وضعیت بحرانی بازار مکمل ها: قاچاق و تقلبی به جای محصولات مجاز
صنعت تولید مکمل های رژیمی و غذایی در ایران، با وجود بیش از سیصد شرکت فعال و حدود صد کارخانه تولید کننده، ظرفیت بسیار بالایی برای تامین نیازهای داخلی دارد؛ به طوری که تقریبا تمامی مکمل های مورد نیاز کشور همین جا تولید می شوند و واردات در این حوزه ممنوع است. این نکته را دکتر محمد ناصری، دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل های ایران، در گفت و گوی مفصلی که داشتند، به وضوح بیان کردند. ایشان تاکید کردند که تمام مراحل تولید، پخش و عرضه این محصولات، تحت نظارت دقیق سازمان غذا و دارو انجام می شود و تنها محل قانونی برای تهیه این فرآورده ها، داروخانه ها هستند.
با این حال، به رغم تمام این ظرفیت ها و نظارت ها، بازار مکمل های کشور در معرض یک تهدید بسیار جدی قرار دارد: قاچاق و عرضه غیر مجاز محصولات تقلبی. نگرانی اصلی دکتر ناصری، در زمینه گسترش فروش مکمل های قاچاق، به خصوص مکمل های ورزشی است. این مکمل ها که اغلب به صورت پودر عرضه می شوند، متاسفانه در معرض آلودگی شدید به مواد نیروزا و استروئیدهای ممنوعه قرار دارند و مصرف انها می تواند آسیب های جبران ناپذیری به کبد، کلیه و سیستم قلبی عروقی جوانان وارد کند؛ خطری که می توان ان را یک تهدید خاموش نامید.
تولید داخلی: قوت و کیفیت در سایه نظارت دارویی
دبیر سندیکا در ادامه صحبت های خود، به تفصیل به وضعیت تولید و پخش این محصولات در داخل کشور پرداختند. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ شرکت در این حوزه فعال هستند که حدود ۱۰۰ مورد انها کارخانه تولید دارند. جالب است بدانید که بیشتر از نود درصد این کارخانه ها، در واقع کارخانه های داروسازی هستند که بخشی از توان تولیدی خود را به ساخت مکمل اختصاص داده اند و تنها ده درصد به طور تخصصی مکمل تولید می کنند.
ایشان تصریح کردند که برای تولید مکمل، تقریبا همان الزامات سختگیرانه تولید دارو باید رعایت شود تا مجوزهای لازم صادر شوند. این نظارت های سخت گیرانه، به مصرف کننده اطمینان می دهد که محصولات تولید شده در داخل، از کیفیت بالا و استاندارد برخوردارند. علاوه بر این، حدود ۲۰۰ شرکت دیگر هم هستند که دانش فنی فرمولاسیون را در اختیار دارند و محصولات خود را تحت نام تجاری خودشان، در کارخانه های دیگر تولید و روانه بازار می کنند.
کانال توزیع قانونی و انحصاری
باید مجددا تاکید کرد که مکمل های ساخت ایران، به طور کامل از طریق شرکت های پخش دارویی تخصصی توزیع می شوند و همان طور که گفته شد، بیش از ۱۶ هزار داروخانه در سراسر کشور، تنها مراکز مجاز برای فروش این محصولات هستند. این یعنی تمام زنجیره تامین، از واردات مواد اولیه تا توزیع نهایی، به طور کامل زیر نظر سازمان غذا و دارو قرار دارد و این یک امتیاز بزرگ برای تضمین سلامت مصرف کننده است.
رقابت سازنده و تامین نیاز داخلی
در رابطه با ممنوعیت واردات مکمل ها، دکتر ناصری اظهار داشتند که اگرچه حضور برخی محصولات خارجی می تواند به افزایش رقابت کمک کند، اما در حال حاضر تولید داخلی، به طور کامل توان پاسخگویی به نیازهای کشور را دارد. در اکثر فرآورده های مکمل، شرکت های تولیدی متعددی در حال فعالیت هستند و هیچ انحصاری وجود ندارد. این فضای رقابتی سالم، خود به خود باعث ارتقای کیفیت محصولات داخلی شده است. تنها مواردی که هنوز تولید داخلی نشده اند، برخی ترکیبات و مواد جدیدی هستند که اخیرا در سطح دنیا شناسایی شده اند، اما شرکت های ایرانی در حال توسعه دانش فنی انها هستند.
