در این نشست بر لزوم ساماندهی اشتغال اتباع خارجی و ایجاد توازن بین عرضه و تقاضای نیروی کار در شرایط کنونی تاکید گردید. همچنین، موضوع خروج اتباع فاقد مجوز از کشور و نیاز بنگاههای اقتصادی به نیروی کار مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مقرر شد این مسئله با تدبیر و تعامل دستگاههای متولی مدیریت شود.
بهزاد سام دلیری، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران، در این نشست از تهیه اطلس اشتغال اتباع خارجی در سطح استان تهران خبر داد و این اقدام را در شناسایی تعداد اتباع شاغل غیرمجاز و مشاغل تحت اختیار آنها بسیار موثر دانست. وی با تاکید بر اهمیت فرهنگ کار و لزوم ترویج مشاغل متنوع در میان نسل جوان، خاطرنشان کرد که جامعه پویا برای رفع نیازهای خود به مشاغل گوناگون نیاز دارد و باید این مشاغل از طریق روشهای آموزشی صحیح ترویج شوند.
همچنین، تصمیم گرفته شد که برای مدیریت بهتر حجم مراجعات، رسیدگی به امور اشتغال اتباع خارجی به صورت غیرمتمرکز و منطقهای انجام شود. ساماندهی اشتغال اتباع فاقد مجوز و تعامل بیشتر شهرداریها، شرکتهای صنعتی، اصناف و بنگاههای اقتصادی با استانداری و اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران نیز از جمله مصوبات این نشست بود.
پیامدهای خروج اتباع غیرمجاز و اولویت با نیروی کار داخلی
طبق گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل در امور مهاجران، در سال 1403 بیش از 559 هزار مهاجر افغانستانی از ایران خارج شدهاند که این رقم نسبت به سال 2023 با رشد 18 درصدی همراه بوده است.
حمید حاج اسماعیلی، کارشناس بازار کار، با اشاره به خروج بخشی از اتباع فاقد مجوز از کشور، بر لزوم جایگزینی نیروی کار ایرانی با آنها تاکید کرد. وی اظهار داشت که در حال حاضر، برخی از بخشها در کشور از وجود اتباع غیرمجاز خالی شدهاند که لازم است با مدیریت مناسب و هماهنگی دستگاهی، از جوانان آماده به کار داخلی برای حضور در این بخشها استفاده شود.
برخی از انبوه سازان همچنان اتباع غیرمجاز را بدون بیمه و با دستمزد کم در پروژهها به کار میگیرند، در حالی که اولویت استخدام با نیروهای آماده به کار داخلی و کارگران ساختمانی ایرانی است. لازم است از ظرفیت کارگران ساختمانی ماهر و دورهدیده داخلی در پروژههای ساخت و ساز بهرهبرداری شود.
حاج اسماعیلی با اشاره به اینکه شهرداریها نهادهای حاکمیتی هستند، تاکید کرد که میتوانند با همکاری وزارت کشور، شرایط حضور و جذب نیروی کار ایرانی را فراهم کرده و همزمان حقوق مکفی به کارگران ایرانی پرداخت کنند. وی معتقد است که ابزارهای لازم برای جایگزینی نیروی کار داخلی وجود دارد و باید با برنامهریزی اساسی، بستر لازم برای به کارگیری نیروی کار ایرانی را در بخشهایی که از اتباع خارجی خالی شده است، فراهم کرد. بخش مسکن یکی از بخشهای مهمی است که امکان پذیرش نیروی جوان آماده به کار داخلی را دارد. اتباع غیرمجاز حضور فعالی در بخش ساختمان و پروژهها دارند؛ بنابراین، انبوه سازان باید از کارگران ساختمانی داخلی کشور که آموزشهای لازم را دیدهاند و کارت مهارت برایشان صادر شده است، استفاده کنند.
بر اساس آمار استانداری تهران، تاکنون یک میلیون و 400 هزار نفر از اتباع فاقد مجوز اقامت از کشور خارج شدهاند که 70 درصد آنها به صورت خودمعرف و طبق فراخوانها به مراکز مربوطه مراجعه کردهاند. خروج اتباع غیرمجاز از کشور آثار قابل توجهی به دنبال داشته که از جمله آنها میتوان به کاهش اجاره بها، کاهش فشار بر نظام سلامت، خالی شدن بیش از 3000 کلاس درس و کاهش تقاضا برای برخی از کالاهای اساسی اشاره کرد.
در حال حاضر، دو دیدگاه درباره تاثیر خروج نیروی کار خارجی از جامعه کار و تولید وجود دارد: یک دیدگاه میگوید که اگر نیروی کار خارجی از ایران خارج شود، بسیاری از کسبوکارها دچار آسیب میشوند؛ در حالی که دیدگاه دیگر معتقد است با خروج اتباع خارجی، به تدریج نیروی کار ایرانی جایگزین خواهد شد. کارشناسان تاکید میکنند که چنانچه نیروی کار خارجی از مسیر صحیح و قانونی وارد کشور شود و ورودش به بازار کار ایران آسیب نزند، میتواند مجوز ورود دریافت کند.
