چرا طنز سیاسی در فرهنگهای مختلف واکنشهای متفاوتی برمیانگیزد؟
طنز سیاسی، بهعنوان شکلی از بیان هنری، همواره نقش مهمی در جوامع مختلف ایفا کرده است. این نوع از طنز نهتنها ابزاری برای انتقاد از ساختارهای قدرت محسوب میشود، بلکه میتواند به عنوان دریچهای برای درک بهتر تفاوتهای فرهنگی میان ملل مختلف نیز عمل کند.
طنز سیاسی: ابزاری برای نقد و بیان
آپوروا تاکور، دستیار پژوهشی دپارتمان روانشناسی مؤسسه مانک پرایوگشالا در بمبئی هند، در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف طنز سیاسی پرداخته است. طنز سیاسی کارکردهای متعددی دارد؛ از بیان دیدگاهها به شیوهای طنزآمیز گرفته تا تخلیه روانی نارضایتیها در قالب طعنه و کنایه. این نوع از طنز که در قالبهای مختلفی مانند برنامههای تلویزیونی، ستونهای روزنامهای و حتی میمهای شبکههای اجتماعی ظهور مییابد، با ترکیب منحصربهفردی از کمدی و نقد، دیدگاههای تازهای درباره مسائل سیاسی ارائه میدهد.
نمونه بارز این نوع طنز، برنامه «آخر هفته گذشته با جان الیور» است که با استفاده از شوخطبعی، موضوعات پیچیده سیاسی را به زبانی ساده و جذاب برای مخاطبان تشریح میکند. این در حالی است که رسانههای سنتی معمولاً از زبان رسمی و فنیتری استفاده میکنند. طنز سیاسی با بهکارگیری عناصری مانند اغراق و تناقض، دیدگاههای نوینی درباره مسائل سیاسی ارائه میدهد و میتواند نگرشهای مخاطبان را تحت تأثیر قرار دهد.
تفاوتهای فرهنگی در درک طنز سیاسی
نقش ایدئولوژی در درک طنز
پژوهشها نشان میدهند که ایدئولوژی سیاسی نقش مهمی در درک و لذت بردن از طنز سیاسی ایفا میکند. به عنوان مثال، محافظهکاران معمولاً کمتر از آزادیخواهان از طنزهای مبتنی بر اغراق و کنایه استقبال میکنند. این تفاوت در جوامع غربی که ارزشهایی مانند آزادی بیان و فردگرایی در آنها نهادینه شده، بیشتر به چشم میخورد.
در ایالات متحده، بررسیها نشان میدهند که طنز سیاسی میتواند بر نگرشهای سیاسی مخاطبان تأثیر بگذارد، دانش سیاسی آنها را افزایش دهد و حتی مشارکت سیاسی را تشویق کند. با این حال، تأثیرات طنز سیاسی در جوامع جمعگرا مانند کشورهای آسیایی ممکن است کاملاً متفاوت باشد.
طنز سیاسی در جوامع شرقی
در فرهنگهای شرقی که احترام به اقتدار و حفظ هماهنگی اجتماعی ارزش محسوب میشود، طنز سیاسی که شخصیتهای حکومتی را به تمسخر میگیرد یا انسجام اجتماعی را زیر سؤال میبرد، ممکن است با استقبال کمتری مواجه شود. جسیکا میلنر دیویس در کتاب «طنز در فرهنگهای آسیایی» به این موضوع اشاره کرده که در ژاپن، هنر سنتی راکوگو معمولاً از پرداختن به موضوعات حساسی مانند سیاست و مذهب پرهیز میکند تا موجب رنجش مخاطبان نشود.
ساهیل شاه، کمدین هندی، در مصاحبهای تأکید کرده است که برای جلوگیری از سوءتفاهم، از انتشار مطالب حساس سیاسی در فضای مجازی خودداری میکند. او خاطرنشان میکند که اگرچه مخاطبان بینالمللی ممکن است بیشتر از طنز سیاسی استقبال کنند، اما مخاطبان داخلی گاهی حساسیت بیشتری نشان میدهند. نمونه بارز این حساسیتها، واکنشهای تند به اجراهای کونال کامرا، کمدین هندی است که به دلیل مطالب سیاسی در برنامههایش با پیگرد قانونی و واکنشهای عمومی مواجه شده است.
فرهنگ و درک طنز: دو روی یک سکه
تفاوتهای فرهنگی در ارزشهایی مانند سلسله مراتب، استقلال فردی، هماهنگی اجتماعی و حفظ آبرو میتواند تأثیر عمیقی بر درک طنز داشته باشد. در جوامع جمعگرا که بر هماهنگی گروهی تأکید میشود، طنزهای انتقادی یا تفرقهانگیز ممکن است ناپسند تلقی شوند. در مقابل، جوامع فردگرا معمولاً از طنزی که قدرت را به چالش میکشد و بیان فردی را ترویج میدهد، استقبال میکنند.
در جهان امروز که تقریباً همه چیز دیجیتالی شده و اطلاعات با سرعت بالایی منتشر میشوند، درک چگونگی تفسیر طنز سیاسی توسط مخاطبان مختلف از اهمیت ویژهای برخوردار است. طنز سیاسی نهتنها بازتابی از شرایط سیاسی حاکم است، بلکه پنجرهای به سوی درک ارزشها و نگرشهای فرهنگی مختلف در سراسر جهان میگشاید.