نگاهی به تمایل مصرف کننده به محصولات خارجی
در پاسخ به این سوال که چرا برخی مصرف کنندگان هنوز به استفاده از محصولات خارجی تمایل دارند، دبیر سندیکا این موضوع را یک “تمایل فرهنگی” دانستند که تنها محدود به مکمل ها نیست و در بسیاری از کالاها دیده می شود. ایشان تاکید کردند که اگر مواد اولیه با کیفیت مناسب تامین شود، تفاوت کیفی چشمگیری میان مکمل های تولید داخل و خارجی وجود ندارد. با توجه به اهمیت اشتغال زایی، ارز اوری و تاثیرات مثبت این صنعت بر سایر بخش ها، توسعه تولید داخلی به نفع اقتصاد و سلامت کشور است.
حتی در مورد تولید مکمل های تحت لیسانس شرکت های خارجی نیز، ایشان توضیح دادند که اغلب مواد اولیه از منابع مشترک جهانی مانند چین و هند تامین می شوند و تفاوت اصلی شاید در استفاده از تجهیزات و ماشین الات مدرن تر در فرایند تولید باشد، اما این تفاوت ها در مورد محصولات پرمصرف و روتین، معنادار و جدی نیستند.
قاچاق؛ اژدهایی که باید مهار شود!
متاسفانه، مسئله قاچاق و عرضه غیر مجاز مکمل ها به یک مشکل حاد تبدیل شده است. دکتر ناصری با ابراز نگرانی شدید، گفتند که بیش از یک سال است که این موضوع را از طریق نهادهای مختلف مانند ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، پلیس امنیت اقتصادی، وزارت بهداشت و وزارت ورزش پیگیری می کنند، اما هنوز پاسخ روشن و همکاری قاطعی دریافت نکرده اند. ایشان گفتند که انگار کسی را پای کار مبارزه با قاچاق مکمل ها پیدا نکرده اند.
کلونی های عرضه غیر قانونی در تهران و فضای مجازی
آنچه وضعیت را نگران کننده تر می کند، وجود “کلونی های بزرگ” برای عرضه مکمل های قاچاق در بازار تهران و گسترش بی رویه فروش انها در فضای فیزیکی (مانند فروشگاه های غیر مجاز، عطاری ها و حتی برخی سوپرمارکت ها، به ویژه در مناطق بالای شهر) و فضای مجازی (اینستاگرام، کانال های تلگرام و وبسایت ها) است. این در حالی است که فروش مکمل خارج از داروخانه تخلفی آشکار است و متاسفانه برخورد قاطعی صورت نمی گیرد.
دبیر سندیکا هشدار دادند که قطعا تمام مکمل هایی که در فضای مجازی و فروشگاه های غیر مجاز عرضه می شوند، یا قاچاق هستند یا تقلبی. حتی برخی پلتفرم ها نیز به این تبلیغات غیر قانونی کمک می کنند.
مشکل نظارت و مطالبه گری ضعیف
در بخش نظارتی، یک ابهام بزرگ وجود دارد. دکتر ناصری توضیح دادند که سازمان غذا و دارو تنها مسئول کنترل و نظارت بر داروخانه ها است. اگر یک سوپرمارکت کنار داروخانه مکمل غیر مجاز بفروشد، وزارت بهداشت نمی تواند به راحتی وارد عمل شود، مگر با حکم قضایی. همین وضعیت در مورد باشگاه های ورزشی و عرضه مکمل های غیر مجاز توسط مربیان نیز وجود دارد و وزارت ورزش نمی تواند مستقیما وارد ماجرا شود.
ایشان معتقدند که کوتاهی اصلی از سوی وزارتخانه های بهداشت و ورزش است که به نوعی مسئول سلامت مصرف کنندگان هستند، اما به اندازه کافی “مطالبه گر” مقابله با قاچاق از نهادهای نظارتی و برخوردی نیستند. حجم بازار مکمل های قاچاق، به خصوص در بخش ورزشی، بسیار عظیم است و شاید کمتر از حجم بازار محصولات مجاز نباشد.
متاسفانه، تمایلی برای برخورد قاطع و اعمال مجازات های قانونی وجود ندارد و برخی تمایل دارند به جای برخورد جدی، با رویکردهای “فرهنگی” و “ریش سفیدی” این پدیده خطرناک را حل کنند، در حالی که این روش ها در مورد تخلفات دیگر نتیجه ای نداشته است.
اوج خطر: آلودگی مکمل های ورزشی به استروئید و مواد نیروزا
دبیر سندیکا یک بار دیگر بر خطر جدی مکمل های ورزشی قاچاق تاکید کردند. این مکمل ها که مصرف کنندگان اصلی انها جوانان هستند و به صورت طولانی مدت و در دوزهای زیاد استفاده می شوند، بسیار خطرناکند. از انجا که مصرف کنندگان به دنبال اثر بخشی سریع هستند، تولیدکنندگان غیر مجاز این پودرها، به سادگی و بدون هیچ گونه نظارتی، انواع مواد نیروزا، استروئیدها و حتی هورمون های ممنوعه را به انها اضافه می کنند. این فرایند آلوده سازی بسیار ساده است و نتیجه اش، آسیب های خاموش و جدی به سلامتی جوانان است که متاسفانه به دلیل نبود مستندسازی دقیق، اغلب منشا عارضه در طولانی مدت مشخص نمی شود.
چگونه مکمل اصل را تشخیص دهیم؟
راه حل برای مصرف کننده بسیار ساده است:
- برچسب اصالت: تمام مکمل های تولید داخل دارای برچسب اصالت و بارکد دو بعدی هستند که با اسکن ان می توان از اصل بودن کالا مطمئن شد.
- محل عرضه: تنها مرجع خرید مکمل های اصل، داروخانه ها هستند. هر محصولی که خارج از داروخانه عرضه شود یا فاقد برچسب اصالت باشد، قاچاق یا تقلبی است.
دکتر ناصری توصیه اکید کردند که مردم به هیچ وجه مکملی را خارج از داروخانه تهیه نکنند. همچنین، ایشان هشدار دادند که مصرف خودسرانه مکمل ها، بدون مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه، می تواند خطرناک باشد؛ چرا که زیاده روی در مصرف نیز به اندازه کمبود، به بدن آسیب می رساند.
ایشان همچنین به تبلیغات گسترده مکمل های غیر مجاز در فضای مجازی اشاره کردند و گفتند که مردم باید بدانند هر تبلیغی که وعده اثرگذاری عجیب می دهد، احتمالا کلاهبرداری است یا مربوط به کالایی است که به مواد دارویی غیر مجاز آلوده شده است.
قیمت و نقش صنعت مکمل در اقتصاد دارو
در مورد قیمت مکمل ها، دبیر سندیکا توضیح دادند که افزایش قیمت ها متناسب با افزایش هزینه ها و نرخ ارز بوده و حتی رشد قیمت مکمل ها نسبت به سایر کالاها کمتر بوده است. ایشان تاکید کردند که برای جلوگیری از کاهش کیفیت، چاره ای جز تغییر قیمت تمام شده کالا نیست. این صنعت با تولید محصولات متنوع، به خصوص محصولات ساده و پر مصرف تر با قیمت پایین، تلاش می کند که مصرف کنندگان گسترده جامعه مجبور به حذف ان نشوند.
ایشان نقش صنعت مکمل را در اقتصاد دارویی کشور مهم دانستند و گفتند که این صنعت حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از حجم مالی صنعت داروسازی را تشکیل می دهد و به دلیل نقدی بودن معاملات، به گردش مالی داروخانه ها و شرکت های پخش کمک می کند.
درخواست همکاری قاطع
دکتر ناصری در پایان، بار دیگر تاکید کردند که سندیکا آمادگی کامل برای همکاری با سازمان غذا و دارو و تمام نهادهای نظارتی برای مقابله قاطع با قاچاق مکمل ها را دارد و از وزارتخانه های بهداشت و ورزش خواستند تا با جدیت بیشتری پیگیر این موضوع باشند. این مسئولیت بزرگ بر عهده مسئولان مبارزه با قاچاق و تخلفات حوزه سلامت است که “دستی را که ما برای کمک خواستن به سوی انها دراز کرده ایم، بگیرند.”
